San Francisko

San Francisko

San Francisco
San Francisko San Francisco
Qytet
	Pamje nga San Francisco.
	Flamuri
Popullsia
• Gjithsej	(2.017) 884'363
Faqja zyrtare	www.sfgov.org

San Francisko (ang. San Francisco) është një qytet dhe rajon metropolitan në shtetin federal të Kalifornisë të Shteteve të Bashkuara. Me një popullsi prej 884'363 banorë, San Francisko është qyteti i katërt më i populluar i Kalifornisë. Ai konsiderohet si "vendi më evropian" i të gjithë qyteteve të Amerikës Veriore.

Historia

Të dhënat më të hershme arkeologjike të banimit të territorit të qytetit të San Franciskos datojnë në vitet 3000 P.E.S. Grupi Jelamu (ang. Yelamu) i fisit Ohlone banonte në disa fshatra kur një ekspeditë spanjolle e udhëhequr nga Don Gaspar De Portola arriti më 2 nëntor 1769. Shtatë vjet më vonë më 28 mars 1776 spanjollët krijuan Fortesën e San Franciskos (Presidio of San Francisco). Më vonë në të njëjtin vit, misionari françeskan Francisco Palóu themeloi Misionin San Francisko de Asís (Misioni Dolores). Grupi Yelamu i fisit Ohlone, i cili kishte pasur disa fshatra në këtë zonë, ishin ndër më të skllavëruar në misionin dhe do të konvertohej në besimin katolik.

Me pavarësinë nga Spanja në 1821, zona u bë pjesë e Meksikës. Nën sundimin meksikan, sistemi i dha fund gradualisht misionit dhe tokat e tij filluan të privatizohen. Në 1835, anglezi William Richardson ngriti fermën e parë të pavarur, pranë një vend ankorimi varkash atje ku sot është Portsmouth Square. Së bashku me Alcalde Francisco de Haro, ai shpalosi një plan rrugësh për zgjerimin e vendbanimit, dhe qyteti, i quajtur Yerba Buena, filloi të tërheqë kolonët amerikanë. Kapiteni i Parë John D. Sloat pretendoi Kaliforninë për Shtetet e Bashkuara më 7 korrik 1846, gjatë Luftës meksikano-amerikane, dhe kapiteni Xhon B. Montgomeri arriti të pretendoi Yerba Buena dy ditë më vonë. Yerba Buena u quajt San Francisko në vitin e ardhshëm, dhe Meksika zyrtarisht ia la territorin Shteteve të Bashkuara në fund të luftës. Me gjithë vendndodhjen e tij tërheqëse si një port dhe bazë detare, San Francisko ishte ende një vendbanim i vogël me gjeografi te shkretë.

Ar-kërkimi i Kalifornisë solli vërshimin e kërkuesve të thesarit. Kërkuesit u grumbulluan në San Francisko, duke e rritur popullsinë nga 1000 në 1848 në 25.000 në dhjetor 1849. Premtimi për një pasuri të pabesueshëme ishte aq i fortë se ekipet e anijeve që mbërrinin i braktisnin ato dhe nxitonin për në fushat të arit, duke lënë pas një pyll direkësh në portin e San Franciskos. Kaliforni u bë shpejt shtet, dhe ushtria amerikane ndërtoi Fortesën Point në Portën e Artë (Golden Gate) dhe një fortesë në Ishullin Alcatraz për të siguruar Gjirin e San Franciskos. Zbulimet e argjendit, duke përfshirë damarin Comstock në 1859, çoi më tej në rritje të shpejtë të popullsisë. Me dyndjen e kërkuesve të pasurisë nëpër qytet, mungesa e ligjit ishte e zakonshme, dhe pjesa e qytetit e quajtur Bregu i Barbarise fitoi famë si një strehë për kriminelët, prostitucionin, dhe bixhozin.

Sipërmarrësit kërkuan të përfitojnë nga pasuritë e krijuara nga Gold Rush. Fituesit e pare ishin industritë bankare të cilat themeluan Wells Fargo në 1852 dhe Bankën e Kalifornisë në 1864. Zhvillimi i Portit të San Francisco themeluar qytetin si një qendër të tregtisë. Catering me nevojat dhe shijet e popullsisë në rritje, Levi Strauss hapi një biznes të thatë mallrave dhe Domingo Ghirardelli filloi prodhimi çokollatë. punëtorë imigrantë bëri qytetin një kulturë poliglot, me punonjës të hekurudhës kineze duke krijuar lagje e kinezëve tremujorin e qytetit. Makina e parë kabllo kryer San Françeskanët deri balta Street ne 1873. det e qytetit të Viktorias e shtëpive filloi të marrë formë, dhe udhëheqësit e qytetare bëri fushatë për një park i gjerë publik, duke rezultuar në planet për Golden Gate Park. San Françeskanët ndërtuar shkolla, kisha, teatro, si dhe të gjitha vulat e jetës qytetare. Kala zhvilluar në instalimin më të rëndësishme ushtarake amerikane në bregdetin e Paqësorit. Nga ana e shekullit, San Francisco ishte një qytet të madh të njohur për stilin e saj të shkëlqyer, hotele hijerëndë, pallate për t'u dukur më kokë Hill, dhe të lulëzuar artet skenë.

Në orën 05:12 më 18 prill, 1906, një tërmet i madh goditi San Franciskon dhe Kaliforninë veriore. Ndërtesat u shembën dhe linjat e shkatërruara të gazit shkaktuan zjarre që u përhapën në të gjithë qytetin dhe vazhduan jashtë kontrollit për disa ditë. Më shumë se tre të katërtat e qytetit u shkatërrua, duke përfshirë pothuajse të gjithë qendrën të qytetit. Në atë kohë u raportuan rreth 498 të vdekur, edhe pse vlerësimet moderne e vënë numrin në disa mijëra. Më shumë se gjysma e qytetit prej 400,000 kishin mbetur pa strehë. Refugjatët u vendosën përkohësisht në fshatra tendash të improvizuar në Golden Gate Park, kala, në plazhe, e gjetkë. Shumë u larguan përgjithmonë në gjirin e Lindjes.

Rindërtimi ishte i shpejtë dhe u krye në një shkallë të madhe. Duke kundërshtuar thirrjet për rindërtimin krejtësisht të rrjetit rrugor, San Françiskanët kërkuan për shpejtësi. Banka e Italisë e Amedeo Gianninit, që më vonë u quajt Banka e Amerikës, ofroi kredi për shumë prej atyre që u ishte shkatërruar jetesa. Shtëpi banimi me shumë apartamente të shkatërruara të Nob Hill u bënë hotele të mëdha. Bashkia u ngrit përsëri në stilin e shkëlqyer të Arteve Beaux, dhe qyteti festoi rilindjen e tij në Ekspozitën Ndërkombëtare Panama-Pacific në 1915.

Në vitet pasuese, qyteti konsolidoi bazat e tij si një kryeqytet financiar, në prag të rënies së tregjeve financiare në vitin 1929, asnjë nga bankat me bazë në San Francisko nuk dështoi. Përkundrazi në kulmin e Depresionit të Madh San Francisco ndërmorri dy projekte të mëdha ndërtimore, ndërtimin e Urës San Francisco-Oakland Bay dhe Urën Porta e Artë (Golden Gate), të cilat u përfunduan përkatësisht në 1936 dhe 1937. Pikërisht në këtë periudhë ishulli i Alcatraz, një ish vijë mbrojtëse ushtarake, u shndërrua në një burg federal të sigurisë së lartë, ku kryenin dënimin të burgosurit famëkeqë si Al Kapone dhe Robert Franklin Stroud.

Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Kantieri Detar Hunters Point u bë një qendër e aktivitetit, dhe Fort Mason, u bë porti kryesor i dërgimit të ushtarëve në Operacionet e Paqësorit. Hapja e shumë vendeve të punës tërhoqi shumë njerëz, veçanërisht afrikano-amerikanët nga jugu. Pas përfundimit të luftës, shumë nga personeli ushtarak u kthyen nga shërbimi jashtë shtetit dhe civilët që kishin ardhur për të punuar fillimisht vendosën të qëndrojnë. Karta e OKB-së që krijoi Kombet e Bashkuara u hartua dhe nënshkrua në San Francisko në vitin 1945 dhe, në 1951, Traktati i San Franciskos zyrtarisht i dha fund luftës me Japoninë.

Luftanija amerikane "San Francisko" duke kaluar nën Urën Porta e Artë në 1942, gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Projektet e planifikimit urban në vitet 1950-të dhe 1960-të përfshinë shkatërrimin dhe rindërtimin e lagjeve të reja në anën perëndimore dhe ndërtimin e rrugëve të gjera të reja, nga të cilat vetëm një seri e segmenteve të shkurtër u ndërtuan sepse u ndaluan nga opozita qytetare. Porti u shpërngul në Oakland, qyteti filloi të humbasë punët industriale, dhe San Francisco filloi të kthehet drejt turizmit si segmenti më i rëndësishëm i ekonomisë së tij. Rrethinat përjetuan një rritje të shpejtë, dhe San Francisco iu nënshtrua ndryshimeve të rëndësishme demografike, sepse segmente të mëdha të popullsisë së bardhë e la qytetin, të zëvendësuar nga një valë në rritje e emigracionit nga Azia dhe Amerika Latine.

Gjatë kësaj periudhe, San Francisko u bë një magnet për antikulturën e Amerikës. Beat shkrimtarë e gjeneruar ushqyer San Francisco Rilindjes dhe të përqëndruar në lagje të Veriut Plazhi në vitet 1950. hippies dyndën në Haight-Ashbury në vitet 1960, duke arritur kulmin me 1967 Summer of Love. Në vitet 1970, Qyteti u bë një qendër e lëvizjes homoseksual të drejtat, me daljen e Kastros si një fshat urban homoseksual, zgjedhja e qumështit Harvey në Bordin e Mbikëqyrësit, dhe vrasjen e tij, së bashku me atë të kryetarit Xhorxh Moscone, në 1978.

1989 Loma tërmet Prieta shkaktuar shkatërrimin dhe humbjen e jetës në të gjithë zonën e Gjirit. Në San Francisko, tërmeti dëmtoi rëndë strukturat në Marina dhe rrethet e Jugut të Tregut dhe precipituar prishjen e të pa pagesë të dëmtuara Embarcadero dhe shumë të dëmtuara autostradë pa pagesë Qendrore, duke e lejuar të qytetit për të kërkuar historik ujore e tij në qendër të qytetit.

Gjatë bumit të dot-com nga fundi i viteve 1990, kompanitë për fillimin invigorated ekonomisë. Numra të konsiderueshëm të sipërmarrësve dhe zbatimin zhvilluesit kompjuter lëvizur në qytet, e ndjekur nga marketingut dhe shitjeve profesionistë, ndryshimin e peisazhit sociale si lagjeve dikur të varfra u bë gentrified. Kur ia plas flluskë në 2001, shumë prej këtyre kompanive palosur, si dhe punonjësit e tyre të majtë, edhe pse teknologjia e lartë dhe biznesit vazhdojnë të jenë kolonat kryesore të ekonomisë së San Franciskos.