Helena e Trojës

Helena (greqisht: Ἑλένη) - e bija e Zeusit, zotit suprem dhe e Ledës, më e bukura prej të gjitha grave të vdekshme.

Helena e Trojës.

E ëma, Leda, ishte gruaja e Tindareut, mbret i Spartës me të cilin ka pasur dy fëmijë, bijën Klitemnestrën dhe djalin Kastorin. Me bukurinë e vet Leda magjepsi edhe vetë Zeusin. Kështu Zeusi u shndërrua në mjellmë dhe magjepsi Ledën. Nga dashuria e saj me perëndinë, Zeusin, u lindën dy fëmijë: Helena dhe Polideuki. Tindareu nuk ka pasur asgjë kundër pjesëmarrjes së Zeusit në shtimin e familjes së tij, andaj fëmijët e vet dhe thjeshtrit, i rriti si duhet. Me djem nuk ka pasur vështirësi të posaçme. Që të dy u bënë trima të famshëm dhe arritën në qiell ku edhe sot ndriçojnë si Bineqët ose Dioskurët. Edhe me Klitemnestrën, së paku deri sa ishte e re, nuk ka pasur vështirësi. E martoi për Agamemnonin, mbretin e Mikenës. Vështirësi më të mëdha ka pasur me Helenën.

Ishte ende vajzë tejet e re, ndërsa për bukurinë e saj është folur larg, andaj e dëshironte Tezeu, mbreti i Athinës dhe me ndihmën e shokut të vet Piritout, e rrëmbeu. E çliruan vëllezërit Kastor dhe Polideuk dhe e këthyen në shtëpi. Së shpejti në Spartë erdhën krushqit e rinjë për Helenën. Me kohë aty u gjenden të gjithë mbretërit dhe fëmijët e mbretërve akeas, të cilët dëshironin të martoheshin me të. Grindjet e tyre rreth Helenës gati e sollën Greqinë deri te gremina e luftës. Katastrofën e pengoi mendjeprehtësia e Odiseut, mbretit të Itakës. Ai në mënyrë të thjeshtë, origjinale, e këshillon Tindareun: që t'i lejë anash të gjitha konsideratat dinastike dhe politike e t'i lejojë Helenës që ta zgjedhë burrin sipas dëshirës së vet. Krushqarët u pajtuan me këtë mendim dhe me betim u obliguan se zgjedhjen e saj do ta pranojnë pa kurrfarë kundërshtimi dhe se fituesin nuk do ta vrasin dhe në asnjë mënyrë nuk do ta fyejnë, por në çdo gjë do t'i ndihmojnë.

Me fat ose pa fat, i zgjedhuri i saj ishte Menelau, vëllau i Agamemnonit. Pas martesës i lindi e bija Hermiona dhe kur Tindareu vdiq, Menelau e trashëgoi fronin spartan. Çdo gjë ka qenë në rregull madje as Menelau dhe as Helena nuk kanë parandjerë se çka po u përgatit ndërkohë fati.

Atëbotë në shpellën e kentaurëve ishte dasma e Peleut, mbretit të Ftisë me Tetidën, hyjneshën e detit, në të cilën kanë marrë pjesë të gjithë zotërat. Vetëm Erida, hyjnesha e grindjes, nuk ka qenë e ftuar që mos t'ua prish harenë. Erida e fyer për t'u hakmarrë në mesin e hyjneshave Afërdita, Hera dhe Athena hedh mollën e artë, në të cilën shkruante „më të bukurës". Hyjneshat menjëherë, donin ta merrnin mollën, sepse secila prej tyre, gjë që është e kuptueshme, e konsideronte veten më të bukur. Ndërkaq nga kjo lindi grindja në zgjidhjen e së cilës nuk ka dashur të ndërhyjë as zoti suprem Zeusi. Dëshironte ta ketë qetësinë e vet andaj i urdhëroi zotit Hermes që ta marrë mollën dhe t´i dërgojë hyjneshat në malin Ida, jo larg Trojës, ku jeton bariu i quajtur Parid. Ky le ta zgjidhë këtë mosmarrëveshje.

Paridi ishte i biri i Priamit, mbretit trojan. Arsye e mirë e vendimit të Zeusit ka qenë, sepes jetonte në mal e jo në pallatin mbretëror. Para lindjes së Paridit e ëma e tij ka ëndërruar se do ta lindë një vravashkë të ndezur, e cila do ta ndezë Trojën. Magjistari ëndrrën e ka shpjeguar në mënyrë që djali që do të lindë do të jetë shkaktar i shkatërrimit të Trojës. Për këtë arsye mbreti i Trojës urdhëroi që fëmija menjëherë pas lindjes të dërgohet në malin Ida dhe atje të vendoset në kaçubën e pyllit. Fëmijën e mori dhe e ushqeu arusha, e pastaj e gjet bariu Agelau dhe e rriti si fëmijë të vetin. Për prejardhjen mbretërore të Paridit ka ditur vetëm Zeusi.

Kur Paridi e pa Hermesin, lajmëtarin e Zeusit, deshi të ikë, por i ra ndërmend se Hermesi do ta zë gjithsesi dhe kështu e dëgjoi urdhërin e tij. Paridi e mori mollën dhe filloi t'i shikojë hyjneshat. Të triat i dukeshin njësoj të bukura. Mendoi gjatë dhe vendosi mu atëherë kur hyjneshat ndikuan në të në mënyrë që ligjet dhe gjyqet njerëzore në esencë nuk lejojnë. Gruaja e Zeusit, Hera, i premtoi pushtet mbi tërë Azinë, hyjnesha e luftës Athena, famën luftarake, ndërsa hyjnesha e dashurisë dhe e bukurisë Afërdita gruan më të bukur në botë. Dhe Paridi mollën ia dha Afërditës.

Për Helenën atëbotë as që kishte dëgjuar, por Afërdita bëri që Paridi sa më shpejtë ta njohte. Rrugëve të fatit Paridi së shpejti arriti në Trojë, ku e njohu motra e tij, Kasandra, magjistare dhe profeteshë e famshme. Mbreti Priam, i cili ka vuajtur gjatë për shkak të braktisjes së të birit të vet, kështu që e pranoi me gëzim të madh dhe e fut në pallatin mbretëror. Këtu Afërdita e porosit Paridin që ta ndërtojë anijen dhe të lundrojë për në Spartë, vend i njohur për nga bukuria e grave të tyre. Paridi e dëgjoi përkundër pikëllimit të madh të Herës dhe Athenës të cilat për shkak të shkeljes së sedrës, si atij, ashtu edhe Trojës i kanë dëshiruar çdo gjë më të keqe.

Mbreti Menelau e pranoi Paridin dhe shokun e tij, Enenë, i cili e ka përcjellë ashtu siç u ka hije mysafirëve nga Troja e famshme. Për nderë të tyre ua përgaditi gostinë dhe i njohtoi me gruan e vet. Po se Paridi u gjet ballë për ballë me gruan më të bukur prej të gjitha grave të vdekshme, në shikim të parë u dashurua në të. Edhe ai i pëlqeu asaj. Ditën e dytë Menelau kërkoi ndjesë prej mysafirëve të vet, sepse, për shkak të një pune të ngutshme, ka qenë i detyruar të udhëtojë për në Kretë. U dëshiroi qëndrim të këndshëm, ndërsa Helenës i urdhëroi që t'ua plotësojë të gjithë dëshirat. Arsyeja pse Helena fjalët e burrit ia ka shpjeguar vetes mjaft gjërë, para së gjithash fajin e kishte Afërdita. Ka nxitur te Helena aso dashurie, sa që ka harruar burrin vet, të bijën dhe atdheun dhe fshehtas lundroi me të në Trojë.

Prandaj Helena me Paridin shkoi vullnetarisht. Ndërkaq, versioni i dytë pohon se Paridi e ka detyruar, madje edhe me dhunë e ka marrë. Nuk dihet a kanë lundruar drejt për në Trojë. Siç duket, së pari kanë shkuar në udhëtim dasmor në Egjipt, pastaj një kohë kanë kaluar në Sidon, dhe në Trojë arritën pas disa vjetësh. Sidoqoftë, kështu apo ashtu, Helena u zhduk nga Sparta dhe me të edhe thesari mbretëror.

Kuptohet se Menelau nuk ka mundur të kalojë mbi gjithë këtë dhe të qëndrojë sikur nuk ka ndodhur asgjë. Shkoi në Mikenë te vëllau i vet, Agamemnoni dhe e luti për ndihmë. Agamemnoni e këshilloi që me mbretin e Itakës, Odiseu, të shkojë në Trojë dhe ta lutë mbretin e Trojës Priamin, që t'ia kthejë Helenën. Poqese Priami nuk e sheh të arsyeshme ta korrigjojë veprën e Paridit t'i kërcnohet me luftë. Priami e refuzoi lutjen Menelaut dhe Agamenoni kaloi prej kërcënimit në vepër. I luti për ndihmë të gjithë mbretërit e akeasve të cilët dikur i kishin premtuar Menelauit se si burrit të Helenes, në çdo gjë do t'i ndihmojnë. Këtë ndihmë ia premtuan edhe të gjithë sundimtarët e tjerë akeas. Të gjithë, iu kanë përgjegjur, ose vetë ose i dërguan djemët e tyre, dhe secili sjelli ushtrinë e vet sipas mundësive të veta. Më në fund nën udhëheqjen e Agamemnonit u nis ushtria prej njëqind mijë akeasve kundër Trojës.

Kështu pra, për shkak të Helenës dhe Paridit, shpërtheu lufta e gjatë dhe e përgjakur trojane, e cila përfunodi me shkatërrimin e Trojës dhe vrasjen e trimave më të mirë akeas. Helena u pendua shumë shpejt për veprën e vet, që bashkëshortit të vjetër dhe atij të ri u sjelli shumë vuajtje. Mbreti Priam, në të vërtetë, kurrë nuk e ka qortuar, mirëpo ajo ka ditur se e tërë Troja e ka urryer si shkaktare të luftës dhe secila grua që në luftë e ka humbur burrin ose djalin ia ka bërë këtë me dije me shikim të vetin. Mbi të gjitha, shpjet u erdhi në vete nga dashuria e Paridit. Siç u tregua, ai edhe nuk ka qenë burrë ideal. Vërtet, ka qenë i bukur dhe kujdesej për pamjen e vet. Mirëpo, në asgjë tjetër nuk ka mundur të krahasohet me burrin e saj të parë. Gjatë luftës ndjenjat e saj ndaj Paridit u ftofën dhe, më në fund, shndërruan në urretje. Në luftë shpesh tregohej si frikacak dhe mashkulli i cili nuk sjillej siç i ka hije burrit, duke e humbur çdo ditë dinjitetin tek gruaja e tij.

Paridi në luftë ka korrur edhe disa suksese, por asnjë me trimërinë e vet. Madje, ka vrarë edhe Alkilin, kreshnikun më të madh akeas, mirëpo, jo në betejë te drejtpërdrejtë, por me shigjetën trathtare nga prita, të cilën e ka drejtuar zoti Apollon. Edhe vetë vdekja në mënyrë të ngjashme. Deri sa shëtiste nëpër mure e goditi shigjeta e helmuar e Filoktetit, shigjitarit akeas dhe ia shkaktoi plagën e pashërueshme. I çmendur prej dhimbjeve Paridi iku prej Troje dhe shkoi në malin Ida, ku vdiq i braktisur prej të gjithëve. Shokët e tij të mëparshëm e gjetën aty të futur në kaçub dhe ia përgatitën varrimin modest. Helena nuk iu afrua stivës së tij. Në ndërkohë ngushëllohej te vëllai i tij, Deifobi i ri. Nuk u dëfrye gjatë me të. Me rastin e pushtimit të Trojës e vrau mbreti Menelau në dhomën e saj.

Takimi i sërishëm i Helenës me Menelaun për të kaloi që është për t'u befasuar, mirë. Në të vertetë, Menelau kurrë nuk ka besuar se ka shkuar vullnetarisht me Paridin dhe ka qenë i bindur, se me shkatërrimin e Trojës vetëm e ka çliruar prej ofshameve dhe vuajtjeve. Kuptohet se Helena e perkrahte në këtë bindje dhe ia ka shprehur gëzimin e pakufijshëm, që më në fund, e ka çliruar. Me triumf të madh hyri në anijen e tij dhe udhëtoi për në Spartë.

Pas shtatë viteve që ishte larguar Helena e pa sërisht vendlindjen e vet. Menjeherë pas ujëdhesës Lezbos shtërngata i shpartallon anijet e Menelaut te kepi i Suniut. Menelau e humbi timonierin e vet, ndërsa para kepit Mele sërish e kap shtërngata dhe anijen e tij e çon deri te buzëderdhja e Nilit. Kështu Helena përsëri u gjend në Egjipt, të cilin e ka njohur gjatë udhëtimit me Paridin. Vite të tëra ka udhëtuar me Menelaun përgjatë brigjeve të Nilit, nëpër Libi, Feniki dhe vende të tjera. Arriti në Sidon. Më në fund, sërish kthehet në Egjipt, ku Menelau e shpagoi lundrimin e tij fatlum për në atdhe me flijimin e begatshme. Para largimit mbretëresha egjiptiane Polidamna ia dha Helenës barin e mrekullueshëm të përgatitur prej hirit të bimëve magjike. Kush e pi me verë ai i harron të gjitha mjerimet. E mjaftueshme ka qenë një gotë e vogël dhe Helena harroi dy burrat e mëparshëm në Trojë, ndërsa Menelau mundimet që ka kaluar për shkak të saj.

Në Spartë Helena jetoi e lumtur me Menelaun. Ishin përsëri të lidhur me dashurinë fatlume madje jo vetëm deri në vdekje, por dhe pas saj, sepse zotërat të dy i kanë sjellë në Elize, ku i kalojnë ditët në lumturi të amshueshme.

Helena është njëra prej shëmbëlltyrave më interesante të miteve greke dhe deri më sot jeton në vetëdijen e njerëzimit si simbol i gruas së bukur dhe aventuriere. Gjatë dy mijë e pesëqind vjeteve të shkuara ka kaluar nëpër ndryshime të shumta. Homeri e përshkruan si grua tërësisht simpatike. Euripidi në tragjedinë Trojanët (e viti 415 para e.s.) e gjykon, duke menduar se i është shmangur dënimit edhe pse ka qenë shkas i shkatërrimit të Trojës, ndërsa gratë e tjera trojane për shkak të saj kanë përjetuar vuajtje të shumta. Në tragjedinë Helena (e vitit 412 para e.s.) përkundër kësaj, mendon se Helena kurrsesi nuk ka qenë në Trojë, por pas ikjes prej Spartës ka mbetur në Egjipt, ku ka jetuar me ndere deri në kohën e ardhjes së Menelaut. Sofokliu e paraqet në dramën Dasma e Helenës, si grua besnike dhe të dashuruar. Kështu flasin autorët antikë, sepse kjo dramë nuk është ruajtur. Filozofi Gorgia në Fjalimin mbi Helenën nga fillimi i shek. IV para es. e mbron tezën se ikja e saj prej burrit nuk meriton vlerësim negativ. Poeti Simonid, gjaja në një këngë e dënon, ndërsa në tjetrën e lavdëron. Lidhur me këtë asgjë nuk do të ishte e jashtëzakonshme, por pas këngës së parë poeti verbohet, dhe pas të dytës sërish sheh. Poeti romak Ovidi ndaj saj ka pasur aq mirëkuptim (në Heroidet) sa ka pasur Vergjili fjalë ndëshkimi. Edhe më kontradiktorë është kuptimi për të në veprat e shkrimtarëve, poetëve dlhe muzikantëve modernë.

Pasi që gruaja e bukur, e cila përveç bukurisë e ka edhe atë që rëndom quhet e kaluara përherë i ka tërhequr artistët, Helena hyn në radhën e figurave të femrave antike, e cila më së shumti është trajtuar nga asrpekti artistik. Nga antika janë ruajtur gati njëqind e njëzet vazo me pamjen e saj. Këto janë: Tezeu dhe Helena pesë vazo (njëra prej tyre është me siguri nga mesi i shek para e.s., dhe gjendet në Muzeun Popullor në Sofje), Menelau dhe Helena më se njëzet (njëra nga mesi i shek. VII para e.s. dhe sot gjendet në Muzeun e Iraklionit - Kretë), Rrëmbimi i Helenës më se tridhjetë (më e njohura e Maikronit është me siguri e vitit 480 para e.s. dhe gjendet në Muzeun e Arteve të Bukura në Boston), Menelau e ndjek Helenën më se gjashtëdhjetë etj. Paridi dhe Helena, ndërkaq, janë ruajtur vetëm në një (në vazon nga fillhni i shek. VII para e.s., dhe sot gjendet në Muzeun Metropolitan në Nju Jork). Prej veprave skulpturale antike veçmas është i njohur basrelievi Rrëmbimi i Helenës i shek III - II para e.s., dhe gjendet në Muzeun e Lateranit në Romë. Prej pikturave të kohës së re vlen të përmendet Rrëmbimi i Helenës, me siguri vepër e një nxënësi të Fra Angelico (Fra Angjelikut) ndoshta e Benozzo Gazzoliut (Benoxo Gaxohu), sepse kjo është vepër e parë me tematikë antike prej mbarimit të botës antike (me siguri mesi i shek. XV dhe gjendet ne Galerinë Kombëtare në Londër). Prej pikturave të mëvonshme po e përmendim vetëm Paridin dhe Helenën e Jacques Louis (Zhak Lui) Davidit (e vitit 1788 dhe sot gjendet në Luver të Parisit). Në vitin 1966 Rrëmbimin e Helenës publiku ka mundur ta shohë në goblenin e madh nga seria me pamjet nga lufta e Trojës, i punuar në mesin e shek. XVII, që, sipas modelit evropian, e kanë endur vektarët kinezë në Macau, koloni portugeze (sot gjendet në Muzeun Metropolitan në Nju Jork), Fati i Helenës ka qenë, kuptohet, temë e shpeshtë edhe në vepra të muzikës serioze dhe të lehtë. Si „grua frivole dhe aventuriste çfarë ka kudo" e ka paraqitur në operetë Helena e bukur e Jacques Offenbachut (Zhak Ofenbahut), si ,grua bujare dhe krenare e cila, më në fund, iu nënshtrua epshit të nxitur me dinakrinë e djaloshit të dashuruar e ka paraqitur Christoph Willibaild Glucku (Kristof Villibald Gluku) në vitin 1770 në operen Paridi dhe Helena. Është e qartë se shumica nuk ka shkuar pas fjalëve të Herodotit: „Burrat me mendje të shëndoshë kurrë nuk mërziten për gratë e rrëmbyera. Sikur ato mos të kishin dashur, nuk do të rrëmbeheshin".

Në fund edhe një shënim: në qoftë se sot nuk dyshojnë se lufta e Trojës vërtet është ngjarje historike (me siguri kah mbarimi i shek. XIII para e.s.), Helenën mund ta lëmë anash nga kërkimet e shkaqeve të saj reale. Për shkak të një gruaje, madje edhe aq të bukur sikur se e përshkruan Homeri, nuk do të nisen në lundrim dhe në luftë më se njëqind anije me njëqind mijë ushtarë në kuverta. Duket se lufta e Trojës, ndonëse jashtëzakonisht madhështore ka qenë thjeshtë ekspeditë kusarësh e grekëve evropianë kundër bashkëfisnorëve të vet të Azisë së Vogël dhe se ka qenë e motivuar me dëshirën që ta marrin pasurinë legjendare të „qytetit të mbretit Priam". Se ky qytet vërtet ka qenë i pasur, kanë dëshmaur gërmimet e Kajnrih Shlimanit në vitin 1871-1878, i cili në gërmadhat e Trojës e ka zbuluar pasurinë, vlera e së cilës i tejkalon të gjitha masat ekzistuese.Vetëm "diademi i Helenës nga Argu" përbëhet prej 16.533 copëzash që jane të karakterit të argjendarisë më të pastër dhe i cili me stilin e vet artistik nuk i përngjet asgjë që deri më atëherë ka qenë e njohur nga bota antike. Shlimani në Trojë ka gjetur gjithësej dhjetë grumbuj të objekteve prej arit. Pjesa më e madhe e tyre, për fat të keq, është zhdukur në mbarim të Luftës së Dytë Botërore në Berlin.

Helena e Trojës dhe misteri i saj

Laomedonti, mbreti i parafundit i Trojës, ishte ai që refuzoi t’u jepte shpërblimin për punën e bërë ndërtuesve të Ilionit me kryemjeshtër Aeakun, të atin e Peleut dhe Telamonit, dhe për më tepër i kërcënoi ata se do t’ju priste veshët nëse e mërzisnin prapë me kërkesën e tyre. Kjo grimcë nga legjenda e Ilionit, sa lojë e një mbreti prepotent, fsheh brenda saj edhe zanafillën e një kërcënimi të mundshëm të Trojës, një mbretëri që aso kohe ishte shumë e fuqishme dhe që mbrohej nga një sistem fortifikues tepër i sofistikuar . Shqetësimi dhe frika nga ndonjë agresion i mundshëm teukro-dardan ishte një arsye e mjaftueshme që 100 mbretër dhe princër nga gjithë gadishulli i Hemit, të mblidheshin nën drejtimin e Agamemnonit të Mikenës, për të ndëshkuar mburravecët trojanë. Ndëshkuesit e këtij rreziku u vetëquajtën Akej, që pak a shumë do të thotë besëtarë të së drejtës së mohuar dhe të sprovës burrërore hakmarrëse. S’do mend që prijësit akeas e kishin kuptuar se Troja ishte një rrezik i afërt për secilin prej tyre, ndaj asnjëri nuk nguroi të merrte pjesë në ekspeditën më të tmerrshme ndëshkuese të kohës, që çoi në shkatërrimin e saj. Të gjithë besëtarët e Aulidës, njëqind mijë frymë dhe njëmijë e njëqind e tetëdhjetë anije, të udhëhequr nga më shumë se njëqind mbretër pranuan si naltmadhni Agamemnonin. Në ngjarjen epokale të luftës së Trojës protagonistë ishin luftëtarët akeas nga njëra anë dhe ata teukro-dardanë bashkë me qytetarët e Ilionit nga ana tjetër, ndërsa si dëshmitarë të gjitha hyjnitë e Olimpit. Dhe padyshim që nuk mungonte asnjë nga burrat e lashtësisë të shquar për trimëri, të cilët në këtë luftë do të provonin fuqinë e rinisë, mençurinë dhe bujarinë e më të vjetërve, tmerret e luftës, dhembjen e humbjes, dredhinë pellazge për ta shkrumbuar Trojën nga themelet, lavdinë e fitores së akeasve dhe përjetësimin e kësaj ngjarjeje. Ishte kjo ngjarje trimërore që e ktheu në epos përplasjen e akeasve me Trojën dhe që e kurorëzuan Homerin në përjetësinë e universit letrar. Për të fituar besimin e të gjithë akeasve, Agamemnoni, sipas këshillave të orakullit të Delfit flijoi të bijën, Efigjeninë, që kjo fushatë të shkonte mbarë, por Ilioni, për akeasit kishte qenë dhe vazhdonte të mbetej një enigmë madhështie dhe forcë. Prepotenca trojane e manifestuar nga mbreti i tyre Laomedont përbënte një rrezik real, që nuk u kalua aq lehtë, as nga brezi pasardhës i kryemjeshtrit Aeak, i cili arriti ta ndëshkonte arrogancën e Trojës te pasardhësit e Laomedontit, më saktë tek i biri i tij Priami. Rreziku i vërtetë i Trojës vinte para së gjithash nga trimëria teukre me në krye Hektor zëmadhin. Teukrit ishin trima të çartur, dhe nëse një ditë do të mësynin drejt perëndimit, mund t’ju prisnin akeasve jo vetëm veshët, por edhe kokat. Për trimëri mund të krahasoheshin me Hektorin vetëm Akili dhe Ajaksi, të dy nipa të Aeakut. Në këto kushte urtia akease e kishte kuptuar se pa një plan të mirëmenduar, Troja do të vazhdonte të mbetej për ta një yll rrëzëllues sa ndjellës aq dhe i frikshëm. Akeasve nuk u mungonte as rinia, as trimëria, as shpirti i aventurës, por këto nuk mjaftonin për një ndërmarrje kaq marramendëse, ku duheshin llogaritur mirë sakrificat e jetëve njerëzore. Pra ishte vendosur të shkatërrohej Troja, simboli i fuqisë, pasurisë, mirëqenies, e cila për akeasit ishte një rrezik i vërtetë, mirëpo zbërthimi i misterit trojan, për çdo mendje të thjeshtë të asaj epoke, qe i pamundur, ndaj dukej si një aventurë vrasëse për këdo që do të përpiqej ta arrinte. Kjo bëri që akeasit të mos vlerësonin si faktorë të luftës te armiku vetëm forcën fizike dhe atë numerike, por t’i jepnin përparësi rrahjes dhe mbrujtjes së mendimit në kuvendin e tyre. Ata kuptuan se diferenca në këtë përplasje do të kishte të bënte kryesisht me forcën e të menduarit dhe të gjykuarit. Në rrafshin kohor akeasit mendonin në mënyrë komplekse tre dimensionale dhe i bënin vlerësimet kolegjialisht në kuvendin e burrave, që ishte institucioni më i rëndësishëm i zhvillimit të mendjes dhe i të menduarit abstrakt, i cili drejtohej nga inteligjenca dhe këshilli i të urtëve, ku bënin pjesë Nestori, Odisea e të tjerë. Kuvendi akeas vërtet e respektonte hierarkinë e postit, por nuk përjashtonte pjesëmarrjen në të të asnjë luftëtari e për më tepër të mendimit të tij, si në rastin e Tersidit, i cili pasi morri mbështetjen e Akilit shprehu hapur në këtë kuvend mendimin e tij. Ky kuvend ishte kudhra ku rrihej mendimi dhe nga ku kalohej në vendimmarrje të njëzëshme e të pakundërshtueshme. Nga kjo pikëpamje, akeasit kishin përparësi ndaj trojanëve, te të cilët vendimmarrja ishte hierarkike dhe ashtu si pushteti, ishte atribut i trashëgueshëm nga mbreti te pinjolli i tij më i fortë. Pra akeasit kishin mbërritur në një stad më të lartë të zhvillimit shoqëror se trojanët dhe trikohësia në të menduarit e tyre bashkë me fjalën e kuvendit ishin armët e tyre më të efektshme, Prej kohësh akeasit ishin përpjekur të depërtonin mendërisht në kështjellën e Ilionit, por ky qytet u fanitej si një mit, ndaj ata duke i dhënë rëndësi rrahjes së mendimit, i hapën udhë emancipimit të tyre. Këtu nuk duhet harruar se vendimi kolegjial i akeasve bazohej edhe te forma e besimit zeusian, që ata e kishin shpirtëzuar. Madje rolin e femrës jo vetëm në jetën familjare, por edhe shoqërore, ata kishin filluar ta përvetësonin si vlerë emancipuese. Kjo është e kuptueshme po të vëmë re organizimin e hierarkisë në Olimp, ku jo rastësisht ka baraspeshë në raportin e hyjnive me hyjneshat. Të dyja linjat, si mashkullorja dhe femërorja gëzonin adhurim të veçantë ndër akeasit, në besimin e të cilëve një vend të veçantë zinte hyjnesha Hera, që ishte mbrojtësja e jetës familjare, e bashkëshortësisë dhe hyjnesha, të cilën çiftet e besonin si mbrojtësen e fatit të tyre. Në shoqërinë akease dallohen qartë katër tipe femrash: Penelopa, femra ideale për ruajtjen e shtratit bashkëshortor; Klitemnestra, femra tipike e tradhtisë dhe e krimit bashkëshortor; Cirçea, Briseida dhe Kriseida, bukuroshet e flirteve dashurore që i tundojnë dhunshëm të dashurit e tyre, kujtojmë Akilin për Briseidën dhe Odisenë për Cirçean; dhe Helena, bukuroshja e pashoqe e cila, mendojmë se për motivin madhor të mbrojtjes së qenies akease, duhet të ketë pranuar marrjen përsipër të misionit për zbulimin e misterit trojan, duke vënë në shërbim të këtij qëllimi hiret dhe bukurinë e saj. Helena, protagonistja kryesore e luftës 10-vjeçare midis akeasve dhe Trojës, edhe pse na shfaqet përherë e mbështjellë me një tis misteri, nuk është përgojuar nga asnjë mendje e zgjuar për veprimet e saj. Sot, pas afro më shumë se 30 shekujsh, Helena nuk na shfaqet vetëm përmes përshkrimit të saj fizik dhënë nga Homeri, por edhe përmes gjendjes së saj shpirtërore dhënë nga studiuesit, që janë marrë me të e që kanë analizuar motivet, sjelljen, pasionet dhe vlerësimet e saj. Por nga ana tjetër, ajo ndoshta është e vetmja figurë femërore artistike, që është dashur të mishërohet te figura të tjera reale të shfaqura apo të heshtura të historive konspirative, që lidhen me ngjarje të tjera epokale, padyshim duke ruajtur vetëm thelbin e saj. Manteli i Helenës është ngjallur dhe veshur nga mjaft femra të zgjuara që kanë shërbyer në misionet e mistershme të shërbimit inteligjent të të gjitha kohërave duke neutralizuar e deri shkatërruar madhështinë e shumë burrave të shquar e të lavdishëm. Madhështia e një qyteti qëndron te shpirti i qytetarëve të tij dhe te arkitektura e tij mbrojtëse. E tillë ishte Troja, e cila kishte tërhequr vëmendjen jo vetëm të akeasve, por edhe të hyjnive të Olimpit, të cilat do t’i frymëzonin ata për ta sfiduar Ilionin. Urtia akease duhet ta kishte pikasur se Ilioni kishte disa përparësi: ishte një kështjellë e fuqishme mbrojtëse, banorët e tij dalloheshin për shpirtin e paepur luftarak dhe kishin aleatë të shumtë, ndaj largpamësia e tyre e drejtuar nga Odisea është befasuese, kur e fillon përplasjen me trojanët paraprakisht duke u ngritur atyre një grackë shpirtërore. Në rrëfimet e Homerit, protagonisti i shkatërrimit të Trojës, Odise itakasi, është i kudondodhur, diku si mik, diku si tregtar, diku si udhëtar i largët, një model i plotësisë së një burri udhëprijës, kështu që, një sy vëzhgues me lehtësi e kupton se ky ideator mendjemprehtë i bie të jetë themeluesi i armës më të sofistikuar, asaj të shërbimit inteligjent, që edhe pse fillimisht lindi për qëllime mbrojtëse, nën drejtimin ekspansionist u shndërrua në vrasës dhe shkatërrues. Virgjili këtë armë e quante “Dredhia Pellazge”, ”Dredhia e Odisesë” apo “Dredhia Mirmidonase”. Dihet se në kohë paqeje, burrat, trimërinë e tyre e harxhonin më së shumti pas bukurisë femërore, gjuetisë, ngrënie-pirjeve gazmore dhe tregtisë. Bukuria femërore ua ngaste mendimin të gjithëve kur dëgjonin të flitej për të, por ca mjaftoheshin duke e soditur, ndërsa ca të tjerë duke u trallisur si të marrë pas saj. Mirëpo bukuria që do të mbahej mend në jetë të jetëve, ishte ajo e bukuroshes së Spartës, Helenës marramendëse, e përzgjedhur si më e bukura ndër të vdekshmet nga vetë hyjnesha Afërdita, pa misteret e së cilës, shpirtrave njerëzorë do t’ju mungonte personaliteti, karakteri dhe vullneti i stuhishëm, që shënjojnë tërë historinë njerëzore. Helena, e bija e Tindarit, mbretit të Spartës, ishte vërtet aq e bukur, sa edhe vetë Odisea qe marrë mendsh pas saj, por jo si gjithë të tjerët, pasi qëllimi i tij i vërtetë ishte ta dërgonte Helenën si të besuarën e tij në Trojë. Sipas legjendës, Menelau nuk ishte mëtonjësi i vetëm për shtratin e Helenës, pasi në pallatin e Tindarit, u mblodh e tërë paria akease. Por a thua të ishte dalldia pas kësaj femre, shkaku i luftës së Trojës? Po sipas legjendës dëshirat e këtyre trimave do të qenë kthyer në tragjedi sikur Nestori të mos e kishte këshilluar Tindarin që zgjedhjen ta bënte vetë Helena, e cila zgjodhi për burrë më të druajturin prej tyre, Menelaun, ndërsa të tjerët i njohu si vëllamë. Çdokush sot do ta komentonte dasmën e tyre si një rit, ku akeasit më tepër improvizuan një spektakël “mëtonjësish” për të nxitur kureshtjen dhe imagjinatën e kujtdo që e dëgjonte, çka as më pak e as më shumë ishte si një lloj “Miss Ballkani” i Shek. XII p.e.s., ku konkuronte vetëm Helena. Po pse u mblodhën gjithë mbretërit e rinj akeas në Spartë, kur dihej se ishte fjala vetëm për një bukuri? Pse ata u ranë aq fort tamtameve kur vetëm njëri prej tyre do ta kishte fatin ta shijonte atë bukuri hyjnore? Të gjitha hamendjet të çojnë në gjasën se mbretërit dhe princat e rinj akeas kishin rënë në një mendje të kurdisnin një dredhi. Se kush e pati fatin të binte pre e kësaj dredhie, ne sot e dimë të gjithë. Është e thjeshtë për t’u kuptuar se akeasit në atë martesë kishin ardhur jo vetëm si dasmorët, por edhe si ahengxhinjtë e dasmës tragjike të shpirtit trojan. Prej kohësh ata e kishin vlerësuar shpirtin trojan si më të frikshmin, ndaj u mblodhën dhe vendosën të “ofronin” një dhuratë aq të rrallë, që çdo burrë do ta kishte zili, Helenën e Spartës, së cilës përveç ditirambeve, iu thur edhe një legjendë. Sipas saj, hyjnesha e grindjes, ngaqë nuk e kishin ftuar në një martesë hyjnish, vjen në këtë dasmë dhe nga mëria hedh një mollë të artë, në të cilën qenë gdhendur fjalët “më të bukurës”. Kaq ishte dashur që të niste sherri midis Afërditës, Herës dhe Atenës. Hyjneshat, për të zgjidhur grindjen mes tyre iu drejtuan Paridit, princit të Trojës, dhe Afërdita, për të siguruar mbështetjen e tij, i premtoi si shkëmbim se do t’i jepte gruan më të bukur në botë. Me këtë premtim Afërdita u bë shkak për fillimin e një prej ngjarjeve më epike të lashtësisë. Troja, sipas Homerit ndoshta do të kishte pasur një fat tjetër po të mos ekzistonin hiret e hyjneshës Afërditë, prej bukurisë së të cilës, Paridi i Trojës, më i vogli djalë i Priamit, u verbua kur iu desh të zgjidhte më të bukurën ndër tre hyjneshat. Për sytë e një djaloshi, por jo vetëm të tij, në këtë botë nuk kishte gjë më të bukur se Afërdita, prandaj krejt pafajësisht, Paridi nuk do të nguronte t’ia jepte mollën asaj. Që nga ai çast, molla e më të bukurës u kthye në “mollën e sherrit”, ngaqë ai mori prej Afërditës premtimin se do ta gëzonte me Helenën e Spartës, gruan më të bukur të gadishullit të Hemit. Para-mithija në këtë rast, nuk është thjesht një përrallë, por një motiv për ta tërhequr Paridin drejt kurthit, ku s’kishte moshatar të tij që nuk do të binte. Nuk qe e beftë ardhja e Paridit të Trojës në Spartë. Legjenda thotë se Paridi ia kishte ndierë zërin kësaj bukurie edhe atje larg në pyjet e Dardanisë, kur ishte pjekur me tre hyjneshat: Herën, Atenën dhe Afërditën. Menelau, mbreti i Spartës e priti Paridin sipas sërës, me të gjitha nderimet që i takonin një pinjolli mbretëror. Në gostinë e shtruar për nder të tij, Paridi u takua me zonjën e Spartës, mbretëreshën Helenë, bukuria e së cilës kishte vënë në sprovë dhe tundim edhe pleqtë më të urtë e jo më një adoleshent të pamësuar me kësi sprovash. Gjithsesi, mbetet ende enigmë fakti, pse Menelau e la mikun në pallat me gruan, ndërsa vetë shkoi në Kretë të gjuante për t’i sjellë mbretëreshës qime të Minotaurit, që ajo të lindte djalë. Nga ky fakt marrim shkas të mendojmë se çiftit mbretëror Menela-Helenë, duhet t’i jetë kërkuar sakrifica më sublime, të cilën ata pas një dileme të dhimbshme, e kanë pranuar si detyrën e luftëtarit. Helena duhet ta ketë pranuar këtë vetëflijim si një detyrim ndaj besëlidhjes së madhe akease, e po kështu edhe një burrë e një luftëtar i madh si Menelau, i cili për ta mposhtur dhimbjen që po ndjente nga kjo sakrificë, shkoi në Kretë të humbte mendjen duke gjuajtur Minotaurin. E parë thjesht si tradhëti, për çdokënd që nuk është në brendi të konspiracionit, kjo do të mjaftonte që legjenda e fatit të paracaktuar nga hyjnesha Afërditë, të ishte e besueshme. Gjithmonë sipas Homerit, Paridi u dashurua marrëzisht pas mbretëreshës Helenë dhe me ndihmën e Afërditës i mbushi asaj mendjen të linte Spartën për të shkuar me të në Trojë. Në fakt, Afërdita do ta ndihmonte vërtet Paridin të sillte Helenën në Trojë, duke hapur kështu siparin e konfliktit më të madh të lashtësisë. Homeri na jep vetëm atë çfarë duket, kur na e sjell këtë konflikt si të shkaktuar nga Paridi dhe si të drejtë për Menelaun dhe vëllamët akeas që të hakmerreshin ndaj Trojës, e cila kurrsesi nuk duhet ta kishte pranuar Paridin, që theu zakonin e mikpritjes dhe prishi bashkëshortësinë e mikpritësit. Pra, akeasit e shfrytëzuan si pretekst ngjarjen e Spartës, ku Menelau humbi Helenën, që sipas mendësisë së kohës përkthehej cënim i të drejtës bashkëshortore, duke i hapur kështu udhën gjithë asaj përplasjeje marramendëse vrastare. Kishte kohë që familja konsiderohej si njësia themelore qytetëruese, prandaj asnjë nga trimat e lashtësisë nuk do të nguronte të merrte pjesë në ekspeditën ndëshkuese kundër Trojës. Ndoshta edhe neve sot do të na pëlqente, që ta ndëshkonim Trojën sipas këtij modeli letrar, por logjika na bën të mendojmë se gjithë ky konflikt, më tepër se për Helenën, u nxit dhe u realizua nisur nga shkaqe dhe motive, që prej kohësh i ndillnin akeasit të mposhtnin Trojën. Kostas Varnalis na thotë me gojën e Menelaut: Nuk do t’ju vëmë vetëm nderin në vend, por edhe do t’ju ngopim me pasuri, me ara dhe me livadhe pa cak, me ranishte gjithë ar; me shpella me gurë të çmuar, kope lopësh të panumërta, me kuaj dhen dhe dhi. Edhe me gra të bukura e të kolme. Do të kaloni tërë ditën me banjë, sherbete dhe gjellë të zgjedhura. Ato çmenden për të huajt! I ndukin nga mënga dhe i çojnë vetë në shtëpi. Të gjitha këto do të bëhen tonat dhe, për më tepër, edhe ato pesëdhjetë pallatet e Priamit, që janë më të pasura se edhe vetë Olimpi! Sekush nga ju do të bëhet një mbret me pallatin dhe haremin e vet. Dhe kush do të qëndrojë atje përgjithmonë, pastë uratën tonë! Ai që do të kthehet në Atdhe, do të ketë çdo mundësi për të blerë një mbretëri të tërë. Dhe të gjithë ju do të bëheni pasardhës mbretërish dhe perënditë do të jenë pasardhësit tuaj! Kështu do të shpëtojmë kulturën nga rreziku, por edhe veten tonë. Por, po s’i ndëshkuam, atëherë gjer edhe mullixhinjtë do të na sulen të na rrëmbejnë gratë!... Trojanët edhe sikur të mos na kishin turpëruar, prapë nuk duhet të ekzistojnë. Rroftë pra, lufta e Nderit dhe nderi i luftës, Preja! Parajsa Ilion duhej të pushtohej patjetër e gjithsekush prej tyre të bënte realitet ëndrrën e tij. Troja qe koka e përbindëshit aziatik që shumë herë më pas do ta tentonte nusen e ujërave të planetit(Hemin). Si ndërtim Ili-oni, që edhe nga vetë emri do të thotë “Dielli i Gjithësisë”, ishte vërtet arritja më e madhe arkitektonike e kohës dhe mbahej si i papushtueshëm, çka do ta nxiste pellazgun e mençur Odise të vriste mendjen për dredhinë e duhur. Siç thamë më lart, pas shumë dilemave, ai duhet ta ketë ndarë mendjen t’i ofronte si “dhuratë” këtij “Dielli të Gjithësisë” një bukuri si Helena, që vetë hyjnesha Afërditë e kishte aq fort për zemër, e cila me dëshirë pranoi të mbiquhej Helena e Trojës, një cilësor ky, që jo vetëm e largon atë shumë nga Sparta, por e mbulon edhe me mister. Nisur nga këto, i bie të besojmë se: Helena nuk vendosi të arratisej nga marrëzia e dashurisë për Paridin dhe se bashkë me “dhuratën” e dytë, kalin e drunjtë, përbëjnë dyshen vrasëse dhe shkatërruese të shërbimit inteligjent akeas, të cilësuar si “Dredhia e Odisesë”. Nuk është e nevojshme ta risjellim këtu linjën e kalit të drunjtë, i cili gjoja u ndërtua nga akeasit si dhuratë kushtuar Pallada Atenës dhe u bë aq gjigant që trojanët të mos kishin mundësi ta fusnin brenda në qytet përmes portës Skee, duke i paralajmëruar indirekt që nëse, nisur nga dëshira për ta bërë këtë dhuratë të tyren, ata do ta dëmtonin kalin kushtuar hyjneshës, në një mënyrë apo në një tjetër do ta pësonin prej furisë së saj dhe katastrofa e tyre do t’ishte e sigurt. Deri më sot të gjithë kanë menduar se lufta shpërtheu ngaqë Paridi kishte cënuar besën dhe mikpritjen akease si edhe sedrën e burrave akeas, që nuk mundën t’ia fitonin zemrën Helenës, çka u bë sebepi që nxiti krijimin e “Besëlidhjes Akease”, e cila nuk shihte shpagim tjetër veç luftës kundër Trojës. Por asnjë nuk mund ta marrë si shumë bindës këtë argument, sapo sjell ndërmend dredhitë e panumërta të pellazgëve dhe dinakërinë e Odisesë. Vështirë se ndokush nuk do ta besonte mëkatin e Helenës, e aq më tepër mitin e mollës së artë që paracaktoi fatin e Trojës. Mirëpo dilema që na mundon është: kemi të bëjmë me një lojë dashurie, si rezultat i premtimit që Afërdita hyjnore i bëri Paridit, apo me një vendim të hyjnive për të ndëshkuar sfidën e Trojës ndaj vetë Olimpit, që e parë në planin njerëzor mund të përkthehet si një pranim me dëshirë i Helenës për t’u bërë pjesë e një misioni tepër sekret pellazgo-hyjnor, natyrisht me qëllim ndëshkimin e sfidës trojane. Fundi i Trojës na bën të besojmë se Helena ka mbartur brenda vetes jo vetëm këtë ndëshkim, por edhe misterin e tij të madh. Një ndër enigmat që jemi përpjekur të sqarojmë në këtë shkrim, është si arriti Helena dhe Paridi të largoheshin aq lehtë dhe pse aq papritur? Thua ajo e bëri këtë e shtyrë nga dashuria apo thjesht nuk priste koha për detyrën që i kishin ngarkuar? Kur Paridi mbërriti si mysafir në Spartë, Helena ishte nëna e Hermionës, ndaj dhe mundësia që ajo të goditej nga shigjetat e Erosit, siç pretendon Gorgia në Lavd Helenës, ishte shumë e vogël. Por më pak i besueshëm është edhe fakti tjetër, që në pallatin mbretëror të Spartës të kishte roje kaq teveqele dhe të pabesa ndaj mbretit Menela. Mirëpo ka edhe diçka që na bën të bindemi se largimi i saj i papritur, ose nxitimi i saj drejt Trojës, nuk kishte të bënte me shpirtin, por vetëm me mendjen. Helena jo vetëm duhet të jetë instruktuar gjerësisht për atë që do të bënte, por ka qenë dhe e vetëdijshme se e fshehur nën petkun e një tradhtie bashkëshortore, askujt prej trojanëve nuk do t’i shkonte ndërmend që kjo bukuri mund të shkrumbonte diellin e tyre, Ilionin. Mirë fshehja e misionit të saj falë hireve femërore, do të bënte të mekej çdo mendje teukre. Homeri nuk harron të na tregojë se gjatë luftës 10-vjeçare, Helena është takuar më se njëherë me Odisenë dhe Diomedin, të cilët kishin hyrë në Trojë të maskuar si tregtarë, zanat që Odisea e ushtronte shpesh gjatë misioneve të tij zbuluese, që sot quhen misione të shërbimeve inteligjente. Labirintin arkitektonik të portës Skee, që ishte një hyrje mbrojtëse e pakalueshme për forcat akease, Odisea duhet ta ketë parë me sytë e tij vetëm falë ndihmës së Helenës dhe pikërisht në këtë kohë atij duhet t’i ketë lindur edhe ideja e kalit të drunjtë. Por përveç dhënies së informatave, thelbi i misionit të saj duhet të ketë qenë zhbërja e shpirtit trojan, duke i dhënë Diomedit të dhëna lidhur me të fshehtat e besimit të tyre. Madje duke qenë se Helena jetoi në Trojë rreth 10 vjet, është e arsyeshme të besojmë se ajo do t’ia këtë shtënë atij ndërmend grabitjen e statujës së Palladës në tempullin e hyjneshës Atena, mbrojtëses së Trojës, që do të sillte te trojanët ndjenjën e fatalitetit dhe rënien e shpirtit të tyre luftarak. E kush mund ta kryente këtë mision më mirë se një e besuar si Helena, me hire femërore aq të lavdëruara. Por le të kthehemi te statuja e Palladës në tempullin e hyjneshës Atena, e cila si për gjithë qytetet e lashtësisë, ishte edhe mbrojtësja e Trojës. Rrëmbimi nga Diomedi i Palladës së Atenës trojane do t’i jepte menjëherë frytet e veta. ”Vjedhja” e saj mbolli te trojanët pasigurinë dhe ua bjeri atyre shpirtin luftarak. Fakti që Troja përfundoi në flakë e vërteton më së miri ndikimin që kishte te njerëzit e lashtë besimi te hyjnitë dhe në veçanti besimi tek Atena. Ndjenja e fatalitetit duhet ta ketë pushtuar tërësisht jetën e Trojës dhe ndoshta shumë trojanë të përpunuar nga Helena e shitën shpirtin duke pranuar të bashkëpunonin me Odisenë dhe Diomedin në vjedhjen e Palladës për ndonjë përfitim tepër të majmë. Pas kësaj vjedhjeje shoqëria trojane nisi të humbte unitetin e saj shpirtëror. Fjalët e vërteta të orakullit Laokoont apo parashikimin e Kasandrës për fatin tragjik që e priste Trojën nuk i besonte më njeri. Hyjnesha Atenë nuk ishte më mbrojtësja e kuvendit dhe e të drejtës, nuk kujdesej më për fëmijët, të sëmurët dhe për mirëqenien e trojanëve. Diomedi u kishte grabitur trojanëve besimin te fitorja dhe kurajon për të luftuar. Pas kësaj, i kishte ardhur radha dredhisë tjetër pellazge, kalit të drunjtë, që do të shndërrohej në “lodrën” më mashtruese dhe më të frikshme të të gjitha kohërave, me të cilën Odisea do ta mbyllte këtë konflikt kaq të gjatë e të mundimshëm. Kureshtjen për këtë ngrehinë me përmasa gjigante ua fashiti trojanëve një farë Sinoni nga Argosi, ish luftëtar akeas i fshehur diku në një kënetë pranë pyllit të Trojës, i cili gjoja kishte shpëtuar për fat prej të vetëve ngaqë ishte grindur fort me Odisenë. Kur Priami pyeti çfarë të bëjmë me kalin gjigant prej druri, Laokoonti i ndezur prej zemërimit dhe i ndjekur prej një turme të madhe, vrapoi tatëpjetë qytetit duke bërtitur: “O derëzinj, ejani në vete, ç’kujtoni ju se armiku është bujar? Kujtoni se dhuratat e Danajve janë pa dredhi? Kështu e njihni ju Odisenë?” Por mashtrimi funksionoi. Trojanët i shembën vetë me duart e tyre muret e portës Skee, që kjo “lodër” të hynte pa u dëmtuar brenda në qytet, duke u shkatërruar kështu edhe modeli më i shkëlqyer mbrojtës i asaj kohe. Tani të vijmë edhe njëherë te Helena dhe te fakti domethënës pse ajo nuk u largua pa u shkrumbuar Troja gjer në fund. Kjo mund shpjegohet me statusin e saj si misionare tepër e veçantë e strategjisë akease për shkatërrimin përfundimtar të Trojës, që mendojmë se e mbështet edhe më tepër hipotezën e hedhur në këtë shkrim. Sa më sipër mund të përforcohet edhe nga ngjarja ku Menelau vret Paridin, që sipas një arsyetimi, do ta detyronte Helenën të largohej nga Troja. Mirëpo ajo jo vetëm nuk u largua, por pranoi të martohej me të kunatin, Dejfobin, që sipas një arsyetimi tjetër, na shtyn të mendojmë se e kreu këtë akt ngaqë nuk mund ta linte të pa përfunduar misionin e saj, çka mund të bëhej shkak që akeasit të humbnin burimin e informacionit për gjendjen dhe fuqinë e Ilionit. Ja përse Helena u largua nga Troja vetëm atëherë kur e pa atë të shkrumbuar tërësisht, duke mbetur kështu dëshmitarja më e fundit e fundit të tmerrshëm të Ilionit. Pas gjithë këtij parashtrimi është e arsyeshme të besojmë se suksesi i gjithë ndërmarrjes akease u arrit falë taktikës brilante të ideatorit të saj, Odise mendimtarit dhe forcës së dinakërisë së tij, që qëndronte te shkathtësia e të menduarit, vlerësimi i situatës në tërë kompleksitetin e saj dhe te besimi që ai kishte te aftësitë e të gjithë besëlidhësve. Si përfundim mund të themi se misteri që vesh triumfin e akeasve mbi Trojën, para së gjithash duhet kërkuar te forca e arsyes.

Shiko edhe

• Troja