Historia e Kërçovës

Shiko gjithashtu: Uskana dhe Kërçova

Kërçova apo ndryshe e quajtur me emrin Uskana, është qytet në jug-perëndim të IRJ të Maqedonisë së Veriut.

Historia e Kërçovës
Popullsia
• Gjithsej	30,138
{{{postal_code_type}}}	6250
Targat	KI
Faqja zyrtare	http://www.kercova.gov.mk/

Hyrje

Kërçova, krahinë e veçantë gjeografike dhe etnografike, në pjesën qendrore të Maqedonisë Perëndimore, ka qenë e banuar që në periudhën më të lashtë parahistorike, të neolitit, nga popullsi bartëse të kulturës mediterane, kurse më vonë nga fise Ilire si psh. Peonët, Lynkestët, Deuriopët, Dasaretët. Pjesa veriore e Maqedonisë së Veriut ka qenë e banuar nga fiset Iliro-Thrake dhe Dardanëve. Kërçova shtrihet në një fushë tejet pjellore, gjithashtu karakterizohet nga male shumë të lartë që e rrethojnë, dallohen Ujmiri ose Dobra Voda dhe malet e Bistrës.

Historia

Kërçova për herë të parë përmendet në shekullin e dytë para erës së re, gjegjësisht në kohën e luftërave Romake më mbretin të Maqedonisë Perseun, dhe atë më emrin Uskana.

Ky emër i vjetër nuk mundi të mbijetojë , por u zhduk gjatë kohës së depërtimeve dhe pushtimeve sllave, ashtu si u zhdukën edhe dymbëdhjetë kështjella romake në afërsi të Kërçovës. Përveç gjurmëve të vjetra arkeologjike, të cilat dëshmojnë lashtësinë e elementit shqiptar (krahaso Arbanasi, Arbanisec, Arbanashki në fshatrat Atishtë) mund të përmendim po ashtu varret ilire në Zajas, Trojet në Kaleshe, Manastirishte dhe në Arangjell. Me gjithë përmbytjen sllave që ndodhi në këto vise prej shek. 7 e më këndej dhe sundimit të egër bizantin, elementi autokton shqiptar nuk u asimilua i tëri, por arriti ta ruajë bërthamën e tij të fortë dhe kështu ta mbijetojë mesjetën. Më vonë në gjysmën e dytë të shekullit të XIII, Kërçova bie nën sundimin serb dhe atë për një shekull (1283-1394). Me fillimin e sundimit turk, edhe Kërçova përjeton fatin e vendeve të tjera të Ballkanit. Është me rëndësi të përmendet se Kërçova në kohën e sundimit otoman në shekullin XIV në strukturën e saj shoqërore-ekonomike ka pasur ma tepër shqiptarë më shpërndarje më të gjerë gjeografike se sa sot. Psh. në defterët turq, në Kërçovë përmendet lagja shqiptare, me 71 shtëpi. Shënimet më të sakta mund të gjejmë tek vepra e Sami Frashërit, Kamus al Alam 1889, ku Kërçova paraqitet si kaza e Sanxhakut në vilajetin e Manastirit.

Periudha e re fillon me çlirimin e Ballkanit nga sundimi i Perandorisë osmane. Kërçova gjer më sot kaloi nëpër sundimet të reja sllave, përcjellur me reprezalje të mëdha. Viti 1913 për Kërçovarët është vit i trishtimeve.

Ky është vit i një masakri kundër popullit pafajshëm, kundër pleqve, grave e fëmijëve, të cilët u prenë nëpër xhamia dhe u dogjën nëpër kasollet, ose u varrosën në varreza kolektive, të cilët akoma nuk janë të zbuluara. Në këto krime janë dalluar çetniket e Mikajl Brodit dhe Boshko Virianecit, nën komandën e të cilëve janë kryer masakrat në Qafë, Zajaz, Greshnicë, Cërvicë, etj. Këtë terror e masakër e dëshmon edhe letra e një ushtari, të cilën me 9 tetor 1913 e botoi "Radnicke novine"

"Këtu po ndodhin gjëra të tmerrshme. Rrëqethem e flokët më ngritën përpjetë e gjithë pyes veten a është e mundur që njeriu të jetë kaq barbar. Nuk guxoj dhe nuk kam kohë të shkruam më gjerësisht... Kudo kufoma, hi e pluhur. Ka fshatra ku kishte me nga 100, 150 e 200 shtëpi por, ku nuk ngeli asnjë njeri i gjallë. I mblidhin njerëzit grupe grupe 40-50 veta dhe i copëtonin që të gjithë me thika."

Një episod më vehte është rasti i fshatit Qafës nga ana bandave të çetnikëve ku sipas burimeve të sakta janë vrarë 92 fshatarë. Dukë e parë këtë masakër mbi popullsinë e pafajshme të fshatit veçanërisht të babës së saj Sulltanë Qafa merr gërshërët e dhënëve, del në shkallë, vret rojën, plagos rëndë 3 banditë dhe kështu krijon një tollovi të paparë prej nga banditët detyrohen të largohen nga fshati. Në përleshje direkte vritet dhe babai dhe bija e Mazllamit, Sulltanë Qafa. Më këtë akt heriok, Sulltana mund të llogaritet ndër heroinat e popullit shqiptar. Për hir të kësaj, Hamza Alili i ngriti përmendore të meritueshme në fshatin e saj Qafa. Në mesin e dy luftërave u dogjën shumë fshatra rreth Kërçovës.

Në periudhën 1939-1945 populli shqiptarë ishte i angazhuar në luftë për pavarësinë, por fati historik deshi që, për njëjtin qëllim të nisen kryesisht nga dy rrugë të ndryshme, rrugë prokuminzmit dhe rrugë antikomunizmit. Lufta e Dytë Botërore përfundoi me ngadhënjimin e komunizmit, në vitin 1945, por, pikërisht ai komunizëm, që gjatë luftës ishte tellall i vëllazërimit të gjithë popujve, në Kërçovë njëlloj sikurse edhe në vendet tjera të mbetura jashtë shtetit shqiptar, nuk e ndali luftën antishqiptare.

Në pikëpamje demografike, shqiptarët përbejnë popullsinë më të vjetër autoktone, dhe për nga numri asnjëherë nuk ka qenë pakice. Psh më 1889 sipas Sami Frashërit kazaja Kërçovës ka pasur rreth 34000 banore prej të cilëve 14000 shqiptar e e tjerët.

Më 1921 qyteti Kërçovës ka pasur 28228 nga cilët 14454 ka qenë shëno si ortodoks sllavë kurse 13774 të besimit mysliman.

Më 1994 Kërçova ka pasur 53044 banorë prej të cilët 26310 shqiptar, 20829 maqedonas, 3840 turq, 1394 romë etj.

Kërçovarët dhe Kongresi i Manastirit

Në bazë të artikullit që ka botuar gazeta “Java” janar 1937, nga Sefedin Kërçova, informohemi se “Kolonia Shqiptare Kërçovare” që ka vepruar në Bukuresht ka qenë e udhëhequr nga Mulla Nashit Zajazi dhe Rexhep Novosella. Në kryesinë e kësajë shoqate kanë qenë edhe Emin Zajazi, Hysen Haxhi Sadiku nga Zajazi, Rexhep Fasku nga Greshnica, Mefmedali Haranjelli, Jusuf Hoxha i Tuhinit, Kamerr Limku i Sërbicës etj. Nga të dhënat që na jep Sefedin Kërçova në artikullin e tij, shihet se kjo shoqatë e themeluar para vitit 1900, ka qenë e organizuar mirë dhe ka bashkëpunuar me të gjithë klubet dhe shoqatat shqiptare që kanë vepruar në atë kohë në Bukluresht. Sefedin Kërçova na informon se kjo shoqatë përveç botimit dhe shpërndarjes të librave dhe gazetave shqip, mblodhi edhe ndihma financiare të cilat i dërgoi në Manastirë përmes Mulla Nashit Zajazi dhe Rexhep Novosella të cilët poashtu i përcollën punimet e Kongresit. Shkaku i aktiviteteve të shumta patriotike, jashta Kërçovës po edhe në Kërçovë, Mulla Nashit Zajazin, në vitin 1917 bullgarët e burgosin e dënojnë në gjygjin e Manastirit dhe e vejnë në litarë te Ura e Gurit në Shkup. Nga kjo shihet se sa njeri i madh ka qenë ai, dhe se Historia e Popullit Shqiptarë aspak nuk e ka përmendur, edhepse ai në Bukuresht ka pasur pasuri të madhe dhe nuk ka pasur nëvojë që të vinte këtu dhe të rrezikonte jetën e tij. Sëpaku të ja kujtojmë emrin Mulla Nashit Zajazit, hoxhë i shkolluar dhe intelektual shumë i madh, nga familja Liman Hoxha në Zajaz të Kërçovës. Sipas asajë që na tregon Sefedin Kërçova në vazhdim të artikullit të tij del se e njejta shoqatë e ksihte pritur edhe Ismail Qemalin dhe i kishte shtruar darkë kur ai nga Stambolli shkoi në Bukluresht për tu takuar me disa krerë të vendit dhe prej aty pastai shkoj në Vienë e Vlorë për ta ngitur flamurin. Në mesin e kërçovarëve, që dha kontribut të madh për çështjen shqiptarë është edhe Jusuf Ali Premka ose si që nënshkruhej disa herë edhe Jusuf Albani. Ai ka jetuar dhe vepruar në Sofje të Bullgarisë. Aty ka botuar edhe gazetën “Albania” në bullgarishtë dhe shqip. Është pjesëmarrës i kuvendit të Lidhjes së Prizrenit, dhe deri më tash nuk kemi hasur ndonjë dokumet që do të na tregonte për pjesëmarrjen e tij në Kongresin e Manastirit. Ka qenë njeri i shkolluar dhe oratorë shumë i madhe, dhe jam më se i bindur që Jusuf Ali Premka të ketë qenë prezent në këtë ngjarje kaq të madhe për shqiptarët. Prof. Dr.Nexhat Abazi merret me hulumtimin e jetës dhe veprimtarisë së këtij veprimtari të madh, dhe të shpresojmë se ai do të gjejë dokumente të nevojshme në arhivat e Bullgarisë për ta zbardhur plotësisht veprimtarinë e tij patriotike.. Kur flasim për kontributin e kërçovarëve dhënë çështjes shqiptare, duhet të përmëndim katër dietërt shumë të mëdhenjë të pjesës së parë të sh.20; Ali Dila nga Zajazi, Mulla Zada nga Cërvica, Mulla Qamili i Prapadishtit dhe Mulla Qerimi i Mafmutajve të shkolluar në Stamboll. Është gjetur një dokument osman ku shihet se Ali Dila nga Zajazi i Kerçovës me shokët e tij, ka marrë hua disa të holla nga një bankë osmane, dhe ne nuk do të kuptonim kurgjë nga ky dokument, po të mos ishte zbuluar një letër e shkruajtur në osmanishtë, po nga Ali Dila dhe tre shokët e tij, që kanë qenë për studime në Stamboll që nga viti 1900, dërguar Afmet Hoxhës,në Sërbicë të Kërçovës. (babai i Prof. Dr. Hasan Kaleshit). Të gjitha këto jënë gjetur në mesin e librave të Afmet Hoxhës i cili në pleqëri u shpërngul në Turqi ku edhe ndërroj jetë. Në fund të letrës thuhet se të hollat jënë marrë hua nga “Osmanli Tucaret bankasi”, dedikur si ndihmë tubimit që do të mbajnë shqiptarët në Manastir, dhe se të hollat ti dorzohen Hafiz Ibrahim Efendi Shkupit e që ai pastaj të ja dorzoi Fehim Zavalanit në Manastirë. Duke hulumtuar për Hafiz Ibrahim Efendi Shkupin, kërkova ndihmë nga historianët e Shkupit, ku historiani Skender Hasani më informoi se sipas dokumenteve që ai i posedon, Hafiz Ibrahimi ka qenë në studime në Stamboll, dhe pasi kthehet në Shkup, diku para vitit 1908, emrohet antarë i kryesisë së klubit Shkupi, dhe njëkohësisht përfaqësues i këtij klubi në Kongresin e Manastirit. Ai, i veshur në uniformë të hoxhës, del para delegatëve dhe e përqafon Gjergj Fishtën, duke dhënë të kuptohet se shqiptarët myslimanë nuk jënë kundër,që alfabeti latin të pranohet si alfabet i shqipes. Xheza i Abaz Lilës, nga Zajazi (mbi 105 vet) tregon se pas vitit 1912, ata që ishin kthyar nga Stambolli dhe kishin të marrë ksi lloj kredishë, u detyrun nga pushteti serbë që të vazhdonin ti kthenin kreditë e tyre, edhe pse tash ishin si nënshtetas të Sërbisë. Si duket ka pasur të nënshkruar ndonjë marrëveshtje në mes të Sërbisë dhe Turqisë për këtë punë.

Duke folur për Kongresin e manastirit, do të ishte padrejtësi e madhe nëse nuk përmendim kaçakët e Zajazit, Kalosh e Lazam Dani të cilëve në bashkëpunim me Elez Isufin nga Dibra dhe Rasim Drenova nga fshati Drenovë rrethi i Krushevës, kishin marrë përsipër të siguronin pjesëmarrësit në kongres. Këte e ka vërtetur nipi i Kalosh Zajazit, Luftim Dani (Celiku) i cili është djali i vllaut të kalosh Danit, Rasim Dani, i cili ka qenë ushtarë i rregullt në çetën e Kalosh Zajazit dhe i ka lënë të shkruara memoaret e veta, të cilat memoare, djali i tij Luftimi është i gatshëm t;ia dorzojë Muzeut të Lirisë në Shkup. Poashtu kamë kontaktuar edhe me disa nipër të largët të Rasim Drenovës, të cilët trasmetojnë fjalët e pasardhësve të Rasimit se ai me çetën e tij kishte marrë pjesë bashkë me Kalosh Zajazin dhe Elez Isufin në sigurimin e objektit dhe delegatëve, gjatë të gjitha ditëve që ka zgjatur kongresi. Djali i vllaut të Kalosh Danit, Xhabir Dani, që jeton në Zajaz, tregon se Kalosh Dani ka marrë pjesë në luftën e Karbunicës, 1903, bashkë me babain Dan Celiku,në kuadër të çetës së Sefer Zajazit. Në konsulltim me Xhabirin, konstatojmë se ai do të duhet të ketë qenë i moshës 25 vjet, dhe në kohën e Kongresit të Manastirit 28 vjetësh.

Kultura

Institucione kulturore : Qendra për aktivitetet kulturore – shkencore “Koço Racin” – Kërçovë (nga 15 punëtor 1 shqiptar) Universiteti i punëtorëve “Krste Petkov Misirkov” dhe Muzeu i Maqedonisë Perëndimore të LNC.

Objektet kulturore

"Mefahil Shehu - Zajazi dhe Sefer Zajazi bashkuan gurrat e pastërta të lumenjve të ndërgjegjes kombëtare, të cilat u derdhën në Lumin e Madh të Revolucionit të Popullit Shqiptar"

Muzika

Këngëtar të muzikës popullore : "ABDULLA REQKU" DULI (ma i njohur ne Shqipërinë etnike), Dervish dhe Aziz Dervishi, Bexhet Jagodini, Lumturia Axhami Sejdini dhe Besiana Mehmedi si këngëtare e muzikës klasike.

Por Kërçovës nuk i mungojnë as grupet për vallëzim, si që është grupi i vajzave Sevens të cilat me koreografitë e tyre kënaqin përherë, publikun.

Këngët e kaçakeve

Ne këto këngë ndeshim edhe shume vargje liriko-epike, ngandonjëherë edhe krejtësisht lirike. Një lirizëm i dukshëm ekziston edhe ne përshkrimet e personifikuara si "Mali i kaçakut", "Kroj i kaçakut", "Shpelle e kaçakut" etj.

Momentet specifike nga jeta familjare janë motive me te rëndësishme ne këto kënge popullore. Kënga e Sulltanës se Qafes është një këngë mjaft simpatike, për shkak te pjesëmarrjes se vajzës se re gjate një konflikti me komitat e Brodit, pre te i ndihmuar babait dhe bashkëfshatarëve.

Është kjo bija Sulltana, e cila po kështu i ndihmon babait si burrat.

Një nate, ne vitin 1913, hordhitë serbe e bullgare, te udhëhequra nga krimineli Mikajl i Brodit, qe ne popull njihet si Vojvoda i Brodit, hynë ne fshatin shqiptare Qafe te Gostivarit dhe bisha te egra vranë e masakruan popullsinë e pafajshme.

Fshataret te paarmatosura, te zëne ne gjumë, nuk mund t`u përballonin sulmeve barbare te këtyre çetave mizore, Ndermjet tymit e zjarrit, këta gjakpirës, gostiteshin me gjakun e shqiptarit, duke shfry merine sidomos mbi shtëpinë e Mazllam Qafa, qe ishte një nga luftëtaret me te denje për realizimin e idealeve kombëtare ne këto ane.

Mazllami, qe kishte luftuar trimërisht ne rradhet e para, prej dritareve te shtëpisë se tij e vijonte zjarrin dhe qëndroje burrerisht deri sa pati fishekë. Ndërkohe, i mashtruar, ra ne duart e armikut dhe ne oborrin e shtëpisë se tij u vra mizorisht, ne praninë e se bijës pesëmbëdhjetëvjeçare, te cilën armiqtë e detyruan te shikonte se si i masakrohej i ati.

Sulltan, pasi arriti disi te shpëtoje prej duarve mizore, iku ne shtepi, mori një pale gërshëre për qethjen e dhenve dhe me te ne doreiu sul armiqve, Dy i vrau, ndërsa një tjetër e plagosi rende. Dhe te tjerët do te i kishte shtrireper toke, po te mos e kishin rrezuar me plumba revolveri.

Sulltana ishte një nga vashat me te bukura te kësaj ane, prandaj cubat kishin vendosur t`ia jipnin njërit prej shokëve te tyre për te bere me te një nëne serbe. E hodhën ne një grope bashke me te vrarët e tjerë, por me pare i hoqën prej qafe një varg me xhevahire, duke ia lëne ne dore gërshërët gjakmarrëse.

Me këtë ngjarje te tmerrshme, vjeshetari i popullit ka qëndisur një elegji qe nuk ka shoqen dhe qe ne zemrat tona tingëllon me zë hyjnor.

Kenga e Qafes (Sulltanes) Variant i Zajazit

Këto komita, jalla, c`jan termou

Njer ne Cafe derrat dun me shku

Burrat e Cafes, jalla i kan termou

Ne shpej t`Mazlamit, jalla, dun me i cau, vaj 5

Na duel Sulltana besa n`at dollap

Na ju ra durve, cycja, me t`perflake

-Cycja bre nen, ene, ne te bohet nji xhak

N`bohet një xhak mori nane, një xhak i zi

Ne vriten burra, ne priten grani, vaj 10

Cù kthy Sulltana, hyni ne shpei

Naj mori gershenet cycja, i shtiu ne ne xhi

Na dul Sulltana besa, moun mor ne shkalle

-Gajret bre date mos u lidh i gjalle-e

Ty be Sulltana s`ta le xhakun pa mare, vaj 20

-Gajret Sulltane he Zoti mo t`frykt

Se bashke me daten ne shkojme shehit!

Kecei Sulltana bes,dul more ne leme

Ja guli komitit besa ne xhabadan

Ja citi derrit, besa, tej more m`at ane,vaj

Hiken komitat, besa, tu qellu mrapa

Hikni bre shoke se na faroj Cafa

Na faroj, jimi te marrou

Sa nje tre vete mor naj ka vramun nji gru, vaj

Gajrét Sulltane, moj e bije xhalit

sa meir ja bone, moj, xhalit Mikajlit

Oj, bre, erdh haberi, mor ne karakolle

Ne karakolle besa n`ate Gostivare

Caj Mazllam Cafa bon treimnei-o me gra, vaj.

Kënga e Kalosh Danit

Kënga për Kalosh Danin ka një rendësi te madhe për historinë e lëvizjes sonë kombëtare, sidomos për treven e Kërçovës.

Kjo kenge i ka kaluar kufijtë kërcovare dhe ka marre përmasa me te gjera, spese dhe veprimtaria e vete Kaloshit nuk ka qen e kufizuar vetëm ne trevën e Kërçovës :

Pi ne Dibër, more, ne Tirane

Na ka dale, more, nji kapida !

Kapidani, more, Kalosh Dani

Pret ke Gara, mor, permy Bukujqan

Pos ne Kërcove edhe ne Dibër, ceta e Kaloshit qysh nga viti 1919 vepronte ne një territore te gjere ne Maqedoni, saqë ne veri arrinet deri ne Shkup.

Përvec se ne Maqedonin Perëndimore, kjo çete vepronte edhe ne territorin e shtetit shqiptare, si për shembull ne Lurë, ne Tirane e tjerë.

Kaloshi ka pasur lidhje edhe me Prizrenin,me njefar Sali Aga te cilin e ka pasur mik te ngushte dhe shume here ka qene ne konak tek ai.

Çeta e Kaloshit kishte ithtare dhe përkrahje ne me shume treva, si për shembull ne Dibër te Epërme, ne Gollberde, ne rrethine e Galicnikut.

Kënga e Kalosh Danit

Pine Dibër, oh more ne Tirane

Na ka dale, hej more, nje kapida !

Kapidani, oh more, Kalosh Dani,

Pret ke Gara, permy Bukojcane ;

Abidinit, or bomni Selam

Pret KaloshiKenga e Kalosh Danit

Pine Dibër, oh more ne Tirane

Na ka dale, hej more, një kapida !

Kapidani, oh more, Kalosh Dani,

Pret ke Gara, permy Bukojcane;

Abidinit, or bomni Selam

Pret Kaloshi, mor, prmy Bukojcan.

Mun ke Gara, oh more, n`ate perru

Pret vojvoden, hej ore, me liftou

Ky Kaloshi, mor, nji burre i unjet

Male e fushe, mor, na shkon si flutur

Shkon si flutur, more shkon hava

N`male te Brodit, oh, more na ka ra

N`male te Brodit, mor, na u boka nami

Ke liftonte, mor, kalosh Ramadani

Shum imnat, mor na i ep Lazami.

-Jalla c`u bone, Lazam, bre vella

Se dibranet, mor, jan`tuj na vra

Tu na vra,mor dun me na zene, mor, prmy Bukojcan.

Mun ke Gara, oh more, n`ate perru

Pret vojvoden, hej ore, me liftou

Ky Kaloshi, mor, nji burre i unjet

Male e fushe, mor, na shkon si flutur

Shkon si flutur, more shkon hava

N`male te Brodit, oh, more na ka ra

N`male te Brodit, mor, na u boka nami

Ke liftonte, mor, kalosh Ramadani

Shum imnat, mor na i ep Lazami.

-Jalla c`u bone, Lazam, bre vella

Se dibranet, mor, jan`tuj na vra

Tu na vra, mor dun me na zene.

Nga këngët popullore, por edhe nga rrëfimet ne terren, del se vrasësit ishin disa persona nga Dibra, te ndihmuar nga vojvoda i Brodit, po ai i njëjti qe masakroje Qafen e Sulltanes Kreshnike.

Prapa kësaj vrasjeje nuk qëndronte vetëm dora e pushtetit te atëhershëm serb, por ne këtë vrasje duket se me se shumti i kishte përzier duart pushteti i Afmet Zogut, i cili ne atë kohe u angazhua mjafte për shkatërrimin e Levizjes Kacake, me këtë rast shpeshherë thirrte Kaloshin qe te dorëzoje armët, por ky kurrë nuk e beri një gjë te tille, sepse ishte i vetedishem se Zogu ka për qellim te përforcoje absolutizmin e tij.

Shtepia e Kalosh Danit (tre vellezerit Kaloshi, Lazami dhe Rasimiu) vendos ne Sllovë të Dibrës së Poshtme tek Elez Isuf Ndreu e më pas në Kurdari të Matit, si pasoje e ndjekjeve nga ushtria serbe. Ata gjeten në Dibër mikpritjen, besën madje u lidhen me miqësi me ta (një vajze e Rasim Danit, Nazja, u martua ne Dibër tek fisi Dumani i Shtushnit në Gryke të Vogël.

Sot, trashëgimtaret e fisit Dani (Zajazi) në Mat njihen me mbiemrat Kërçova dhe Çeliku.

Shkollimi

Me rënien e mbretërisë SKS në vitin 1941 në Kërçovë menjëherë u filluan përgatitjet për hapjen e shkollave shqipe. Mësuesit e parë ishin : Qamil Skuqi, Ahmet Gjylaqi, Hamza Alili, Isein Bekteshi, Hysen Kola, Kamber Kazazi dhe Pjetër Kavaja. Në Serbicë Irfan Oruci, Mahmut Dumani, Zajas Nuri Sula. Të gjithë nga Shqipëria.

Më 1941/42 u hapë shkolla e parë „Mojsi Golemi“ në Kërçovë me drejtor Bexhet Haxholli dhe mësues të tjerë nga Shqipëria. Shkolla kishte të regjistruar 498 nxënës 346 meshkuj dhe 152 femra. Kryetar i komunës se Kërçovës ishte Ahmet Haxhi Sadiku. Me ripushtimin e Kërçovës në fund te 1944 nga sllavomaqedonasit u mbyllën shumë shkolla shqipe disa u zëvendësuar me gjuhën sllave.

Sot në Kërçovë me rrethinë ka 9 qendra shkollore me mësim fillorë, 1 Gjimnaz dhe 2 degë Universitare. Shkolla fillore : Srbicë “Gjergj Kastrioi Skënderbeu”, Jagoll. D ”Naim Frashri”, Garanë ”Millto Gurra”, Zajas “Rexh Rushit Zajazi”, Greshnicë ”Faik Konica”,

Kërçovë : Kopshti i fëmive : „Ollga Miceska“, Arsimi fillor : SHF “Sande Shterjoski”, SHF “Vladimir Polezhinoski”, SHF “Kuzman Josifoski Pitu”.

Arsimi i mesëm : QSHAM “Mirko Mileski”.

Arsimi i Lartë : USHT-dega Kërçovë Fakulteti Juridik dhe Ekonomik dhe Universiteti “Kliment Ohritski“-dega Kërçovë(maqedonisht)

Shih edhe

• Uscana
• Kërçova
• Komuna e Kërçovës

Lidhje të jashtme

• Faqja zyrtare e Kërçovës
• Faqja Zyrtare e grupit Sevens
• My Space zyrtar i Qendrim Lutfiut
• Faqja zyrtare e Komunës së Kërçovës Arkivuar 23 dhjetor 2020 tek Wayback Machine
• Faqja zyrtare e Shqiptarve të Kërçovës Arkivuar 17 maj 2014 tek Wayback Machine
• Faqe e kërçovarëve në SHBA