Wikipedia

Linux

familje e sistemeve operative të ngjashme me Unix
(Përcjellë nga GNU/Linux)

Linux  është një familje e sistemeve operative me burim të hapur të ngjashëm me Unix bazuar në kernelin Linux  së pari një kernel i sistemit operativ lëshuar më 17 shtator 1991, nga Linus Torvalds. Linux zakonisht është i paketuar në një shpërndarje Linux.

Linux
Fedora
Versioni i fundit6.6.7 kernel / 13 dhjetor 2023
Sistemi operativMonolithic kernel
Përdoret përSistem operativ
LicencaGNU General Public License
Faqja zyrtarewww.kernel.org

Shpërndarjet përfshijnë kernelin Linux dhe softuerin dhe bibliotekat e sistemit mbështetës, shumë prej të cilave sigurohen nga Projekti GNU. Shumë shpërndarje Linux përdorin fjalën "Linux" në emrin e tyre, por Free Software Foundation përdor emrin GNU / Linux për të theksuar rëndësinë e softuerit GNU, duke shkaktuar disa polemika.

Shpërndarjet e njohura të Linux përfshijnë Debian, Fedora dhe Ubuntu. Shpërndarjet tregtare përfshijnë Red Hat Enterprise Linux dhe SUSE Linux Enterprise Server. Shpërndarjet Linux desktop përfshijnë një sistem dritarës si X11 ose Wayland dhe një mjedis desktop si GNOME ose KDE Plasma. Shpërndarjet e destinuara për serverat mund të heqin dorë plotësisht nga grafika, ose të përfshijnë një pirg zgjidhje si LAMP. Për shkak se Linux është rishpërndarë lirisht, çdokush mund të krijojë një shpërndarje për çfarëdo qëllimi.

Linux u krijua fillimisht për kompjuterë personalë bazuar në arkitekturën Intel x86, por që atëherë është transferuar në më shumë platforma se çdo sistem tjetër operativ. Për shkak të dominimit të Android në smartphone, Linux gjithashtu ka bazën më të madhe të instaluar nga të gjitha sistemet operative me qëllim të përgjithshëm. Megjithëse përdoret nga vetëm rreth 2.3 përqind e kompjuterëve desktop, Chromebook, i cili drejton Chrome OS me bazë në kernel Linux, dominon në tregun e arsimit K – 12 të SH.B.A. shitjet në SH.B.A. Linux është sistemi operativ kryesor në serverat (mbi 96.4% e sistemeve operative të 1 milion serverëve kryesorë të internetit janë Linux), [27] drejton sisteme të tjerë të mëdhenj hekuri siç janë kompjuterat mainframe dhe është i vetmi OS që përdoret në super kompjuterët TOP500 (që prej Nëntor 2017, duke eliminuar gradualisht të gjithë konkurrentët). Linux gjithashtu ekzekutohet në sisteme të ngulitura, d.m.th. pajisje, sistemi operativ i të cilave zakonisht është i integruar në firmware dhe është shumë i përshtatur për sistemin. Kjo përfshin rrugëzuesit, kontrollet e automatizimit, teknologjinë e zgjuar të shtëpisë (si Google Nest), [31] televizione (Samsung dhe LG Smart TV përdorin Tizen dhe WebOS, përkatësisht), [32] [33] [34] automobila (për shembull, Tesla, Audi, Mercedes-Benz, Hyundai dhe Toyota mbështeten të gjitha te Linux), [35] regjistrues dixhitalë video, tastiera të lojërave video dhe orë inteligjente. [36] Falcon 9 dhe Avionics Dragon 2 përdorin një version të personalizuar të Linux. [37]

Linux është një nga shembujt më të spikatur të bashkëpunimit të softuerit falas dhe me burim të hapur. Kodi burimor mund të përdoret, modifikohet dhe shpërndahet komercialisht ose jotregtarisht nga çdokush nën kushtet e licencave të tij përkatëse, siç është licenca e përgjithshme publike GNU. 90% e të gjithë infrastrukturës cloud është mundësuar nga Linux duke përfshirë superkompjuterët dhe ofruesit e reve. [38] 74% e telefonave inteligjentë në botë janë të bazuar në Linux. [39]

Historia

Redakto
Artikulli kryesor: Historia e Linux

Nëse flitet për Linux duhet te zbulohen dhe origjinat e tij pra UNIX. Ne vitet 60' ndihej mundesia për te krijuar nje sistem operativ praktik dhe te fuqishëm. Për këte u krijua dhe projekti Multics, por për fat te keq nuk pati shume sukses dhe kështu një nga anëtarët e Multics "Bell Labs" hoqi dorë nga projekti dhe me pas u angazhua duke krijuar sistemin e tij te quajtur UNIX. Ne fillim UNIX shpërndahej falas dhe u përhap në shumë Universitete. Më von implementua dhe TCP/IP (protokolli aktual i rrjetit) dhe UNIX filloji të bëhej gjithmonë e më i fuqishem. Në vitin 1990 kishte një rol shumë të rëndësishëm në tregun e serverave, sidomos në universitete. Studentët dëshironin ta kishin dhe në kompjuterat e tyre në shtëpi por për fat të keq UNIX ishte bere komercial dhe shumë i shtrenjtë. Në fakt ekzistonin dhe versione te lira si Minix, 386BSD, NetBSD, FreeBSD dhe OpenBSD por ishin akoma në hapat e para dhe përdoruesit normal hasnin vështirësi në përdorim. Në vitin 1991 doli në skenë Linus Torvalds (autori i Linux-it), nga ku vjen dhe emri Linux (Linus + Unix). Linus kishte perdorur UNIX në Universitetin e Helsinkit dhe dëshironte që diçka të ngjashme ta kishte edhe në shtepi. Meqë versionet komerciale ishin të shtrenjta, e nisi nga Minix (një sistem shfrytezimi i krijuar nga Andrew Tanenbaum, Hollandë) dhe shumë shpejtë filloi të shkruaj versionin e tij.

 
Korg Oasys, sintisajzeri i cili punon me anën e sistemit operativ Linux

Duhet theksuar se Linux është vetem kerneli (bërthama) i një sistemi operativ, d.m.th ajo pjesë që lidh harduerin me softuerin, me pak fjalë moduli që bën që programet të punojnë. Kerneli i Linux-it implementon multitasking (ekzekutimin e shumë programeve përnjeherësh). Të gjithë programet me të cilët përdoruesi ose administratori ndërvepron janë në majë të kernelit. Disa janë thelbësorë, si interpretuesi i komandave ose "shell" që përdoret për të ndërvepruar me harduerin dhe softuerin. Linux nuk i shkruajti këto programe vetë por përdori versionet falas të tyre. Shume programe duke perfshire dhe kompilatorin e gjuhës C erdhen nga Fondacioni Për Programet e Lira ose GNU (GNU is Not UNIX). GNU kishte si synim të krijonte një sistem operativ si UNIX por falas. Për këtë arsye, shumë njerëz i referohen Linux-it si GNU/Linux. Gjate viteve 92' 93' Linux fitoi shumë interes dhe filloi të bëhej sistemi zëvendesues i UNIX, duke përfshirë dhe një sistem dritaresh grafike ose "X". Fuqia e Linux-it përqendrohet tek aftesia për të ekzekutuar shumë programe njëkohësisht ose "Multitasking" dhe gjithashtu tek "Multiuser" d.m.th aftësia për të pasur shumë përdorues.

Në ditët e sotme ekzistojnë ato që quhen Distribucione Linux, që janë Linux (kerneli) dhe programe të shumta aplikative të bashkuar në një sistem. Veçoria më e rëndësishme që e bën Linux-in popullor është fakti që Linux është "Open Source", d.m.th me kodburim të hapur. Gjithçka mund të shihet si është ndërtuar, pra ndërtimi (kodburimi) shperndahet në bazë të licencës GPL (GNU General Public License).

Distribucionet

Redakto

gNewSense

Redakto

gNewSense është një distribucion i GNU/Linux i cili synon të jetë 100% i lirë dhe që nuk e përdor kernelin e Linux por Linux Libre, pra versionin e lirë të kernelit. Më shumë vizitoni web faqen

Lidhje të jashtme

Redakto
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Linux&oldid=2629222"