Kazaja e Gjilanit

Kazaja e Gjilanit ose Kazaja e Novobërdës ishte një njësi administrative (kaza) brenda Sanxhakut të Prishtinës që funksionoi gjatë Perandorisë Osmane deri në 1912, me shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë. Para vitit 1878, Kazaja e Gjilanit/Novobërdës kishte 6 nahije: Topolnica, Doberçan, Leskofça, Ostrovica, Morava dhe Karatonlu (Karadaku). Në vitin 1910 u fermuan 4 nahija të reja: Morava e Epërme, Morava e Poshtme, Gollaku i Epërm dhe Gollaku i Poshtëm.

Gjilani

Gjilani ishte qendër kazaje në sanxhakun e Prishtinës të vilajetit të Kosovës pranë një lumit që derdhet në Moravë. Sipas Sami Frashërit, ky qytet ndodhet 35 km në juglindje të Prishtinës, e cila ka 4500 banor. Gjilani ka 2 xhami, 1 kishë, 2 shkolla fillore. Kazaja e Gjilanit kufizohet nga juglindja me kazanë e Prishtinës, në veriperëndim me sanxhakun e Shkupit dhe në verilindje me Serbinë. Së bashku kazaja ka rreth 190 fshatra me 30000 banor. Në territorin e saj shtrihen fushat pjellore dhe e rrethuara me vargmale te Mali i Zi (Karadakut) që përbën kufirin juglindor, në kufirin me Serbinë gjendet mali Goljak (Gollaku), kurse në anën perëndimore shtrihen malet e Zagovcit (Zhegocit) dhe Koniça. Nga këto male zbresin lumenjtë që formojnë Moravën dhe nëpër kazanë e Gjilanit zbret në Serbi ku derdhet në Deti i Zi. Kjo kaza është e njohur për ujëra minerale dhe për disa kisha e kala e sidomos për kalanë e Novobërdës e cila gjendet në pjesën veriore të kazasë. (Gjilani zuri një vend të rëndësishëm më enciklopedinë e njohur dhe të parën nga një autor shqiptar siç ishte Sami Frashëri) == Kazaja e Gjilani ne periudhen e pavaresisë nga Perandoria Osmane== Programi politik serb "Naçertania" i vitit 1844, i cili parashikonte ndër të tjera penetrimin e shtetit serb në jug, përkatësisht shtrirjen territoriale në zonën administrative të Perandorisë Osmane të banuar nga shqiptarët, nuk përjashtoi mundësinë e organizimit të armatosur grupeve për të ndërmarrë veprime konkrete në zbatimin e kësaj platforme. Grupet e armatosura serbe, duke hyrë në këto zona, kishin për qëllim rendin dhe qetësinë destabilizuese, për t'i dhënë rrugë politikës shtetërore serbe për të ndërhyrë në punët e brendshme të Perandorisë Osmane, me arsyetimin e "mbrojtjes" të elementit serb nga ato -përvënë keqbërjet e shqiptarëve. Skuadra serbe Pasjani është një ilustrim konkret i pretendimeve politike serbe në tokat shqiptare , në verën e vitit 1907, në pothuajse të gjitha ato pjesë ku jetonte pakica serbe në Sanxhak të Prishtinës, duke përfshirë këtu edhe Qarkun e Gjilanit * , Ishin skuadra sekrete serbe terroriste duke vepruar. Megjithatë, për të ruajtur kufirin me Mbretërinë e Serbisë dhe pavarësisht nga osmanët autoritetet, shqiptarët kishin bërë një besëlidhje për të formuar skuadrat e tyre vullnetare të cilat ishin i ngarkuar me vëzhgimin dhe zbulimin e skuadrave të terroristëve serbë dhe shkatërrimin e tyre. i tillë Skuadrat shqiptare, përveç zonave të tjera në Vilayet të Kosovës dhe më gjerë, u organizuan gjithashtu në zona e Gjilanit. 131 Dhjetë ditë më parë, konsulli serb nga Prishtina sugjeroi qeverinë autoritetet në Beograd që të mos miratojnë vendimet për dërgimin e skuadrave serbe në rrethin e Gjilanit ... nga Vranja, nëpërmjet Gjergjevcit, Ranillugut, Bukovikut, Kaparit, Malishevës dhe Uglarit dhe përmes lumit Morava, ky skuadër, pas disa ditësh arriti në fshatin Pasjani dhe ishte të vendosura në kishën e këtij fshati. Pas tri ditësh të qëndrimit në kishën e Pasjanit, të dehur nga alkooli, Komiti serb u zbuluan nga shqiptarët që po kalonin. Menjëherë ishte duke pasur parasysh thirrjen për luftë në Lëvizjen Kombëtare në zonën e Gjilanit, e cila gjithashtu është ndihmuar nga disa oficerë të qeverisë osmane lokale. Kështu, më 15 korrik 1907, e gjithë kisha ishte rrethuar dhe përleshjet e armatosura filluan ku shumë u vranë dhe u plagosën nga të dy anët, por në vend të Komitit serb.

Në betejat e Karadakut (Drenogllavës) e të Moraves, kur në fillim të marsit të vitit 1910 ishte mbajtur mbledhja e Gjilanit. Xhelal Beu se për t’i fshehur gjurmët, kinse i kishte burgosur Idriz Seferin, Ramë Abdylin, Shabi Kajollin e disa të tjerë, kurse në realitet i kishte mbajtur në zyrën e vet dhe u kishte dhënë për të ngrënë e për të pirë gjithçka që kishin dashur. Se ajo ishte vetëm kamuflim i Xhelal beut e dëshmon edhe fakti se të nesërmen Isufi i biri i Idrizit me një grup malësorësh kishte arritur në Gjilan kinse për t’i liruar dhe se lirimi i tyre nga burgu ishte bërë pa kurrfarë rezistence dhe se duke dalë nga burgu Idriz Seferi iu kishte drejtuar Xhelal Beut me fjalët edhe unë ty po të burgos. Xhelal beu i kishte ndihmuar shqiptarët në çdo mënyrë.