Katundi (bashkësi)

Katundi (rumanisht: Cătun </noinclude>; serbisht: Катун) është emri për formën e një bashkësie (familjes, vendbanimit) mesjetare vetëqeverisëse në Ballkan. Është shumë e ngjashme me një xhematin turk (turqisht: cemaât; arabisht: جماعة, shqip: 'congregation'). Kjo formë e shoqërimit të njerëzve është pasojë e mungesës së pushtetit të fortë qendror dhe vërehet në dokumentet e gjysmës së dytë të shekujve XIV dhe XV. Shpesh lidhet me stilin e jetesës së "vllehëve" (d.m.th. popujve romakë lindorë) në Bosnje dhe Hercegovinë, Kroaci, Mal të Zi dhe Serbi, si dhe me disa bashkësi malësorësh arbërorë dhe sllavë.

Zakonisht përshkruhet si “peizazh malor me kullota ku njerëzit jetonin përkohësisht me bagëti dhe ku jetonin vetëm gjatë verës nëpër kasolle”. Megjithatë, ky përshkrim përputhet më shumë me formën e sotme të dallueshme të blegtorisë nomade të quajtur transhumancë, ndërsa në mesjetë ai kishte dimension social-politik dhe rëndësi në çështjet shoqërore dhe shtetërore.

Etimologjia

Katundi ka ndryshuar fizionominë e tij me kalimin e kohës, kështu që është e vështirë të përcaktohet një përkufizim që do të shpjegonte kuptimin e saktë gjatë gjithë historisë. Me kalimin e kohës, katundi u bë sinonim për një vendbanim të veçantë. Katundi mesjetar nuk është as një stan apo bačija i përkohshëm veror, e as një i tillë i përhershëm,në një kuptim modern të këtyre fjalëve. Në hapësirën e shtetit mesjetar boshnjak, jeta socio-politike e popullsisë vllahe ishte e organizuar në mënyrë specifike, e cila ka ngjashmëri të caktuara me organizimin e vllehëve nëpër viset dhe shtetet fqinje ballkanike. Autorë të ndryshëm kanë sugjeruar se katundi është një fjalë me origjinë ilire, trake, uro-altaike, protobullgare apo ndonjë prejardhje tjetër.

Zhvillimi dhe të dhënat më të hershme

Katundi përbëhej nga disa familje ose familje të mbledhura rreth një udhëheqësi që drejton qëllimet organizative, politike dhe ekonomike të grupit të tij. Puna kryesore në katun ishte gjithmonë blegtoria, pothuajse ekskluzivisht dhentë dhe deri diku dhitë, kështu që komuniteti dikur ishte mjaft i lëvizshëm. Më herët baritorizmi nomad karakterizohej me ndërtimin e kampeve të përkohshme nën tenda. Ngritja e tendave në shekujt 14 dhe 15 mund të interpretohet si zgjerim gradual i katunit (kompanisë ose grupit) në territore të reja, ose hapi i parë drejt ndërtimit të vendbanimeve (fshatrave) më të përhershme në territore të reja. Forma dhe shtrirja e katundeve ndryshonin, dhe kompanitë e tyre luftëtarë ishin të rëndësishme. Këto kompani shërbenin nën fisnikët vendas sllavë, të cilët mbanin titujt e vojvodës ose dukës. Ata ndonjëherë shërbyen nën ushtritë e huaja, të tilla si venecianët dhe osmanët. Në fund, disa katunde arrijnë të kapin territore më të mëdha, ku mungonte ndikimi nga pushteti rajonal apo qendror dhe marrëdhëniet shoqërore. Në gjysmën e dytë të shekujve 14 dhe 15, këto kompani ndërtuan fshatra të përhershëm, jashtë ose brenda vetë zhupave. Ata banonin në pronat e kishave dhe rrethet e qyteteve dhe qytezave/famullive, të cilat ishin tashmë janë në varësi të komunës/bashkisë së qytetit ose të zotërve lokalë. Duke u vendosur, këto bashkësi sollën njëfarë elementi vetëqeverisës, mbledhin edhe më tepër fshatra të shpërndara në bashkësinë e tyre dhe u bashkohen katundet e tjerë, zakonisht më të vegjël, të cilët atëherë quheshin "komuna". Grupe të tilla (komuna, katundet) mund të përfshijnë një numër të madh fshatrash dhe katundesh, si dhe një numër të madh të popullsisë me përkatësi të ndryshme etnike dhe/ose kulturore.

Katundet më të hershme të dokumentuar

Lajmet më të hershme për katundet vllahe gjenden në burimet me prejardhje bizantine, në letrat e Patriarkut Nikolla drejtuar perandorit Aleksi I Komnenit, në fillim të shekullit të 12-të. Përmendjet e para të katundeve vllahe në Bosnjën mesjetare datojnë nga shekulli i 14-të dhe lidhen me Burmazi (1300), Banjani (1319), Drobnjaci (1354), Predojevići (1356), Mirilovići (1366), Zlokruha (1367), (1367), Ugarci (1368), Vlahovići (1368), Tomići (1369), Vragovići (1376), Plijeske (1377), Prijeraci (1377), Kresojevići (1379), Perutinići (1386) dhe Kutlovići (1393) Maleševci (1397).

Krerët

I moshuari zgjidhej nga një familje që shquhej për namin e saj në luftë e pasuri dhe shpesh, por jo gjithmonë, ai mund t'ua kalonte parinë pasardhësve të tij. Ai do të qeveriste bashkësinë gjatë një lëvizjeje ose lufte dhe do të mbante marrëdhënie të ngushta me pleqtë e tjerë dhe përfaqësuesit e familjeve të tjera. Ndërsa katundi rritej dhe zhvillohej organizativisht, fisnikëria e vogël e luftëtarëve u shumua dhe në organizimin feudal do të merrte titullin knez, i cili shpesh do të sundonte mbi 40 ose 50 fshatra individualë. Lidhjet familjare mes individëve të shquar ishin të rëndësishme. Komandanti i "kompanisë së luftëtarëve" të katundit ishte zakonisht prijësi i katunit, udhëheqësi që do të mbante një titull specifik të quajtur katundar. I biri ose një nga të afërmit e tij të afërt (vëllazëria) e zinte vendin kur të duhej.

Shiko gjithashtu

• Morlakët

Leximi më tej

• Grupa autora (1970). Historija Crne Gore — II knjiga (II tom). Sima Cirkovic, Ivan Bozic, Dimitrije Bogdanovic, Vojislav Korać, Jovanka Maksimović, Pavle Mijović, and Vojislav Đurić. Podgorica: Editorial Board for the History of Montenegro. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)