Nafta e papërpunuar: Dallime mes rishikimesh

Për naftën në vendin tonë është folur që nga historianët e lashtë, ata i kanë trajtuar produktet e naftës si zjarre shekullore që janë shfaqur në [[ApolloniaApolonia|ApolloninëApoloninë]] e [[Fieri]]t. Por në fakt ato nuk kanë qenë në ApolloniApoloni, por është folur për të, sepse në kohën e lashtë ApolloniaApolonia njihej, në të vërtetë bëhet fjalë për zjarre shekullore të shfaqur diku në [[Mallakastra|Mallakastër]], aty ku edhe më vonë është zbuluar edhe vendburimi i [[Cakrani]]t dhe ai i bitumit të [[Selenica|Selenicës]], pra diku midis Mallakastrës dhe Selenicës. Kur thuhet zjarre shekullore, duhet nënkuptuar shpërthime të fuqishme zjarri në hapësirë, që në atë kohë interpretoheshin si dukuri nga perëndia. Që atëherë njihen shfaqjet e naftës në vendin tonë, por puna shkencore filloi nga disa shkencëtarë të njohur të cilët evidentuan disa shfaqje të naftës dhe të rërave bituminoze në vendin tonë.

Punë e mirëfilltë shkencore është bërë nga viti [[1913]] për të evidentuar këto shenja nafte dhe mundësitë që ka pasur vendi jonë për të pasur naftë dhe [[gazi natural|gaz]]. Nga [[Italia|italianët]] janë rregjistruarregjistruar daljet e naftës në perëndim të [[Kuçova|Kuçovës]], në [[Selenica|Selenicë]], në [[Patosi|Patos]] dhe rreth vitit [[1914]], [[gjeologjia|gjeologët]] e ushtrisë italiane që ishte në [[Sazani|Sazan]] vunë re në det shenja nafte dhe duke i gjurmuar këto shenja, se nga kishin ardhur vunë re se ato vinin nga lumi i [[Shushica|Shushicës]], i cili kalon në [[Drashovica|Drashovicë]]. Natyrisht italianët janë treguar mjaft të interesuar dhe në vitin [[1914]] vendosën të shpojnë pusin e parë, i cili u quajt [[Rexhina Maria]] në nderim të mbretëreshës së Italisë me të njëjtin emër. Pusi i parë është shpuar deri në rreth 200 metra dhe dha naftë shumë të mirë. Pas këtij rezultati italianët filluan të kenë një interes të jashtëzakonshëm dhe nga viti [[1924]], në një kongres ndërkombëtar u bënë të njohura shenjat e naftës në vendin tonë që ishin në Patos, Kuçovë dhe Drashovicë. [[Shqipëria]], që ishte një vend i patrajtuar dhe i panjohur, u bë një vend me interesa shumë të mëdha për shkak të bindjeve për perspektivën e naftës. Në vitin [[1925]] kur ishte qeveria e [[Ahmet Zogu|Zogut]] në fuqi, qeveritë e shumë vendeve ato [[Britania e Madhe|angleze]], [[Italia|italiane]], [[Franca|franceze]], kanë ardhur dhe kanë kërkuar konçensionekoncesione dhe iu është dhënë një sipërfaqe e konsiderueshme që nga [[Tepelena]], [[Memaliaj]] e deri në [[Shkumbini|Shkumbin]], sipërfaqe në të cilën përfshiheshin edhe daljet sipërfaqësore të [[bitumi|bitumeve]]. Në vitet [[1930]]-[[1932]] italianët morën në dorë të gjitha kërkimet e naftës në Shqipëri dhe deri në [[çlirimi]]n e vendit ata organizuan dhe drejtuan të gjitha kërkimet e naftës dhe hodhën bazat e zbulimeve. Mund të thuhet se punimet e tyre kanë qenë mjaft të suksesshme dhe serioze. Në [[1927]] filluan shpimet e para në Kuçovë, ku ka qenë një gjeolog botërisht i njohur, [[Stanislav Zuber]], [[Polonia|polak]] me origjinë, por ishte i angazhuar nga shoqëria italiane e naftës. Ai ka zbuluar Kuçovën, e cila filloi të prodhojë që nga viti [[1927]] dhe në prag të çlirimit në vitin [[1943]], ky vend realizoi një prodhim maksimal të naftës 200 000 ton, më vonë pas kapitullimit të Italisë prodhimi ra, sepse u shkatërrua kantieri. [[Kuçova]] ishte i pari vendburim dhe nafta që nxirrej çohej në Itali. Në vitin [[1943]] italianët kishin shumë nevojë për naftë dhe u detyruan të ngrinin një uzinë përpunimi në Kuçovë dhe thuhet që plotësonin ato pak nevoja që kishin. Ndërsa para çlirimit kur ikën, italianët hodhën në erë gjithçka.

Rezervat e naftës në vend gjykohet që janë rreth 400 milionë ton, prej këtyre janë nxjerrë rreth 45-50 milionë ton deri tani. Nuk bëhet fjalë për t`u krahasuar me paraçlirimin, sepse janë sasira kolosale të zbuluara nga gjeologë shqiptarë natyrisht duke përfituar edhe nga përvoja e të huajve. Prodhimi maksimal në vendin tonë është arritur në vitin [[1974]] prej afërsisht 2 milionë e 100 mijë ton në vit. Atë vit ka pasur një krizë botërore për naftë dhe çmimi i saj është rritur deri në dhjetëfishin e saj. Ky ka qenë prodhimi pik në vendin tonë. Deri në vitin [[1990]] nuk ka pasur shumë zbulime, sepse nuk ka paturpasur investime për kërkimet. Në vitin [[1990]] prodhimi i naftës shënonte 1 milionë e 100 mijë ton. Tranzicioni bëri që prodhimi i naftës të ulet shumë dhe sot ky prodhim shkon në 300-350 mijë ton. Nevojat e vendit kanë qenë rreth 500 mijë ton, ndërsa sot ato janë shumëfishuar dhe blerjet nga jashtë plotësojnë mbi 90% të nevojave të brendshme për karburante.

== '''Nafta në sistemet shteteroreshtetërore ==

Rëndësia e Naftës dhe derivateve të saja përposëpërpos vlerës shoqërore ka edhe vlerë strategjike. Pas krizës së naftës të shkaktuar nga konflikti i Ligës arabe ne vendet e tjera në vitet 70-80 shumë shtete të botës kanë nxierrnxjerr ligje që parashikojnë rezervat shtetroreshtetërore të naftës. Me këto ligje regullohetrregullohet veprimi me rezervat strategjike dhe emergjente të naftës. Në Kosovë për kriza të ndryshme janë përcaktuar ''Rezervat strategjike të derivateve të naftës'' sasi e derivateve të naftës të krijuara, të vendosura dhe të ruajtura në vende të caktuara, të cilat përdoren dhe shfrytëzohen për furnizim për nevoja dhe në rrethana të veçanta të parashikuara me ligj si dhe Rezervat emergjente të derivateve të naftës sasi e derivateve të naftës të dedikuara për përdorim në raste të fatkeqësive të mëdha natyrore, shoqërore dhe katastrofave teknikoteknologjike <ref name=GZIPVQ03> [[Gazeta Zyrtare e Institucioneve të Përkohshme të Vetëqeverisjes në Kosovë|Gazeta Zyrtare IPVQ]] [http://www.ks-gov.net/gazetazyrtare/document/shqip/shqip_03.pdf Viti I Nr. 3/ 1 gusht 2006]</ref>.

Nafta u formua nga bimët dhe kafshët të cilat para milionavjetëshmiliona vjetësh kanë jetuar në ujraujëra e deteve, të liqeneve dhe oqeaneve. Lëndëtorgnaike Lëndët organike të ktryre mbetjeve, nën veprimin e temperaturestemperaturës dhe shtypje ssësë lartë, paparaninë e okisigjenti, e nën veprimin e mikroorganizmave. Ajo mundë të mos gjendej aty ku është formuar sespesepse gjatë lëvizjes së tokës,bashkë magazine natyror u grumbulluan dhe në rezervare nëntoksorenëntokësore të mbuluara me nënshtresa, shkëmninjësh, të parpaëshkueshëm.

PërbërsitPërbërësit kryesorë të naftës janë hidrokarburet. Kryesisht arenet, alkanet dhe cikloalkanet. Në naftë gjenden dhe komponime që pëmbajnë okigjen, azot dhe squfur. Komponimet e azotit dhe squfurit i japin naftës erë jo të këndshme.

Nafta e papërpunuar është lëng me ngjyrë kafe në të zezë, por edhe me ngjyrë të celët. Është më e lehtë se uji dhe nuk tretet në të. Nuk ka pike vlimi të caktuar. Vetitë fizike të naftës varen nga pëbërja kimke e saj. Eshte perzierje e perbere qe formohet nga gjallesat e vogla bimore e shtazore qe janejanë shtresuar para miliona vitesh ne fund te deteve te ceketa Nafta nuk qendronqëndron aty ku formohet por leviz neper shtresat poroze te nentokes (rranore ose gelqeroregëlqerore). Nen nafte qendronqëndron uji kurse mbi te gazi natyror nen trysni te larte.

Nafta nxirret nga thesllsitë e ndryshme të tokës. Ajo del vetë në sipëfaqe të tokës, në formë curili, nëse është nën shtypje të gazeve. Mirpo presioni i gazeve shpeshë here nuk është Ii mjaftueshëm, prandaj duhet ushtruar presion artificial nga jashtë.

* 1. PasttrimiPastrimi nga uji, nga rëra, dhe paparstëtitë e tjera, me ndihmën e naftësjellës, të cisternave, kamionëve të transportit hekurudhor ose të tankerëve transportohet deri në rafineri.

DistilmDistilim fraksional quhet ndarja e një përzierjesh komponimesh në thyesa distilimi, që vlojnë në kufij të caktuar të temperaturestemperaturës.

* 3. Përpunimi I thellë I produkteve të përfituara nga distilimi fraksional me processproces hidropastrimit, reformimit dhe krekingut.

Është processproces që largon përbërjen e squfurit nga nënproduktet e naftës sepse shkatkon brejtjen e motorit dhe ndotjen e mjedisit. Largimi i squfurit bëhet me hidrogjen. Procesi zhvillohet në prpani të katlaizatorëve.

Është processproces që shërben për përmismin e cilësisë së benzinesbenzinës. Kjo behet me shëndrrimin e alakneve ne varg të degezuar në cikloalkabne dhe arene.

Është processproces gjatë të cilit bëhet shpërbërja e alakaneve me numër më të madhë atomesh karboni në alkane me numër më të vogël atomesh karboni. Ky processproces zhvillohet në temperature dhe shtypje të lartë.

Është formuar me shpëbërjen e mbetjeve organike të bimëve dhe të shtzëve të cialtcilat u depozituan në fund të deteve dhe u mbulkuan me shtresa të limituara. Gazi natyror gjindet në afërsi të burimeve të naftës, përbërist kryesorë të gazit janë metani, etani, propani dhe butani.