Gjuha mòcheno
Mòcheno (gjermanisht: Fersentalerisch; bavarisht: Bersntolerisch) është një varietet Gjerman i epërm i folur në tre qytete të Bersntolit (Gjermanisht: Fersental,Italisht: Valle del Fersina), në Trentino, Italin verilindore.
Mòcheno | |
---|---|
Folës amtare | (1,900 regjistruar1992) |
Familje gjuhësore | |
Kodet gjuhësore | |
ISO 639-3 | mhn |
ELP | Mócheno |
Mòcheno është e lidhur ngushtë me gjuhën bavareze dhe klasifikohet në mënyrë të ndryshme ose si një dialekt bavarez jugor ose si një gjuhë e veçantë në vete. Ka qenë gjithashtu e pozicionuar që ajo mund të jetë pasardhëse nga Lombardia. Folësit Mòcheno njoftohet se pjesërisht e kuptojnë gjuhën Bavareze, Cimbriane, ose Gjermanishten Standarde. Megjithatë, shumë dallime thelbësore në gramatikën, fjalorin dhe shqiptimin e bëjnë të vështirë për folësit e gjermanishtes standarde ta kuptojnë.
Shpërndarja gjeografike
RedaktoSipas regjistrimit të vitit 2001, i pari në të cilin u regjistruan të dhënat për gjuhët amtare, Mòcheno u fol nga shumica në komunat vijuese (numri i anëtarëve të grupit linguistik Mòcheno): Fierozzo / Florutz / Vlarotz (423 persona, 95.92% ), Palu / Palai (184 persona, 95.34%), Frassilongo / Gereut / Garait (340 persona, 95.24%, përfshirë fshatin Roveda / Eichleit / Oachlait). Në bashkitë e tjera të Trentos, 1.329 persona u deklaruan si anëtarë të grupit gjuhësor Mòcheno, gjithsej 2,276 në Trentino.[1] Në regjistrimin e vitit 2011, numri i përgjithshëm i folësve në Provinca u ul në 1,660. [2]
Statusi
RedaktoMòcheno njihet zyrtarisht në Trentino nga ligji provincial dhe kombëtar. Duke filluar nga vitet 1990, ligjet dhe rregulloret e ndryshme janë miratuar nga parlamenti italian dhe asambleja e provincës, që e ka vënë gjuhën dhe kulturën e Mòcheno nën mbrojtje. Një institut kulturor u themelua me dekret, qëllimi i të cilit është të ruajë dhe të edukojë në gjuhë. Kurrikulat shkollore u adaptuan për të mësuar në Mòcheno, dhe shenjat e rrugëve po ndryshohen të jenë dygjuhëshe.
Shembuj
RedaktoMòcheno | Gjermanisht | Shqip |
---|---|---|
Vatar ingar
en Himbl, gahailegt kimmp der dai Núm. Der dai Raich schellt kemmen. |
Vater unser
im Himmel, geheiligt werde Dein Name. Dein Reich komme. |
Ati ynë
ne parajse, u shenjtëroftë emri yt. Ardhtë mbretëria jote, |
Lexo më tej
RedaktoGramatika
- Anthony Rowley: Ndihemi si de sproch. Gramatika e gjuhës së gjuhës / Grammatik des Deutsch-Fersentalerischen. Istituto Culturale Mòcheno-Cimbro / Kulturenstitut für das Fersental und Lusern / Kulturenstitut Bersntol-Lusérn, Palù del Fèrsina (Trento) 2003, ISBN 88-900656-1-3 (Digitalisat: PDF)
Fjalor
- Anthony Rowley: Fersentaler Wörterbuch. Wörterverzeichnis der deutschen Sprachinselmundart des Fersentals në Provincën Trient / Oberitalien. Buske, Hamburg 1989 (= Bayreuther Beiträge zur Sprachwissenschaft, Dialektologie, 2), ISBN 3-87118-593-0
Literatura e mesme
- Federica Cognola: Ndërtimi i infinitivali dhe fenomeni i transparencës në diellin e Valle del Fèrsina Në: Quaderni patavini di linguistica 22 (2006), fq. 3-48
- Hans Mirtes: Das Ferstental und die Fersentaler. Zur Geographie, Geschichte und Volkskunde einer deutschen Sprachinsel in Trentino / Norditalien. Instituti për Gjeografi, Regensburg 1996 (= Regensburger geographische Schriften, Heft 26)
- Giovanni Battista Pellegrini (ed.): La Valle del Fèrsina e le isole linguistiche di origine tedesca nel Trentino: Atti del convegno interdisciplinare, Sant'Orsola (Trento), 1 - 3 shtator 1978. Museo degli usi e costumi della gente trentina Michele all'Adige 1979
- Anthony Rowley: Fersental (Val Fèrsina bei Trient / Oberitalien) - Untersuchung einer Sprachinselmundart. Niemeryer, Tübingen 1986 (= Phonai, Lautbibliothek der deutschen Sprachen und Mundarten, Deutsche Reihe, Bd. 28, Monografi, Bd. 18), ISBN 3-484-23131-9
- Anthony Rowley: Die Mundarten des Fersentals. Në: Maria Hornung (ed.), Die deutschen Sprachinseln në Südalpen. Mundarten und Volkstum, Olms, Hildesheim / Zürich / Nju Jork, 1994 (= Studien zur Dialektologie, 3, Germanistische Linguistik, 124/125), fq. 145-160, ISBN 3-487-09957-8
- Anthony Rowley: Die Sprachinseln der Fersentaler und Zimbern. Në: Robert Hinderling / Ludwig M. Eichinger (bot.): Handbuch der mitteleuropäischen Sprachminderheiten, Narr, Tübingen 1996, fq. 263-285, ISBN 3-8233-5255-5
- Anthony Rowley: "Mocheno e Cimbro". Von Dialekt (en) zu Sprache (n)? Në: Dieter Stellmacher (ed.), Dialektologie zwischen Tradition und Neuansätzen: Beiträge der Internationalen Dialektologentagung, Göttingen, 19-21 Tetor 1998, Steiner, Stuttgart 2000 (= Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik, Beiheft 109), fq. 213-221, ISBN 3-515-07762-6
- Bernhard Wurzer: Die deutschen Sprachinseln në Oberitalien. 5. erw. Aufl., Athesia, Bozen 1983, ISBN 88-7014-269-8
Burimet
Redakto- ^ "Tav. I.5 - Appartenenza alla popolazione di lingua ladina, mochena e cimbra, per comune di area di residenza (Censimento 2001)" (PDF). Annuario Statistico 2006 (in Italian). Provinca Autonome e Trentos. 2007. Marrë 2011-05-12.
- ^ [1]