Marrëdhëniet mes Armenisë dhe Azerbajxhanit

Nuk ka marrëdhënie diplomatike midis Armenisë dhe Azerbajxhanit, kryesisht për shkak të konfliktit të vazhdueshëm në Nagorno-Karabakh. Dy shtetet fqinje kishin marrëdhënie zyrtare qeveritare midis viteve 1918 dhe 1921, gjatë pavarësisë së tyre të shkurtër nga Perandoria Ruse e shembur, si Republika e Parë e Armenisë dhe Republika Demokratike e Azerbajxhanit; këto marrëdhënie ekzistuan që nga periudha pas Revolucionit Rus derisa u pushtuan dhe u aneksuan nga Bashkimi Sovjetik, duke u bërë republikat përbërëse të Armenisë Sovjetike dhe Azerbajxhanit Sovjetik. Për shkak të tre luftërave të zhvilluara nga vendet në shekullin e kaluar - një nga viti 1918 deri më 1921, një tjetër nga viti 1988 deri më 1994 dhe më e fundit në vitin 2020 - të dyja kanë pasur marrëdhënie të tensionuara. Në vazhdën e armiqësive të vazhdueshme, kujtesa sociale e bashkëjetesës së epokës sovjetike shtypet gjerësisht (censurohet dhe stigmatizohet).^[1]

Historia

Marrëdhëniet midis 1918 dhe 1921

Pas shpërbërjes së Federatës Transkaukaziane me shpalljen e Republikës së pavarur Demokratike të Gjeorgjisë më 26 maj 1918, si Azerbajxhani dhe Armenia shpallën pavarësinë e tyre në të njëjtën ditë, më 28 maj 1918. Si Armenia dhe Azerbajxhani pretenduan territorin që ata e shihnin si historikisht dhe etnikisht të tyren; këto mosmarrëveshje territoriale çuan në Luftën Armeno-Azerbajxhane midis 1918 dhe 1920, një seri konfliktesh që përfunduan vetëm kur Armenia dhe Azerbajxhani u aneksuan nga Bashkimi Sovjetik.

Bashkimi Sovjetik (1922-1991)

Me themelimin e BRSS në vitin 1922, RSS Azerbajxham dhe RSS Armenia u bënë shtete përbërëse, fillimisht si pjesë e RSFSR Transkaukaziane, dhe nga viti 1936 si entitete të veçanta brenda bashkimit. Marrëdhëniet ndërmjet autoriteteve Azerbajxhan dhe Armen, duke përfshirë në Oblastin Autonom të Nagorno-Karabakut (NKAO), ishin përgjithësisht paqësore dhe miqësore ndërsa të gjitha entitetet sovjetike. Në dhjetor 1947, udhëheqësit komunistë të Armenisë dhe Azerbajxhanit i drejtuan një letër të përbashkët udhëheqësit të lartë sovjetik Josif Stalin. Në letër, krerët e dy republikave ranë dakord të zhvendosnin 130,000 azerbajxhanë nga Armenia në Azerbajxhan, duke krijuar kështu vende të zbrazëta për armenët që vijnë në Armeni nga jashtë.^[2] Megjithëse konfrontime të herëpashershme ndodhën, veçanërisht protestat publike të vitit 1948 dhe 1964 në Armeni, të cilat rezultuan në eksodin e një numri të madh të azerëve, ato mbetën të panjohura për një publik më të gjerë për shkak të censurës së rreptë sovjetike. Sipas Regjistrimit Sovjetik (1979), 160.841 Azerbajxhanë jetonin në Armeni dhe 352.410 armenë jetonin në Azerbajxhan jashtë Nagorno-Karabakh.^[3] Regjistrimi Sovjetik (1989) tregoi një rënie të këtyre pakicave në 84,860 azerbajxhanë në Armeni dhe 245,045 armenë në Azerbajxhan jashtë Nagorno-Karabakh.^[3]

Referime

^ Leupold, David (2020). Embattled Dreamlands. The Politics of Contesting Armenian, Kurdish and Turkish Memory (në anglisht). New York: Routledge. fq. 194.
^ ARPIISSA, f. 1, op. 222, d. 72, pp. 1–2
^ ^a ^b Henze, Paul B. (1 janar 1991). "The demography of the Caucasus according to 1989 Soviet census data". Central Asian Survey (në anglisht). 10 (1–2): 147–170. doi:10.1080/02634939108400741. ISSN 0263-4937. Marrë më 31 dhjetor 2021.

[1] Leupold, David (2020). Embattled Dreamlands. The Politics of Contesting Armenian, Kurdish and Turkish Memory (në anglisht). New York: Routledge. fq. 194.

[2] ARPIISSA, f. 1, op. 222, d. 72, pp. 1–2

[sensusref1-3] Henze, Paul B. (1 janar 1991). "The demography of the Caucasus according to 1989 Soviet census data". Central Asian Survey (në anglisht). 10 (1–2): 147–170. doi:10.1080/02634939108400741. ISSN 0263-4937. Marrë më 31 dhjetor 2021.

[1]

[2]

[3]