Shpërthimi Minoan
Shpërthimi Minoan ishte një shpërthim vullkanik katastrofik që shkatërroi ishullin Egje të Therës (i quajtur edhe Santorini) rreth vitit 1600 pes.[1][2] Ai shkatërroi vendbanimin minoan në Akrotiri, si dhe komunitetet dhe zonat bujqësore në ishujt e afërt dhe në bregdetin e Kretës me tërmete dhe paleotsunami të mëvonshme.[3] Me një Indeks të Shpërthimit Vullkanik (VEI) midis 6 dhe 7, ai rezultoi në nxjerrjen e afërsisht 28-41 km3 ekuivalenti të shkëmbinjve të dendur (DRE),[4][5] shpërthimi ishte një nga ngjarjet më të mëdha vullkanike në historinë njerëzore.[6][7][8] Meqenëse tefra nga shpërthimi Minoan shërben si një horizont shënues në pothuajse të gjitha vendet arkeologjike në Mesdheun Lindor,[9] data e saktë e saj është e një rëndësie të madhe dhe është debatuar ashpër mes arkeologëve dhe vullkanologëve për dekada,[10][11] pa arritur në një përfundim të caktuar.
Megjithëse nuk ka të dhëna të qarta të lashta të shpërthimit, shtëllunga e tij dhe rrufeja vullkanike mund të jenë përshkruar në Stele egjiptiane të Tempestit.[12] Kinezët e Bamboo Annals raportuan qiej të verdhë të pazakontë dhe ngrica verore në fillim të dinastisë Shang, të cilat mund të kenë qenë pasojë e dimrit vullkanik (ngjashëm me 1816, Viti pa verë, pas shpërthimit të malit Tambora në 1815).[13]
Shiko edhe
RedaktoReferime
Redakto- ^ Hardy DA (1989). "Therea and the Aegean World III", Volume III—Chronology (Proceedings of the Third International Congress, Hardy DA, editor). Marrë më 2008-03-16.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Paris, Raphael, et al., (2022). "A Minoan and a Neolithic tsunami recorded in coastal sediments of Ios Island, Aegean Sea, Greece", in: Marine Geology, Volume 452, October 2022, Abstract: "...tsunami deposits on the coasts of Ios Island, Aegean Sea, Greece...marine sediments and pumices from the ~1600 BCE Minoan eruption of Santorini volcano. This is the first evidence of the Minoan tsunami in the Cycladic Islands North of Santorini."
- ^ Antonopoulos, J. (1992). "The great Minoan eruption of Thera volcano and the ensuing tsunami in the Greek Archipelago". Natural Hazards. 5 (2): 153–68. Bibcode:1992NatHa...5..153A. doi:10.1007/BF00127003. S2CID 129836887.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Karstens, J.; Preine, J.; Crutchley, G.J.; Kutterolf, S.; van der Bilt, W.; Hooft, E.; Druitt, T.H.; Schmid, F.; Cederstrøm, J.M.; Hübscher, C.; Nomikou, P.; Carey, S.; Kühn, M.; Elger, J.; Berndt, C. (2022). "Revising the volume of the Minoan eruption (Santorini) based on new marine geophysical and sedimentological data" (PDF). 11th Conference Cities on Volcanoes (COV11).
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Karstens, Jens; Preine, Jonas; Crutchley, Gareth J.; Kutterolf, Steffen; van der Bilt, Willem G. M.; Hooft, Emilie E. E.; Druitt, Timothy H.; Schmid, Florian; Cederstrøm, Jan Magne; Hübscher, Christian; Nomikou, Paraskevi; Carey, Steven; Kühn, Michel; Elger, Judith; Berndt, Christian (2023-04-29). "Revised Minoan eruption volume as benchmark for large volcanic eruptions". Nature Communications (në anglisht). 14 (1): 2497. Bibcode:2023NatCo..14.2497K. doi:10.1038/s41467-023-38176-3. ISSN 2041-1723. PMC 10148807. PMID 37120623.
- ^ Oppenheimer, Clive (2003). "Climatic, environmental and human consequences of the largest known historic eruption: Tambora volcano (Indonesia) 1815". Progress in Physical Geography. 27 (2): 230–59. Bibcode:2003PrPG...27..230O. doi:10.1191/0309133303pp379ra. S2CID 131663534.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ McCoy, FW, & Dunn, SE (2002). "Modelling the Climatic Effects of the LBA Eruption of Thera: New Calculations of Tephra Volumes May Suggest a Significantly Larger Eruption than Previously Reported" (PDF). Chapman Conference on Volcanism and the Earth's Atmosphere. Thera, Greece: American Geographical Union. Marrë më 2007-05-29.
{{cite conference}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja) - ^ Sigurdsson H, Carey, S, Alexandri M, Vougioukalakis G, Croff K, Roman C, Sakellariou D, Anagnostou C, Rousakis G, Ioakim C, Gogou A, Ballas D, Misaridis T, & Nomikou P (2006). "Marine Investigations of Greece's Santorini Volcanic Field". Eos. 87 (34): 337–48. Bibcode:2006EOSTr..87..337S. doi:10.1029/2006EO340001.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja) - ^ Friedrich, Walter L. (2013). "The Minoan Eruption of Santorini around 1613 B. C. and its consequences" (PDF). Tagungen des Landesmuseums für Vorgeschichte Halle. 9: 37–48. ISSN 1867-4402.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Aitken, M. J. (1988). "The Thera Eruption: Continuing Discussion of the Dating". archaeometry. 30 (1): 165–182. doi:10.1111/j.1475-4754.1988.tb00444.x.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Kutschera, Walter (2020). "On the enigma of dating the Minoan eruption of Santorini". PNAS. 117 (16): 8677–8679. Bibcode:2020PNAS..117.8677K. doi:10.1073/pnas.2004243117. PMC 7183194. PMID 32291333.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Foster, Karen Polinger; etj. (1996). "Texts, Storms, and the Thera Eruption". Journal of Near Eastern Studies. 55 (1): 1–14. doi:10.1086/373781. S2CID 162024484.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Pang, K. D.; etj. (1989). "Climatic and Hydrologic Extremes in Early Chinese History: Possible Causes and Dates". Eos. 70: 1095.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)