Letargjia
Letargji është një gjendje e aktivitetit minimal dhe depresionit metabolik të cilës i nënshtrohen disa lloje të kafshëve. Letargji është një heterotermi stinore e karakterizuar nga temperatura e ulët e trupit, frymëmarrje e ngadaltë dhe ritmi i zemrës dhe ritmi i ulët metabolik . Më së shpeshti shfaqet gjatë muajve të dimrit .
Megjithëse termi dikur rezervohej për kafshë të tilla si brejtësit, termi është ripërkufizuar duke përfshirë kafshë si arinjtë[1] dhe tashmë bazohet në shtypjen e metabolizmit aktiv në vënd të rënies së termperaturës trupore.
Letargjia kursen energji kur nuk ka ushqim të mjaftueshëm. Për të arritur këtë kursim energjie, një kafshë endotermike ul shpejtësinë e saj metabolike dhe në këtë mënyrë temperaturën e trupit. [2] Letargjia mund të zgjasë ditë, javë ose muaj - në varësi të specieve, temperaturës së ambientit, kohës së vitit dhe gjendjes së trupit të individit. Përpara se të hyjnë në letargji, kafshët duhet të ruajnë energji të mjaftueshme për të zgjatur gjatë periudhës së fjetjes së tyre, ndoshta për një dimër të tërë. Llojet më të mëdha bëhen hiperfagjike, duke ngrënë një sasi të madhe ushqimi dhe duke ruajtur energjinë në trupin e tyre në formën e depozitave të yndyrës. Në shumë specie të vogla, ruajtja e ushqimit zëvendëson ngrënien dhe dhjamosjen. [3]
Disa lloje gjitarësh letargjojnë gjatë shtatzënisë së të vegjëve, të cilët lindin ose kur nëna bie në letargji ose pak më vonë. [4] Për shembull, arinjtë e zinj femra shkojnë në letargji gjatë muajve të dimrit për të lindur pasardhësit e tyre. [5] Nënat shtatzëna e rrisin ndjeshëm masën trupore para gjumit letargji dhe kjo rritje reflektohet më tej në peshën e pasardhësve. Mbledhja e yndyrës u mundëson atyre të sigurojnë një mjedis mjaftueshëm të ngrohtë dhe për të sapolindurit e tyre. Gjatë letargji, ata humbasin më pas 15-27% të peshës së tyre para letargjisë duke përdorur yndyrat e tyre të ruajtura për energji. [6]
Kafshët ektotermike gjithashtu i nënshtrohen periudhave të shtypjes metabolike dhe të përgjumjes, e cila në shumë jorruazorë quhet diapauzë. Disa studiues dhe anëtarë të publikut përdorin termin brumatë për të përshkruar përgjumjen dimërore të zvarranikëve, por termi më i përgjithshëm letargji besohet se është i përshtatshëm për t'iu referuar çdo përgjumjeje dimërore. [7] Shumë insekte, të tilla si grenza Polistes exclamans, shfaqin periudha të përgjumjes të cilat shpesh janë referuar si letargji, pavarësisht nga ektotermia e tyre. [8] Botanistët mund të përdorin termin "letargjia e farës" për t'iu referuar një forme të përgjumjes së farës . [9]
- ^ "Do Black Bears Hibernate?". North American Bear Center. 2008-01-28. Marrë më 12 tetor 2019.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Geiser, Fritz (2004). "Metabolic Rate and Body Temperature Reduction During Hibernation and Daily Torpor". Annual Review of Physiology. 66: 239–274. doi:10.1146/annurev.physiol.66.032102.115105. PMID 14977403.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Humphries, M. M.; Thomas, D.W.; Kramer, D.L. (2003). "The role of energy availability in mammalian hibernation: A cost-benefit approach". Physiological and Biochemical Zoology. 76 (2): 165–179. doi:10.1086/367950. PMID 12794670.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Hellgren, Eric C. (1998). "Physiology of Hibernation in Bears" (PDF). Ursus. 10: 467–477. JSTOR 3873159. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2016-09-08. Marrë më 2017-01-06.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ DeMaster, Douglas P.; Stirling, Ian (1981-05-08). "Ursus maritimus". Mammalian Species (në anglisht) (145): 1–7. doi:10.2307/3503828. ISSN 0076-3519. JSTOR 3503828.
- ^ Molnar PK, Derocher AE, Kianjscek T, Lewis MA (2011). "Predicting climate change impacts on polar bear litter size". Nat Commun. 2: 186. Bibcode:2011NatCo...2..186M. doi:10.1038/ncomms1183. PMC 3105343. PMID 21304515.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Ultsch, Gordon R. 1989. Ecology and Physiology of Hibernation and Overwintering Among Freshwater Fishes, Turtles, and Snakes. Biological Reviews 64(4), pp. 435-515. doi:10.1111/j.1469-185X.1989.tb00683.x
- ^
González, Jorge M.; Vinson, S. Bradleigh (2007). "Does Polistes exclamans Vierek (Hymenoptera: Vespidae) Hibernate Inside Muddauber Nests?". Southwestern Entomologist. 32: 67–71. doi:10.3958/0147-1724-32.1.69.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^
Cruzan, Mitchell B. (2018). Evolutionary Biology: A Plant Perspective. New York: Oxford University Press. fq. 146. ISBN 9780190882686. Marrë më 21 shtator 2019.
With the exception of some tropical species, seed germination is typically postponed for some period that is determined by characteristics of seeds and the environmental conditions they are exposed to [...]. [...] seeds may remain ungerminated and persist in the soil for many years. In this case, latency is induced by external environmental conditions, so these seeds are effectively in hibernation. [...] Because of seed hibernation and dormancy, many plant populations consist of adult individuals as well as Seed Banks that may be composed of seeds produced over a number of growing seasons.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)