Karlsruhe: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [pending revision] |
Content deleted Content added
Smallem (diskuto | kontribute) v Heqje e lidhjeve multimediale të prishura (via JWB) |
Krijuar nga përkthimi i faqes "Karlsruhe" |
||
Rreshti 1:
'''Karlsruhe''' ({{IPAc-en|ˈ|k|ɑːr|l|z|r|uː|ə}} {{Respell|KARLZ|roo|ə}}, {{IPAc-en|USalso|ˈ|k|ɑːr|l|s|-}} {{Respell|KARLSS|-}}, {{IPA-de|ˈkaʁlsˌʁuːə|lang|De-Karlsruhe.ogg}}{{IPA-de|ˈkaʁlsˌʁuːə|lang|De-Karlsruhe.ogg}}{{IPA-de|ˈkaʁlsˌʁuːə|lang|De-Karlsruhe.ogg}}; [[Gjuha gjermano-franko jugore|South Franconian]]: ''Kallsruh'') is the third-largest city of the German [[Njësitë federative të Gjermanisë|state]] (''Land'') of [[Baden-Vyrtemberg|Baden-Württemberg]] after its capital [[Shtutgarti|Stuttgart]] and [[Manhajmi|Mannheim]], and the 22nd-largest city in the nation, with 308,436 inhabitants.<ref>{{Cite web |date=2021-06-13 |title=Mannheim wieder zweitgrößte Stadt im Land - SWR Aktuell |url=https://www.swr.de/swraktuell/baden-wuerttemberg/mannheim/mannheim-platz-zwei-baden-wuerttemberg-karlsruhe-100.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210613180627/https://www.swr.de/swraktuell/baden-wuerttemberg/mannheim/mannheim-platz-zwei-baden-wuerttemberg-karlsruhe-100.html |archive-date=2021-06-13 |access-date=2022-12-23}}</ref> It is also a former capital of [[Baden (Gjermani)|Baden]], a historic region named after Hohenbaden Castle in the city of Baden-Baden. Located on the right bank of the [[Lumi i Rinit|Rhine]] near the French border, between the Mannheim/[[Ludwigshafen am Rhein|Ludwigshafen]] conurbation to the north and [[Strasburg|Strasbourg]]/Kehl to the south, Karlsruhe is Germany's legal center, being home to the Federal Constitutional Court (''Bundesverfassungsgericht''), the Federal Court of Justice (''Bundesgerichtshof'') and the Public Prosecutor General of the Federal Court of Justice (''Generalbundesanwalt beim Bundesgerichtshof'').
Karlsruhe ishte kryeqyteti i Margraviatit të Baden-Durlach ( Durlach : 1565–1718; Karlsruhe: 1718–1771), Margraviatit të Badenit (1771–1803), Elektoratit të Badenit (1803–1806), Dukatit të Madh të Badenit (1806–1918), dhe Republika e Badenit (1918–1945). Ndërtesa e saj më e shquar është Pallati Karlsruhe, i cili u ndërtua në 1715. Ai përmban Muzeun Shtetëror të Badenit, muzeun e madh kulturor, art dhe historik rajonal të rajonit Baden të Baden-Württemberg. Në qytet ka nëntë institucione të arsimit të lartë, më së shumti Instituti i Teknologjisë në Karlsruhe ( ''Karlsruher Institut für Technologie'' ). Aeroporti Karlsruhe/Baden-Baden ( ''Flughafen Karlsruhe/Baden-Baden'' ) është aeroporti i dytë më i ngarkuar në Baden-Württemberg pas Aeroportit të Shtutgartit dhe aeroporti i 17-të më i ngarkuar në Gjermani.
== Historia ==▼
== Gjeografia ==
[[Skeda:49th_Parallel_Karlsruhe.JPG|majtas|parapamje| Paralelja e 49-të në veri në Karlsruhe Stadtgarten]]
Karlsruhe shtrihet plotësisht në lindje të [[Lumi i Rinit|Rhein]], dhe pothuajse tërësisht në Rrafshin e Rinit të Epërm . Ai përmban Turmberg në lindje, dhe gjithashtu shtrihet në kufijtë e Kraichgau që çon në Pyllin e Zi Verior .
Rhine, një nga rrugët më të rëndësishme të anijeve në botë, formon kufijtë perëndimorë të qytetit, përtej të cilit shtrihen qytetet [[Maximiliansau]] dhe Wörth am Rhein në shtetin gjerman të [[Rainland-Palatinate|Rheinland-Pfalz]] . Qendra e qytetit është rreth {{Convert|7.5|km}} nga lumi, siç matet nga Marktplatz (Sheshi i Tregut). Dy degë të Rhine, Alb dhe Pfinz, rrjedhin nëpër qytet nga Kraichgau për t'u bashkuar përfundimisht me Rhine.
Qyteti shtrihet në një lartësi midis 100 dhe 322 m (pranë kullës së komunikimit në periferi të Grünwettersbach). Koordinatat e saj gjeografike janë 49°00′N 8°24′E / 49.000°N 8.400°E; paralelja e 49-të kalon përmes qendrës së qytetit, gjë që e vendos atë në të njëjtën gjerësi gjeografike me pjesën më të madhe të kufirit Kanada-Shtetet e Bashkuara dhe qytetet e Vankuverit (Kanada), Parisit (Francë), Regensburg (Gjermani) dhe Hulunbuir (Kinë). Rruga e saj shënohet nga një vijë guri dhe e pikturuar në Stadtgarten (parku komunal). Sipërfaqja e përgjithshme e qytetit është 173,46 km2 (66,97 mi katrorë), prandaj është qyteti i 30-të më i madh në Gjermani i matur sipas sipërfaqes së tokës. Distanca më e gjatë veri-jug është 16,8 km (10,4 mi) dhe 19,3 km (12,0 mi) në drejtimin lindje-perëndim.
== Ekonomia ==▼
Karlsruhe është pjesë e zonës urbane të Karlsruhe/Pforzheim, së cilës i përkasin disa qytete të tjera në rrethin e Karlsruhe, si Bruchsal, Ettlingen, Stutensee dhe Rheinstetten, si dhe qyteti i Pforzheim .
[[Skeda:MiRO8.jpg|parapamje| Rafineria e naftës MiRO]]
Qyteti ishte planifikuar me kullën e pallatit ( ''Schloss'' ) në qendër dhe 32 rrugët që rrezatojnë prej saj si thuprat e një rrote, ose brinjët e një ventilatori të palosshëm, kështu që një pseudonim për Karlsruhe në gjermanisht është "qyteti i tifozëve" ( ''Fächerstadt'' ). Pothuajse të gjitha këto rrugë mbijetojnë deri më sot. Për shkak të këtij plani urbanistik, në gjeometrinë metrike, metrika e Karlsruhes i referohet një mase të distancës që supozon se udhëtimi është i mundur vetëm përgjatë rrugëve radiale dhe përgjatë rrugëve rrethore rreth qendrës. <ref>{{Cite web |last=Rashid Bin Muhammad |title=Karlsruhe-Metric Voronoi Diagram |url=http://www.personal.kent.edu/~rmuhamma/Compgeometry/MyCG/CG-Applets/VoroKarlsruhe/karlcli.htm |access-date=2011-04-07 |publisher=Personal.kent.edu}}</ref>
Qendra e qytetit është pjesa më e vjetër e qytetit dhe shtrihet në jug të pallatit në kuadrantin e përcaktuar nga nëntë nga rrugët radiale. Pjesa qendrore e pallatit shkon lindje-perëndim, me dy krahë, secili në një 45° kënd, i drejtuar juglindje dhe jugperëndim (dmth. paralel me rrugët që shënojnë kufijtë e kuadrantit që përcakton qendrën e qytetit).
[[Sheshi i tregut]] shtrihet në rrugën që shkon në jug nga pallati në Ettlingen . Sheshi i tregut ka bashkinë ( ''Rathaus'' ) në perëndim, kishën kryesore [[Luteranizmi|luterane]] ( ''Evangelische Stadtkirche'' ) në lindje dhe varrin e Margrave Charles III William në një piramidë në ndërtesa, duke rezultuar që Karlsruhe të jetë një nga tre të mëdhatë. qytete në Gjermani ku ndërtesat janë të shtruara në stilin neoklasik .
Zona në veri të pallatit është një park dhe pyll. Fillimisht zona në lindje të pallatit përbëhej nga kopshte dhe pyje, disa prej të cilave kanë mbetur, por Instituti i Teknologjisë Karlsruhe (i themeluar në 1825), stadiumi i futbollit Wildparkstadion dhe zona banimi janë ndërtuar atje. Zona në perëndim të pallatit tani është kryesisht rezidenciale.
[[Skeda:Karlsruhe_180_panorama.JPG|qendër|parapamje|700x700px| Panorama e Karlsruhes, duke parë në jug nga kulla e pallatit: Instituti i Teknologjisë është në të majtë, sheshi i tregut në qendër, Gjykata Kushtetuese Federale në të djathtë. Krahët e pallatit rreshtohen me rrugët, të gjitha që rrezatojnë nga qendra e qytetit, dmth. kulla e pallatit.]]
[[File:Karlsruher_Schloss_180_degrees_south_panorama.jpg|qendër|parapamje|700x700px| Një panoramë 180 gradë nga maja e kullës së pallatit, me pamje nga veriu]]
=== Klima ===
Karlsruhe përjeton një klimë oqeanike ( Köppen : ''Cfb'' ) dhe klima e saj dimërore është më e butë, krahasuar me shumicën e qyteteve të tjera gjermane, me përjashtim të zonës Rhine-Ruhr . Vera është e nxehtë me disa ditë midis 35 °C (95 °F) dhe 40 °C (104 °F) temperatura maksimale. Me një mesatare prej më shumë se 2000 orë dielli në vit, është gjithashtu një nga qytetet më me diell në Gjermani, si zona e Rhine-Pfalz .
Reshjet ndodhin kryesisht gjatë dimrit, ndërsa në verë janë të përqendruara në stuhi të mbrëmjes. Në vitin 2008, stacioni i motit në Karlsruhe, i cili kishte qenë në funksion që nga viti 1876, u mbyll; ai u zëvendësua nga një stacion meteorologjik në Rheinstetten, në jug të Karlsruhe. <ref>{{Cite web |title=Die Wetterstationen in Karlsruhe |url=http://www.wetter.im-licht-der-natur.de/Wetterstation.htm |access-date=2013-03-26 |publisher=Wetter.im-licht-der-natur.de}}</ref>{{Klima}}
{{Kryesor|Boroughs of Karlsruhe (city)}}
Karlsruhe është e ndarë në 27 rrethe.
▲== Historia ==
Sipas legjendës, emri ''Karlsruhe'', i cili përkthehet si "prehja e Charles" ose "paqja e Charles", iu dha qytetit të ri pas një udhëtimi gjuetie kur Margravi Charles III William i Baden-Durlach u zgjua nga një ëndërr në të cilën ai ëndërronte. themelimi i qytetit të tij të ri. Një variant i kësaj historie pretendon se ai ndërtoi pallatin e ri për të gjetur paqen nga gruaja e tij.
Charles William themeloi qytetin më 17 qershor 1715, pas një mosmarrëveshjeje me qytetarët e kryeqytetit të tij të mëparshëm, Durlach . Themelimi i qytetit është i lidhur ngushtë me ndërtimin e pallatit . Karlsruhe u bë kryeqyteti i Baden-Durlach, dhe, në 1771, i [[Baden (Gjermani)|Badenit]] të bashkuar deri në 1945. E ndërtuar në vitin 1822, ''Ständehaus'' ishte ndërtesa e parë e parlamentit në një shtet gjerman. Pas revolucionit demokratik të 1848-ës, atje u zgjodh një qeveri republikane.
Karlsruhe u vizitua nga [[Thomas Jefferson]] gjatë kohës së tij si i dërguar amerikan në Francë; kur Pierre Charles L'Enfant po planifikonte paraqitjen e [[Uashington D.C.|Uashingtonit, DC]], Jefferson i kaloi atij harta të 12 qyteteve evropiane për t'u konsultuar, njëra prej të cilave ishte një skicë që ai kishte bërë në Karlsruhe gjatë vizitës së tij. <ref>{{Cite book |last=Volker C. Ihle |url=https://books.google.com/books?id=D5ypKh0Tg5oC&pg=PA35 |title=Karlsruhe and the United States |date=2011 |publisher=Sonstige |isbn=9783881903233 |pages=35–37}}</ref>
Në 1860, në qytet u mbajt [[konventa]] e parë ndërkombëtare profesionale e kimistëve, Kongresi i Karlsruhes . <ref name="Ihde1961">{{Cite journal |last=Ihde |first=Aaron J. |date=February 1961 |title=The Karlsruhe Congress: A centennial retrospective |journal=Journal of Chemical Education |volume=38 |issue=2 |pages=83–86 |bibcode=1961JChEd..38...83I |doi=10.1021/ed038p83}}</ref>
[[Kategoria:Qytete në Baden-Vyrtemberg]]▼
Në vitin 1907 qyteti ishte vendi i trazirave të Hau ku turma të mëdha shkaktuan shqetësim gjatë gjyqit të vrasësit Carl Hau .
[[Kategoria:Vetitë CS1: Burime në gjermanisht (de)]]
[[Kategoria:Faqe me adresa nga Wayback Machine që përdorin stampën e arkivës së rrjetit]]
| |||