Goliati

Goliati (hebraisht: גָּלְיָת‎ Goləyāṯ) ose Xhaluti (arabisht: جُليات Ǧulyāt (term i krishterë) ose جَالُوت Ǧālūt (term kuranor)) është një personazh në Librin e Samuelit, i përshkruar si një gjigant filistin i mundur nga i riu David në një betejë të vetme. Historia nënkuptonte paaftësinë e mbretit Saul për të sunduar, pasi vetë Sauli duhej të kishte luftuar për Izraelin. Studiuesit sot besojnë se vrasësi origjinal i listuar i Goliathit ishte Elhanani, djali i Jairit, dhe se autorët e historisë së Ligjit të Përtërirë ndryshuan tekstin origjinal për t'ia besuar fitoren personazhit më të famshëm David.

David dhe Goliath, një litografi me ngjyra nga Osmar Schindler (c. 1888)

Rrëfim biblike

Sauli dhe izraelitët janë përballë filistinëve në luginën e Elahut. Dy herë në ditë për 40 ditë, mëngjes dhe mbrëmje, Goliathi kampioni i filistinëve, del midis rreshtave dhe sfidon izraelitët që të dërgojnë një kampion të tyren për të vendosur rezultatin në një betejë të vetme, por Sauli ka frikë. David e pranon sfidën. Sauli pa dëshirë pranon dhe ofron armaturën e tij, të cilën Davidi e refuzon, duke marrë vetëm shkopin, hobe dhe pesë gurë nga një përrua.

Davidi dhe Goliathi përballen me njëri-tjetrin, Goliat me armaturën dhe shtizën e tij, Davidi me shkopin dhe hobenë e tij. "Filistini e mallkoi Davidin nga perënditë e tij", por Davidi i përgjigjet: "Sot Zoti do të të dorëzojë në duart e mia dhe unë do të të godas dhe do t'ia jap sot kufomat e ushtrisë së filistinëve. zogjtë e qiellit dhe kafshët e egra të tokës; që e gjithë toka të dijë se ka një zot në Izrael dhe që gjithë kjo asamble të dijë se Perëndia nuk shpëton me shpatë e me shtizë; sepse beteja është e Perëndisë dhe ai do t'ju japë në dorën tonë."

Davidi hedh një gur nga hobe dhe godet Goliathin në qendër të ballit të tij, Goliathi bie me fytyrë në tokë dhe Davidi i preu kokën. Filistejtë ikin dhe izraelitët i ndjekin "deri në Gat dhe në portat e Ekronit". Davidi vendos armaturën e Goliathit në tendën e tij dhe e çon kokën në Jeruzalem, dhe Sauli dërgon Abnerin që t'ia sjellë djalin. Mbreti e pyet djalin e kujt është dhe Davidi u përgjigj: "Unë jam biri i shërbëtorit tënd Jesse, Betlehemiti".

Traditat e vonshme

Jehud

Sipas Talmudit babilonas (Sotah 42b) Goliat ishte djali i Orpah, kunata e Ruth, stërgjyshja e Davidit. Ruth Rabbah, një interpretim hagadik dhe homiletik i Librit të Ruthës, e bën lidhjen e gjakut edhe më të ngushtë, duke i konsideruar Orpah dhe Ruth si motra të plota. Thuhej se Orpah kishte bërë një pretendim se e shoqëronte Ruthën, por pas dyzet hapash e la atë. Më pas ajo bëri një jetë të shkrirë. Sipas Talmudit të Jerusalemit, Goliat lindi nga polispermia dhe kishte rreth njëqind baballarë.

Talmudi thekson pabesinë e Goliathit: talljet e tij para izraelitëve përfshinin mburrjen se ishte ai që kishte kapur Arkën e Besëlidhjes dhe e kishte sjellë në tempullin e Dagonit, dhe sfidat e tij për të luftuar u bënë në mëngjes dhe në mbrëmje për të shqetësuar izraelitët në lutjet e tyre. Armatura e tij peshonte 60 tonë, sipas rabinit Hanina; 120, sipas rabinit Abba bar Kahana; dhe shpata e tij, që u bë shpata e Davidit, kishte fuqi të mrekullueshme. Pas vdekjes së tij u zbulua se zemra e tij mbante imazhin e Dagonit, i cili gjithashtu pati një rënie të turpshme.

Në Pseudo-Filo, që besohet të jetë kompozuar midis viteve 135 pes dhe 70 e.r., Davidi merr shtatë gurë dhe shkruan mbi to emrin e të atit, emrin e tij dhe emrin e Zotit, një emër për gur; pastaj, duke folur me Goliathin, ai i thotë: "Dëgjo këtë fjalë para se të vdisje: a nuk ishin motra dy gratë nga të cilat lindëm unë dhe ti? Dhe nëna jote ishte Orpah dhe nëna ime Ruth..." Pasi Davidi godet Goliathin me guri vrapon te Goliathi para se të vdesë dhe Goliathi thotë: "Nxito dhe më vrit dhe gëzohu". dhe Davidi u përgjigj: "Para se të vdisni, hapi sytë dhe shiko vrasësin tënd". Goliathi sheh një engjëll dhe i thotë Davidit se nuk është ai që e ka vrarë por engjëlli. Pseudo-Filo pastaj vazhdon duke thënë se engjëlli i Zotit e ndryshon pamjen e Davidit në mënyrë që askush të mos e njohë atë, dhe kështu Sauli pyet se kush është ai.

Islami

Goliati shfaqet në kapitullin 2 të Kuranit (2: 247–252), në rrëfimin e betejës së Davidit dhe Saulit kundër filistinëve. I quajtur Xhalut në arabisht (جالوت), përmendja e Goliathit në Kuran është koncize, megjithëse mbetet një paralele me tregimin në Biblën Hebraike. Studiuesit myslimanë janë përpjekur të gjurmojnë origjinën e Goliathit, më së shpeshti me Amalekitët. Goliath, në traditën e hershme të shkencës, u bë një lloj emërtimi ose emri kolektiv për shtypësit e kombit izraelit përpara Davidit. Tradita myslimane e sheh betejën me Goliathin si një parafytyrim të betejës së Muhamedit të Bedrit, dhe e sheh Goliathin si paralel me armiqtë me të cilët u përball Muhamedi.

Referime

Bibliografia

• Campbell, Antony F.; O'Brien, Mark A. (2000). Unfolding the Deuteronomistic History (në anglisht). Fortress Press. ISBN 9781451413687.
• Driesbach, Jason (2016). 4QSamuela and the Text of Samuel (në anglisht). BRILL. ISBN 978-90-04-32420-6.
• Finkelstein, Israel; Silberman, Neil Asher (3 prill 2007). David and Solomon: In Search of the Bible's Sacred Kings and the Roots of the Western Tradition (në anglisht). Simon and Schuster. ISBN 978-0-7432-4363-6.
• Halpern, Baruch (2003). David's Secret Demons: Messiah, Murderer, Traitor, King (në anglisht). Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 978-0802827975.
• Heiser, Michael S. (31 tetor 2014). "Clash of the Manuscripts: Goliath & the Hebrew Text of the Old Testament". Bible Study Magazine.com (në anglisht). Bible Study Magazine. Marrë më 25 shtator 2022.
• Johnson, Benjamin J.M. (2015). Reading David and Goliath in Greek and Hebrew: A Literary Approach (në anglisht). Mohr Siebeck. ISBN 9783161540462.
• Nelson, William R. (2000). "Goliath". përmbledhur nga Freedman, David Noel; Myers, Allen C. (red.). Eerdmans Dictionary of the Bible (në anglisht). Eerdmans. ISBN 9789053565032.
• Person, Raymond F. (2010). The Deuteronomic History and the Book of Chronicles (në anglisht). Society of Biblical Literature. ISBN 9781589835177.
• West, M.L. (1997). The East Face of Helicon. West Asiatic Elements in Greek Poetry and Myth (në anglisht). Clarendon Press. ISBN 9780191591044.