Dushmani (fis)
Klani i Dushmanit ishte një nga fiset veriore shqiptare, që jetonte në veri të Shqipërisë deri në shekullin e 20-të.[1] Edit Durham, personi që i vizitoi ata në fillim të shekullit të 20-të, i cilësoi ata si një nga fiset më të egra ndër shqiptarët.[2]
Prejardhja
RedaktoTermi Dushmani mund të jetë regjistruar në shekullin e gjashtë nga gjeografi dhe studiuesi i hershëm bizantin Prokopi i Cezaresë (rreth 500– rreth 565) si Dousmanes, i cili e përdor këtë emër për t'iu referuar një kështjelle trako-ilire të restauruar nga perandori Justinian. Ndodh me më siguri një mijëvjeçar më vonë në një dokument turk si Düşman në 1581 dhe si Dusimani në hartat e hartografit venedikas Francesco Maria Coronelli në 1688 dhe 1691. Dikujt i kujtohet termi oriental turk dushman 'armik, armik', por këtu nuk duket se ka ndonjë lidhje etimologjike me turqishten. Dushmani shfaqet edhe si mbiemër. Edith Durham regjistron një dokument nga viti 1403, i cili përmend 'Goranimus, Damianus dhe Nenada, vëllezërit Dusmani, Lordët e Polati Minor' të cilët u ofruan si nënshtetas të Venedikut dhe u betuan për besnikëri me kusht që Republika e Venedikut t'u garantonte zotërimin e tokave të tyre.[3][4][5]
Etnografia
RedaktoSipas Durhamit, Dushmani përbëhej në dy grupe, Dushmani dhe Temali. Ata bënin pjesë në rrethin e Postripës që përbëhej nga Mazreku, Drishti, Shlaku dhe Dushmani. Nga ana kishtare fisi ishte tërësisht i krishterë ata u përfshinë në dioqezën e Pulatit. Emri i tyre rrjedh nga Pal Dushmani, një lord shqiptar i shekullit të 15-të dhe anëtar i familjes Dushmani. Në fillim të shekullit të 20-të grupi i Dushmanëve përbëhej nga 160 shtëpi.
Traditat dhe zakonet
RedaktoJeta shoqërore e Dushmanit u organizua duke ndjekur rreptësisht Kodin e Lekë Dukagjinit. Sipas Durham "Dushmani beson në Lek Dukaghin si Ai që duhet t'i bindesh dhe se ai urdhëroi gjakmarrjen. Mësimi i Krishtit, ligjet e Kishës, bien në vesh të shurdhër kur ligji i Lekut zbatohet kundër tyre…”. Gjakmarrja ishte e përhapur te Dushmani. Në kohën e vizitës së Edit Durhamit, rreth dyzet shtëpi ishin të përgjakur vetëm brenda fisit, ndërsa për gjakrat e jashtëm ato ishin të panumërta.
Burrat e fisit kishin zakon të bënin tatuazh një kryq të vogël në gjoks ose në pjesën e sipërme të krahut, në rast se do të gjendeshin të vdekur në një vend të huaj, do të ishin të sigurt për varrim të krishterë.
Besimet pagane ishin ende aktive dhe shumë nga pllakat e varreve në oborrin e kishës Dushmani ishin shënuar në mënyrë të vrazhdë me modele misterioze në të cilat dielli dhe gjysmëhëna ndodheshin pothuajse pa ndryshim.[6]
Dialekt
RedaktoVeçoritë e dialektit Dushmani u analizuan nga gjuhëtari Wacław Cimochowski, në veprën e tij "Le dialecte de Dushmani" (Poznan 1951).[7]
Referime
Redakto- ^ Robert Elsie (19 mars 2010). Historical Dictionary of Albania (në anglisht). Scarecrow Press. fq. 122. ISBN 978-0-8108-7380-3. Marrë më 13 maj 2013.
- ^ High Albania Virago/Beacon travelers Volume 768 of Beacon paperback Author Edith Durham Edition reprint, illustrated Publisher Beacon Press, 1987 ISBN 0-8070-7035-1, ISBN 978-0-8070-7035-2 p.164
- ^ Robert, Elsie. The Tribes of Albania: History, Society and Culture (në anglisht). fq. 167. ISBN 978 1 78453 401 1.
- ^ "Mr. Frederic Durham". BMJ (në anglisht). 2 (3528): 325–325. 1928-08-18. doi:10.1136/bmj.2.3528.325. ISSN 0959-8138.
- ^ "Nopcsa von Felsőszilvás, Franz Frh". dx.doi.org (në gjermanisht). Marrë më 2020-11-27.
- ^ High Albania Virago/Beacon travelers Volume 768 of Beacon paperback Author Edith Durham Edition reprint, illustrated Publisher Beacon Press, 1987 ISBN 0-8070-7035-1, ISBN 978-0-8070-7035-2 p.164-165
- ^ Le dialecte de Dushmani: description de l'un des parlers de l'Albanie du nord Volume 14, Issue 1 of Prace, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciółl Nauk Komisja Filologiczna Prace Komisji Filologicznej Volume 14 of Prace Komisji Filologicznej - Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk Author Wacław Cimochowski Publisher Nakładem poznańskiego towarzystwa pszyjaciół nauk z zasiłkiem ministerstwa szkół wyższych i nauki, 1951