Koncert në fund të dimrit
Koncert në fund të dimrit është roman i autorit Ismail Kadare, i njohur fillimisht me titullin Gjakftohtësia, botuar së pari më 1988. U cilësua romani më i mirë vitit nga revista frënge Lire më 1991.[1]
| Autor | Ismail Kadare |
|---|---|
| Shteti | Shqipëri |
| Gjuha | shqip |
| Zhanri | roman |
| Botoi | Sh.B.Naim Frashëri |
| Faqe | 556 |
Sfondi
RedaktoRomani u fillua më 1978 dhe u mbarua tre vjet më vonë. Dorëshkrimi ishte dhënë për botim kur në fund të vitit 1981 u gjet i vrarë kryeministri i Shqipërisë Mehmet Shehu. Ndërkaq, në roman Kadare kishte treguar se si Mao Ce Duni kishte zhdukur pasardhësin e tij Lin Biao nëpërmjet një aksidenti ajror.[2][3] Kështu, ndonëse në nëntor të atij viti dorëshkrimi kishte marrë çmimin e parë kombëtar, Kadarenë e njoftojnë se botimi i tij ishte ndaluar me urdhër të Komiteti Qendror.[2] Kritika vlerësoi se ishte një tallje me sistemin politik dhe kundërvënie e hapur ndaj ideologjisë komuniste,[4] dhe ushqente racizëm mes kinezëve dhe shqiptarëve.[5] Në një dokument sekret thuhet:[4]
[...] Romani është një satirë dhe një përqeshje me komunizmin, me parimet dhe idetë e tij, është një ironi dhe tallje nga pozitat e një liberali europian. Kjo satirë dhe tallje fshihen nën idenë e goditjes së socializmit kinez dhe majtizmit të tij. Gjer këtu është disi e fshehtë. Por ajo shfaqet haptazi në faqet e romanit përmes ideve dhe frazave të dykuptimta, me të cilat është e mbushur gjithë vepra,[...] ironizohen dokumentet e Partisë dhe veprat e shoku Enver [...] Bashkë me ironinë përzihet edhe zymtësia e gjendjes:Shkarkime, arrestime, burgosje, mbledhje, kritika dhe autokritika. [...] Ironitë dhe sarkazmat ndaj socializmit dhe terminologjisë që ne përdorim si dhe talljet me gjërat e shenjta e mbushin gjithë romanin e I.Kadaresë [...] është e çuditshme se autori gjithmonë kur flet për socializmin, për Partinë, për organizatën bazë dhe mbledhjet e saj shprehet me ironi e përqeshje.[...] Këto përshkrime e bëjnë socializmin si një zymtësi, ku njerëzit dridhen për fatin e tyre dhe për fatin e të afërmve dhe në përgjithësi për të ardhmen. Autori e zhvesh personalitetin e njerëzve në socializëm, e bën pa vlerë.[...] është e qartë ideja e shkatërrimit të njeriut, e frikës, etheve, e pasigurisë që krijon lufta e klasave në socializëm, sipas autorit [...]»
Romani do të mbesë shtatë vjet pa u botuar dhe do të dalë në dritë vetëm në vitin 1988, tre vjet pas vdekjes së Enver Hoxhës.[2] Me ribotimin shumë pak gjëra i ishin ndryshuar tekstit të romanit, as ato që u kritikuan më 1981.[5]
- -Po armiqtë?-kishte dashur të pyeste Kramsi. - Mos vallë armiqtë i bënin më mirë komunizmit se ithtarët e vet?
- Pikërisht - qe përgjigjur Mao Ce Duni. -Komunizmi, më tepër se për çdo gjë ka pasur përherë nevojë për armiq. Dhe do të ketë nevojë përherë. Madje...
- Ai kishte nënqeshur një copë herë por nuk kishte vazhduar frazën. Kramsi, megjithatë e kishte kuptuar: madje edhe kur ata mungonin duheshin krijuar.
- — Ismail Kadare, Koncert në fund të dimrit, fragment nga kap.8
Vepra
RedaktoKy roman merr si temë aleancën e Republikës Popullore të Shqipërisë me Kinën dhe prishjen e saj.[6] Romani u kthehet përmasave epike të Dimrit të madh, me të cilin ka mjaft paralele dhe prej titullit mëton të jetë një vazhdim. Këtu i jepet lexuesit një tablo tjetër të historisë më të re shqiptare, një vështrim grotesk mbi shkëputjen dramatike të Shqipërisë nga Kina postmaoiste më 1978. Autori në fakt e kishte filluar ta shkruante atë në kohën e prishjes së aleancës kino-shqiptare, por e botoi vetëm më 1988.[7]
Varianti epik i Kadaresë për ngjarjet e viteve shtatëdhjetë u jep jetë përsëri disa karaktereve që i kemi njohur në Dimrin e madh: Besnik Struga, Skënder Bermema dhe Marku, të gjithë shtatëmbëdhjetë vjet më të mëdhej dhe më me përvojë. Por romanit nuk i mungon polemika, dhe as tonet antikineze. Njëkohësisht, ai përmban mjaft kritikë për shpersonalizimin e individit në kushtet e socializmit.[7]
Referime
Redakto- ^ "Kadaré, Ismaïl". booksfactory.com (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 21 gusht 2012. Marrë më 17 tetor 2021.
- ^ a b c Faye, Eric (2011). "Parathënie". përmbledhur nga Kadare, Ismail (red.). Koncert në fund të dimrit. Onufri. fq. vii–xii.
- ^ Morgan, Peter (2011). Kadare: Shkrimtari dhe diktatura 1957-1990 (bot. 1). Tiranë: Shtëpia Botuese "55". fq. 226. ISBN 978-9928-106-12-4.
- ^ a b Sinani, Shaban (2011). Letërsia në totalitarizëm dhe "Dossier K". Tiranë: Naim Frashëri. fq. 100, 383–394.
- ^ a b Kastriot Myftaraj (6 shtator 2005). "Si e letrarizoi Ismail Kadare, "Shënime për Kinën" të Enver Hoxhës tek "Koncert në fund të dimrit"". Sot, botim i "Antenës": 16–17.
- ^ Morgan 2011, p. 209.
- ^ a b Robert Elsie (1995), Histori e Letërsisë Shqiptare, përktheu Abdurrahman Myftiu, Tirana & Peja: Dukagjini, 1997.