Arad
Arad (hungarisht: Arad; serbisht: Арад) është kryeqendra e Qarkut Arad, në Rumaninë perëndimore, në rajon Crişana, mbi lumin Mureş.
Arad | |
|---|---|
Qytet | |
 | |
| Popullsia | |
| • Gjithsej | 172.824 |
| Faqja zyrtare | www.primariaarad.ro |
Aradi është një qendër e rëndësishme industriale dhe nyje e transportit, është edhe selia e një kryepeshkopate ortodokse rumune dhe dy institucione me karakter universitar, një seminar teologjik ortodoks rumun, një shkollë të trajnimit për mësuesit dhe një konservator muzike. Qyteti ka një popullsi prej rreth 172.000 banorësh, duke e bërë atë qytetin e 13-të më të madh në Rumani. Aradi është qyteti i tretë më i madh në pjesën perëndimore të vendit pas Timishoarës and Oradeas.
Historia
Redakto- 1028 - Për herë të parë përmendet zona.
- 1078 - 1081 - Përmendja e parë e qytetit
- 1131 - Aradi është përmendur në Kronikë e pikturuar nga Vjena
- 1526 - Pas Betejës në Mohács, Joan Zapolja, zgjidhet Mbret i Hungarisë dhe fiton kontrollin e qytetit të Arad
- 1541 - Pas rënies së osmanëve, qyteti kalon nën administrimin e Principatës Autonome të Transilvanisë
- 1551 - 1595 - Qyteti ishte i pushtuar dhe i administruar nga Perandoria Osmane, qarku u nda në tre sanxhaqe.
- 1553 - 1555 - Në mes të këtyre viteve, osmanët ndërtuan Kalanë e parë te qytetit në bregun verior të lumit Mureş.
- 1595 - Trupat e Transilvanisë pastruan luginën nga osmanët, kështu qyteti i Aradit u riintegrua në Prinicpatën e Transilvanisë.
- 1599 - Pas fitores së trupave të Mihai Viteazunë Şelimbăr, qyteti hyn nën autoritetin e Voivodinës deri në 1601 kur Gabriel Bethlen ia kthen luginën Mures përsëri osmanëve.
- 1683 - Pas dështimit të rrethimit otoman të Vjenës, trupat e Habsburgëve pushtuan qytetin në 1687
- 1699 - Pas Paqes së Karlowitzit, lugina e lumit Muresh u bë kufiri i ri midis Perandorisë së Habsburgëve dhe Perandorisë Osmane, duke e bërë qytetin seli te trupave të rojës kufitare.
- 1715 - Murgu Camil Hofflich ngriti shkollën e parë në gjuhën gjermane
- 1724 - Kolonët e parë gjermane nga Franken vijnë në jug të lumit dhe të krijojë Neu Arad
- 1812 - Krijimi i "Preparandiei ", - shkolla e parë e mësimit të gjuhës dhe përgatitjes së mësuesëve në Rumani
- 1817 - Jakobi Hirschl ndërton teatrin më të vjetër në Rumani - Teatri Hirschl
- 1868 - Mihai Eminesku ka marrë pjesë si një sufler
- 1833 - Konservatori i gjashtë i Muzikës në Evropë, pas Parisit, Pragës, Brukselit, Vjenës dhe Londrës
- 1834 - qyteti merr statusin e qytetit të lirë mbretëror
- 6 tetor 1849 - Revolucioni hungarez
- 1890 - Krijimi i Shoqërisë së Filarmonisë së Aradit, Arad Philharmonia Egyesület
- 1846 - Franz Liszt në qytet
- 1847 - Johann Strauss në qytet
- 13-15 maj 1919 - Iuliu Maniu, nacionalist rumun, bëri thirrje për ndarjen e Transilvanisë nga Hungaria, dhe mundësoi bashkimin e saj me Rumaninë
- 1922 - George Enescu në qytet
- 1924 - Bela Bartok në qytet
- 1937 - Përforcohet aktiviteti ekonomik, Aradi del në vendin e parë në Transilvani dhe në të katërtin në Rumani.
- 1989 - Arad është qyteti i dytë më i madh në Rumani e cila është kundër regjimit komunist dhe u bashkua me revolucionarët e pjesës tjetër të vendit.
- 1990 - 1991 - rikrijim i arsimit të lartë
- Universiteti i Goldis West Vasile
- Universiteti Aurel Vlaicu
- 1999 - U përurua Zona Industriale Arad
Lagjet
Redakto- Aradul Nou
- Centru
- Aurel Vlaicu
- Micalaca
- Grădişte
- Alfa
- Bujac
- Confectii
- Functionarilor
- Gai
- Parneava
- Sânnicolaul Mic
- Colonia
- Subcetate
Popullsia
Redakto| Historik i popullsisë së Aradit | |||||||||||||
| Viti | Popullsia | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1900 | 53,903 | ||||||||||||
| Regjistrim i 1912 |  63,166
| ||||||||||||
| Regjistrim i 1930 | 77,181
| ||||||||||||
| Regjistrim i 1948 | 87,291
| ||||||||||||
| Regjistrim i 1956 | 106,460
| ||||||||||||
| Regjistrim i 1966 | 126,000
| ||||||||||||
| Regjistrim i 1977 | 171,193
| ||||||||||||
| Regjistrim i 1992 | 190,114
| ||||||||||||
| Regjistrim i 2002 |  172,827
| ||||||||||||
| Regjistrim i 2009 | 166,003
| ||||||||||||
Sipas regjistrimit të vitit 2002, komuna e Arad ishte vendbanim për 172.827 banorë. Ndarja etnike e qytetit ishte si vijon : 142.968 rumunë (82,72 %), 22.492 hungarezë (13,01 %), 3.004 romë (1,74%), 2.247 gjermanët (1,31 %) dhe 2.116 të kombësive të tjera (1,22 %). Popullsia kishte pak rënie nga viti 2006.[1]
Grupeve kryesore fetare ishin ortodokse rumune (72,7%), Katolike Romane (12,1 %), Baptiste (4,5 %), Pentecostal (4,4 %), Reformator (3,1 %), dhe greko-katolikë (1,1 %).
Lidhje të jashtme
Redakto| Wikimedia Commons ka materiale multimediale në lidhje me: Arad, Romania. |
- souvenirs, paintings, t-shirts, calendars, postcards, all drawers with buildings from Arad
- The official Arad City Hall web site Arkivuar 11 maj 2011 tek Wayback Machine
- The state cultural house of Arad
- A website about the cultural events and interviews with artist of Arad Arkivuar 4 shtator 2011 tek Wayback Machine
Referime
Redakto- ^ "Populaţia judeţelor, municipiilor şi oraşelor, la 1 iulie 2006" (në rumanisht). INSSE. 2007. Marrë më 6 shkurt 2010.[lidhje e vdekur]