Jahuditë
Jahuditë ose jehudët (Hebraisht: יְהוּדִים, Yehudim) janë një grup dhe komb etnofetar me origjinë nga izraelitët e Lindjes së Afërt të lashtë, feja tradicionale e të cilëve është Judaizmi, një fe monoteiste që i përket traditës abrahamike. Ata e konsiderojnë Teuratin si tekstin themelor fetar të Judaizmit. Etnia, feja dhe komuniteti hebre janë shumë të ndërlidhura, pasi judaizmi është një fe etnike, megjithëse jo të gjithë hebrenjtë etnikë e praktikojnë atë. Pavarësisht kësaj, hebrenjtë fetarë i konsiderojnë individët që janë konvertuar zyrtarisht në judaizëm si pjesë të komunitetit.[1][2]
Izraelitët dolën nga popullsia kananite për të krijuar mbretëritë e epokës së hekurit të Izraelit dhe Judës. Judaizmi doli nga jahvizmi, feja e izraelitëve, nga fundi i shekullit të 6-të pes, me një teologji që konsiderohej nga jahuditë fetarë si shprehja e një besëlidhjeje me Zotin e vendosur me izraelitët, paraardhësit e tyre. Robëria babilonase e judahitëve pas shkatërrimit të mbretërisë së tyre, lëvizja e grupeve hebraike rreth Mesdheut në periudhën helenistike dhe periudhat pasuese të konfliktit dhe shpërndarjes së dhunshme, të tilla si luftërat hebraike-romake, i dhanë shkas diasporës hebreje. Diaspora hebraike është një shpërndarje e gjerë e komuniteteve hebreje në mbarë botën që kanë ruajtur ndjenjën e tyre të historisë, identitetit dhe kulturës hebreje.[3]
Në mijëvjeçarët në vijim, komunitetet e diasporës hebreje u bashkuan në tre nënndarje të mëdha etnike sipas vendit ku u vendosën paraardhësit e tyre: Ashkenazimët (fillimisht në Evropën Perëndimore), Sefardimët (fillimisht në Gadishullin Iberik) dhe Mizrahimët (Lindja e Mesme dhe Afrika e Veriut). . Ndërsa këto tre ndarje kryesore përbëjnë shumicën e hebrenjve të botës, ka grupe të tjera më të vogla hebreje që nuk përshtaten në asnjë prej tyre. Para Luftës së Dytë Botërore, popullsia globale hebreje arriti një kulm prej 16.7 milionë, që përfaqësonte rreth 0.7% të popullsisë botërore në atë kohë. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, rreth 6 milionë hebrenj në të gjithë Evropën u vranë sistematikisht nga Gjermania naziste gjatë Holokaustit. Që atëherë, popullsia është rritur ngadalë përsëri, dhe që nga viti 2021, u vlerësua të ishte 15.2-19.9 milion nga Berman Hewish DataBank ose më pak se 0.2% e popullsisë totale botërore në 2012. Sot, mbi 85% e hebrenjve jetojnë në Izrael apo në Shtetet e Bashkuara. Izraeli, popullsia e të cilit është 73.9% hebrenj, është i vetmi vend ku hebrenjtë përbëjnë më shumë se 2.5% të popullsisë.[4]
Hebrenjtë kanë ndikuar dhe kontribuar ndjeshëm në zhvillimin dhe rritjen e përparimit njerëzor në shumë fusha, si historikisht ashtu edhe në kohët moderne, duke përfshirë shkencën dhe teknologjinë, filozofinë, etikën, letërsinë, qeverisjen, biznesin, artin, muzikën, komedinë, teatrin, kinemanë. , arkitektura, ushqimi, mjekësia dhe feja. Hebrenjtë shkruan Biblën, themeluan krishterimin dhe patën një ndikim indirekt, por të thellë në Islam. Në këto mënyra, hebrenjtë kanë luajtur gjithashtu një rol të rëndësishëm në zhvillimin e kulturës perëndimore.[5]
Shiko edhe
RedaktoReferime
Redakto- ^ Krausz, Ernest; Tulea, Gitta. Jewish Survival: The Identity Problem at the Close of the Twentieth Century ; [... International Workshop at Bar-Ilan University on the 18th and 19th of March, 1997] (në anglisht). Transaction Publishers. ISBN 978-1-4128-2689-1.
- ^ "BBC - Religions - Judaism: Converting to Judaism". www.bbc.co.uk (në anglishte britanike). Marrë më 2024-06-03.
- ^ Perry, Marvin (2012-01-01). Western Civilization: A Brief History, Volume I: To 1789 (në anglisht). Cengage Learning. ISBN 978-1-111-83720-4.
- ^ Perry, Marvin (2012-01-01). Western Civilization: A Brief History, Volume I: To 1789 (në anglisht). Cengage Learning. ISBN 978-1-111-83720-4.
- ^ "Judaism - Monotheism, Torah, Covenant | Britannica". www.britannica.com (në anglisht). Marrë më 2024-06-03.