|
[[Skeda:Marie_Curie_%28Nobel-Chem%29.png|thumb|Marie Curie]]
'''Maria Salomea Skłodowska''' (* [[7 Nëntor]] [[1867]] në [[Varshavë]] ; † [[4 Korrik]] [[1934]] në Sancellemoz, sot-[[Savoie]]) ishte kimiste dhe [[FizikantFizikanti|fizikane]] [[Polaki|polake]]. Për punën e saj mbi radioaktivitetin ajo mori çmimin në [[Çmimi Nobel|Nobel]] në lëminë e [[fizikë]]s si dhe të [[kimi]]së.
== Biografia ==
Maria Sklodovska ka lindur ne Varshave, Poloni, ne 7 NentorNëntor 1867, njenjë nga pese femijetfëmijët e Bronislawa dhe Wladyslaw Sklodowski. Femijet e tjeretjerë te kesajkësaj familjeje ishin Zofia (i lindur 1862), Józef (1863), Bronislawa (1865), dhe Helena (1866).
Gjyshi i Marias, Jozef Skodovski kishte qene njenjë mesuesmësues i respektuar nenë Lublin. NdersaNdërsa babai i saj jepte matematike dhe fizike, mesime qeqë Maria i gjurmonte dhe i pelqentepëlqente shume. I ati ishte drejtor i dy gjimnazeve perpër djem nenë Varshave. Nena e saj u nda nga jeta nenë moshe eper te re, kur Maria ishte vetemvetëm 12 vjecvjeç, nga tuberkulozi.
Po pak kohe me vone, nga semundja e tifos vdiq dhe motra e saj e vogelvogël. Kjo gjegjë beri qeqë Maria t’ia jepte jetenjetën kisheskishës dhe katolicizmit. Kur Maria ishte 10 vjecvjeç ajo filloi te frekuentonte shkollenshkollën me konvikt qeqë ka pasur e emaëma dhe njenjë gjimnaz perpër vajza nga i cili kishte mare diplomen nenë 12 Qershor 1883. vitet nenë vijim i kaloi nenë fshat, tek te afermitafërmit e te atit. Vitet e tjera i kaloi nenë Varshave me te atin. Familjet e te emes dhe te atit tashme kishin humbur pasuritepasuritë e tyre, gjegjë qeqë solli veshtiresivështiresi nenë jetenjetën e Marias dhe motresmotrës e vellaitvëllait te saj.Maria beri njenjë marreveshjemarrëveshje me motren e saj, Bronislava, qeqë ajo ti jepte njenjë asistence gjate studimeve te saj perpër mjekesimjekësi nenë paris, nenë kembim te njenjë asistence te ngjashme dy vjet me vone. NeNë lidhje me keteketë, ajo mori njenjë pozicion si guvernatore. Fillimisht si juriste e njenjë familjeje nenë Krakov, pstaj perpër 2 vite nenë Ciechanov nenë familjen zoravskis, qeqë ishin te afermitafërmit e te atit. Kur ishte duke punuar me familjen e fundit, ajo bie nenë dashuri me te birin e tyre, Kazmierz Zoravski, i cili kishte alternuar perpër te ardhmen e tij matematiken. Prinderit e tij e refuzuan martesen e tij me Marien dhe ai ishte i paafte perpër tu kundervenekundërvene. Maria perpër pasoje humbi dhe punenpunën e saj si juriste. Ajo gjeti punepunë tjetertjetër nenë familjen Fuchs nenë Sopot, nenë bregun e detit Baltik, ku kaloi dhe vitet nenë vijim, gjate gjithegjithë koheskohës duke financuar motren e saj.
NeNë fillim te vitit 1890, Bronislava, pak muaj pasi u martua me Kazimierz Dluski, ftoi Marine te jetonte me te nenë Paris. Maria nuk pranoi sepse nuk ishte nenë gjendje te shkollohej nenë universitet dhe akoma shpresonte perpër martesen me kazimierz. Ajo u kthye nenë shpine e te atit, ku kishte shume kujtime te femijerisefëmijerise.
NeNë tetor 1891, pas kembenguljeskëmbenguljes te se motresmotrës dhe dergimit te njenjë letre nga Zoravski ku i qartesoi perfundimishtpërfundimisht ndarjen e tyre ajo vendosi te shkonte nenë France. Humbja e te dashurit ishte tragjike perpër te dy. Maria tashme strehoej nenë njenjë shtepishtëpi nenë Paris me motren dhe kunatin e saj. NjekohesishtNjëkohësisht vazhdonte studimet nenë Sorbonne perpër matematike-fizike-kimi.
== Martesa saj me Pierr Curie ==
Maria punonte natennatën dhe studionte ditenditën. Ajo u diplomua perpër fizike dhe filloi punepunë nenë laboratorin industrial nenë Lipman. Me 1894 ajo u diplomua gjithashtu perpër matematike.
NeNë keteketë kohe Pierr Kyri hyri nenë jetenjetën e saj. Ai ishte instructor nenë shkollenshkollën fizike-kimi, École Supérieure de Physique et de Chimie Industrielles de la Ville de Paris (ESPCI). Maria filloi karjeren e saj shkencore duke u marre me vetite magnetike. Kjo gjegjë e lidhi ateatë me Pierrin. Ikja e tyre nenë varshave thelloi dashurine e tyre. NjeNjë vit me vone, me korrik 1895, ajo dhe Pier u martuan dhe te dy se bashku u larguan nga laboratori. Tashme maria kishte gjetur njenjë partner shkencetarshkencëtar sicsiç ishte dhe vete.
== Zbulimet e Marie dhe Pjerr Curie ==
Me 1896 Henri Bekuerel zbuloi qeqë kripa e uraniumit rrezatonte rreze X. Skodovska-Kyri vendosen te eksploronin nenë lidhje me keteketë zbulim. Ata zgjodhen njenjë teknike te mencurmençur perpër te investiguar. 15 vjet para, bashkeshortibashkëshorti dhe vellaivëllai i saj kishin zbuluar elektrometrin, njenjë mjet perpër matjen e ngarkesesngarkesës elektrike. Duke perdorurpërdorur elektrometrin, ajo zbuloi se rezet e uraniumit shkaktonin nenë ajer percjelljepërcjellje elektriciteti. Duke perdorurpërdorur keteketë teknike, rezultatet e para qeqë gjeti ishin qeqë perberesetpërbërëset e uraniumit vareshin nga sasia e uraniumit te perdorurpërdorur. Puna qeqë ajo kishte bere ishte me e rendesishmjarëndësishmja drejt zbulimeve shkencore.
Cifti mori perpër shqyrtim 2 minerale uraniumi, pichblend dhe torbernit. Pichblend ishte kater here me aktiv se uraniumi. NeNë prill 1898 ata shume optimiste peshuan 100 gram pichblend dhe e lidhi ateatë me njenjë shtypes dhe me llac. Ata nuk arritenarritën te realizonin ateatë qeqë kerkuankërkuan dhe filluan te procedonin me tone mineralesh.
Skodovska arriti nga kerkimetkërkimet e shumta te zbulonte njenjë element te ri qeqë e quajtenquajtën polonium, perpër nderndër te Polonise. NeNë dhjetor 1898 Kyrite zbuluan njenjë tjetertjetër element te cilin e quajtenquajtën radium lidhur me radioaktivitetin. Me 1898 Kyrite me zbulimet qeqë bene ishin tepertepër te pasur. QellimiQëllimi i tyre tashme ishte te ndanin radiumin nenë kristale me te vogla. Me njenjë ton pichblend dhe 1/10 e kloridit te radiumit dhe e shperbashkuanshpërbashkuan ateatë nenë 1902. Maria ishte e para femerfemër e cila mori cmiminçmimin nobel nenë fizike perpër nderndër te zbulimeve qeqë ajo kishte bere. NeNë 1911 ajo mori cmiminçmimin nobel nenë kimi perpër sherbimetshërbimet dhe punenpunën perpër zbulimet qeqë kishte bere.
== Shkrirja e familjes Curie ==
Maria solli nenë jete 2 vajza Irene (1897) dhe Eve (1904). Fatkeqesisht Pierr vdiq nga njenjë aksident duke ecur nenë Rue Daufine. Maria vizitoi perpër here te fundit Polonine nenë pranverenpranverën e vitit 1934. Pas njenjë muaji, ajo u nda nga jeta. Vdekja e saj me korrik 1934 nenë senatoriumin nenë Passy, nenë francen lindore, nga njenjë anemi aplastike shkaktuar nga rrezet e radioaktivitetit.
== Vleresimet dhe cmimetçmimet ==
Jeta e saj i eshteështë kushtuar pikerishtpikërisht zbulimit qeqë ajo beri te cilin e eksperimentoi tek vetja e saj dhe i shkaktoi vdekjen. Laboratori i Maries eshteështë tanimetanimë “Muzeu Kyri”.
== Çmimet ==
* CmimiÇmimi Nobel nenë Fizike-1903
* Medalja e PerbetimitPërbetimit-1903
* Medalja e Mateucit-1904
* CmimiÇmimi nobelNobel nenë kimi-1911
NjeNjë gjegjë qeqë i benbën pershtypjepërshtypje kujtdo eshteështë jeta e tyre e thjeshte, joluksoze. PerPër nderndër te marie dhe pierPier curieCurie eshteështë hapur dhe universiteti “mari“Mari dhe pierPier kyri”Kyri” nenë lublinLublin memë 1944.
[[Kategoria:Çmimi Nobel për Kimi]]
| 