Anglishtja amerikane
Anglishtja amerikane (AmE, AE, AmEng, USEng, en-US),[a], është grupi i shumëllojshmërive të gjuhës angleze amtare në Shtetet e Bashkuara.[4] Anglishtja është gjuha më e folur në Shtetet e Bashkuara dhe në shumicën e rrethanave është gjuha e zakonshme de facto e përdorur në qeveri, arsim dhe tregti. Që nga shekulli i 20-të, anglishtja amerikane është bërë forma më me ndikim e anglishtes në mbarë botën.[5][6][7]
| Anglishtja amerikane | |
|---|---|
| Rajoni | Shtetet e Bashkuara |
Folës amtare | 225 milion, të gjitha llojet e anglishtes në Shtetet e Bashkuara (2010) 25.6 milion folës si gjuhë të dytë në Shtetet e Bashkuara (2003) |
Familje gjuhësore | Indo-Evropiane
|
Format e hershme | |
| Latin (Alfabeti anglez) Braille e Bashkuar Angleze[1] | |
| Statusi zyrtar | |
Gjuhë zyrtare në |  Shtetet e Bashkuara(32 shtete të SHBA-së, 5 territore amerikane joshtetërore) (shih artikullin) |
| Kodet gjuhësore | |
| ISO 639-3 | – |
| Glottolog | Asnjë |
| IETF | en-US[2][3] |
Shumëllojshmëria e anglishtes amerikane përfshijnë shumë modele të shqiptimit, fjalorit, gramatikës dhe veçanërisht drejtshkrimit që janë të bashkuara në mbarë vendin, por të dallueshme nga dialektet e tjera angleze në mbarë botën. Çdo theks amerikan ose kanadez që perceptohet si i munguar dukshëm lokal, etnik ose kulturor quhet gjerësisht "i përgjithshëm" ose "standard" amerikan, një vazhdimësi theksimi mjaft uniform, vendas në rajone të caktuara të SHBA-së dhe i lidhur në nivel kombëtar me mediat masive transmetuese dhe me arsim të lartë të folurit. Megjithatë, dëshmitë historike dhe të tanishme gjuhësore nuk e mbështesin nocionin se ekziston një theks i vetëm "mainstream" amerikan. Tingulli i anglishtes amerikane vazhdon të evoluojë, me disa thekse lokale që po zhduken, por disa thekse më të mëdha rajonale u shfaqën në shekullin e 20-të.[8]
Historia
RedaktoPërdorimi i anglishtes në Shtetet e Bashkuara është rezultat i kolonizimit britanik të Amerikës. Vala e parë e kolonëve anglishtfolës mbërriti në Amerikën e Veriut në fillim të shekullit të 17-të, e ndjekur nga migrime të mëtejshme në shekujt 18 dhe 19. Gjatë shekujve 17 dhe 18, dialekte nga shumë rajone të ndryshme të Anglisë dhe Ishujve Britanikë ekzistonin në çdo koloni amerikane, duke lejuar një proces të përzierjes dhe nivelimit të gjerë të dialekteve në të cilin shumëllojshmëritë angleze nëpër koloni u bënë më homogjene krahasuar me shumëllojshmëritë në Britani. Kështu, anglishtja dominoi në koloni edhe nga fundi i imigrimit të parë të shekullit të 17-të të jo-anglishtfolësve nga Evropa Perëndimore dhe Afrika. Për më tepër, përshkrimet e dorës së parë të një anglishteje amerikane mjaft uniforme (veçanërisht në kontrast me dialektet e ndryshme rajonale të anglishtes britanike) u bënë të zakonshme pas mesit të shekullit të 18-të. Që atëherë, anglishtja amerikane është zhvilluar në disa varietete të reja, duke përfshirë dialekte rajonale që, në disa raste, tregojnë ndikime të vogla në dy shekujt e fundit nga valët e njëpasnjëshme të folësve të emigrantëve të gjuhëve të ndryshme,[9] kryesisht gjuhëve evropiane.[6]
Shënime
Redakto- ^
en-USështë kodi i gjuhës për anglishten amerikane, siç përcaktohet nga standardet ISO (shih ISO 639-1 dhe ISO 3166-1 alfa-2) dhe standardet e internetit (shih etiketën gjuhësore të IETF).
Referime
Redakto- ^ "Unified English Braille (UEB)". Braille Authority of North America (BANA) (në anglisht). 2 nëntor 2016. Arkivuar nga origjinali më 23 nëntor 2016. Marrë më 2 janar 2017.
- ^ "English". 16 tetor 2005. Marrë më 11 janar 2019.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "United States". 16 tetor 2005. Marrë më 11 janar 2019.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Crystal, David (1997). English as a Global Language (në anglisht). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-53032-3.
- ^ "Fears of British English's disappearance are overblown". The Economist (në anglisht). 2017-07-20. ISSN 0013-0613. Marrë më 2019-04-18.
- ^ a b Harbeck, James (15 korrik 2015). "Why isn't 'American' a language?". www.bbc.com (në anglisht). Marrë më 18 prill 2019.
- ^ Reddy, C. Rammanohar. "The Readers' Editor writes: Why is American English becoming part of everyday usage in India?". Scroll.in (në anglisht). Marrë më 2019-04-18.
- ^ "Do You Speak American?: What Lies Ahead?" (në anglisht). PBS. Marrë më 2007-08-15.
- ^ Hickey, R. (2014). Dictionary of varieties of English. Wiley-Blackwell. p. 25.