Teoria e probabilitetit: Dallime mes rishikimesh
| [redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
Addbot (diskuto | kontribute) v Bot: Migrating interwiki links, now provided by Wikidata on d:q5862903 |
v njohuri historike rreth probabilitetit , fizikantet dhe matematikanet e marre me te , ndikimi ne astronimi dhe grumbullimet yjore , ligji i numrave te medhenj , teoria informacionit . |
||
Rreshti 4:
== Historia ==
Njohurite e para per probabilitetin dhe statistiken
matematike fillojne ne shek e XVII . Kontribut te shquar ne kete drejtim kane
dhene matematikanet franceze B.Paskal (1623-1622) ; P.Ferma (1601-1665) , si
dhe hollandezi Ch.Hygens (1629-1695) .
Fillimisht ato ishin te lidhura me muindesine e fitimit ne lojerat e fatit . Me
pas nje problem I rendesishem qe ai I parashikimit te kthimit te anijeve ne
portin nga usgun nisur . Sulmet e pirateve ndaj anijeve si dhe koha e keqe ,
benin qe shume anije te mos perfundinin dot ne vendin e mberritjes .Kjo
detyronte pronaret e tyre qe per transportin e nje malli te caktuar nga nje
vend ne nje vend tjeter te planifikonin me shume anije se sa u duheshin .
Ne gjysmen e pare te shek.XVIII , kontribut te shquar ne
zhvillimin e metejshem te teorise se probalitetit dhe zviceriani J.Bernuli
(1654-1705) .
Ne gjysmen e dyte te shek XVIII dhe gjysmen e pare te shek
XIX pati je stepje ne vend e teorise se probabilitetit per tu gjalleruar se
tepermi ne gjysmen e dyte te shekullit
XIX .
Me pas fizikantet arriten ne konkluzionin se perfshirja e
probalitetit ne dukurine fizike ( e ashtuquajtura “fizika statike”) krijon
mundei per zgjidhjen e mjaft problemeve te pazgjidhura me metodat tradicionale
. Njekohesisht u zbuluan mjaft zona te reja me problematika qe zgjidhen me anen e teorise se probabilitetit . E tille
ishte vecanerisht astronomia . (Sidomos kur astronomet filluan te studiojne jo
me planetet ose yjet e vecante por grumbullimet yjore)
Studimi I njekohshem I probabilitetit e me statistike matematike
, ilustrohet me faktin se probabiliteti klasik lidhet teper ngushte me
probabilitetin statistikor . Madje varesia e dyfishte e probabilitet –
statistike , si dhe perpjekjet per ti shprehur ato me anen e njera – tjetres , kane sherbyer si nje drejtim themelor I teorise se probabiliteteve deri ne shek.XIX .
(Permendim ligjin e numrave te medhenj
te J.Bernulit si dhe teoremat perkatese
te A.Muavrit (1667-1754) dhe P.Simon Laplasit (1749-1827) .
Roli I teorise se probabilitetit dhe statistikes matematike
ne mjaft fusha te dijve , eshte rritur se tepermi ne kohen tone , sidomos me te
ashtuquajturen “teori e informacionit” .
Teoria e probabilitetit i ka rrënjët në analizën e lojrave të fatit përpjekjet e para në këtë drejtim i kanë bërë [[Gerolamo Cardano]] në shekullin XVI pastaj [[Pierre de Fermat]] dhe [[Blaise Pascal]] në shekullin XVII.
| |||