|
[[Skeda:RAM 1GB with cooler.jpg|thumb|250px|Pamje nga 1GM [[DDR]] prodhuara nga [[AData]].]]
'''RAM''' ( shkurtimi i '''Random-acces memory''' - ''[[shqiptimi|lexo]] Random-akses memori'' me kuptimin '''Kujtesë me hyrje të rastësishme''') është memoriakujtesa kryesore e përkohshme e [[kompjuteri]]t. Në tërësinë e kompjuterit kjo memoriekujtesë pasqyron trurin e vogël të njeriut në të cilin mbahen të dhënat për një kohë të shkurtë.
Pra,Kujtesa memoria qendroreq;;ndrore është pra vendi ku ekzekutohen të gjitha programet dhe ku vendosen të gjitha të dhënat që përdoren nga këto programe. Instruksionet e një programi duhet të ndodhen në RAM që të mund të ekzekutohen nga procesori. Dihet që të gjitha këto informacione memorizohenruhen në formë bit–esh, pasi është më e thjeshtë paraqitja e këtyre informacioneve logjike në diçka fizike siç është hardueri.
MemoriaKujtesa qendroreqëndrore është e përbërë nga një bashkësi fijeshlinjash, tranzistorenga tranzistorë dhe nga kondensatorë. FijetLinjat ndahen në dy grupe : fijetlinjat që transportojnë adresat e të dhënave dhe fijetlinjat e të dhënave.
Më parë ishte i përhapur një lloj i RAM-it me bërthamë magnetike e cilaqë ishte e zhvilluar në vitet 1949-1952. dheKujtesa nëme atëbërthamë kohëmagnetike ishte më e përdoruarzakonshmja, përderisaderi dolisa nëfilloi të zhvillimzhvillohej RAM-i statik dhe dinamik nëme qarqetqarqe etë integruara tënë RAM-itfund nëtë vitetviteve 1960-ta60' dhe në vitetfillim etë hershmeviteve të 1970-ve70'.
Edhe më përpara, kompjuterat përdornin rele, tuba vakumi ose trioda për të ruajtur informacionet. Disa prej atyre kujtesave ishin me qasje të rastit, kurse disa të tjera jo. Llozët (çelësat e ruajtjes apo mbylljes), ishin të ndërtuar nga triodat ose nga transistorët diskretë, të cilët u përdorën për zvogëlimin e përmasave dhe rritjen e shpejtësisë së kujtesës. Para zhvillimit të qarkut të integruar ROM, kujtesa RAM ndërtohej shpesh me dioda gjysmëpërçuese.
Para kësaj kompjuterët përdornin rele, tuba vakum ose trioda ku bëhej radhitja e memories në kompjuter (p.sh qindra e mijëra bit), disa prej tyre ishin të rastit në qasje, kurse disa jo.
Latches (apo Çelësat i ruajtjes apo mbylljes), ishin të ndërtuar nga triodat edhe me vonë.
Nga transistorët diskret, të cilët përdoreshin për zvogëlim dhe shpejtësi të memories sikur ato të regjistrave dhe regjistrat në të radhitura si rafte. Para zhvillimit të qarkut të integruar të ROM-it, RAM ishte shumë shpesh i konstruktuar duke i përdorur diodat gjysmëpërçuese.
== Të dhënat në RAM ==
MemoriaKujtesa RAM është pikë prerjepikëprerja (udhëkryqudhëkryqi) ei të gjitha të dhënave, pavarësisht se nga vijnë ato (nga kujtesa e përforcuar (hard disc), luajtësit e mediumeve (floppy, CD-player, DVD-player) apo mjetetpajisje tjeratë futësetjera të hyrëse së të dhënave si tastatiera). Kujtesa RAM në tërësi është një pasqyrim i tavolinës së punës në një punishte, nganë etë cilacilën organizohet veprimtaria përkatëse.
E rëndësishme është të përmendim se kur kompjuteri fiket, kujtesa RAM zbrazet, pra ikënhumbet i gjithë informacioni që ishte në të. Pra, n.q.snëse jeni duke shkruar një letër dhe ... "ikin dritat" , e gjithë puna do të shkojë kot nëse nuk e keni regjistruar atë. (kaPër mënyrakëtë earsye, mjetetë ngadhënat memoriaqë gjenden në kujtesën RAM ruhen në njësitë e disqeve, vetëmnëpërmjet n.q.skomandës jepnisë komandënruajtjes. përGjithashtu, regjistrimin e tij në to. N.q.snëse programi që përdorni për një qëllim ose një tjetër ndërpritet (ose bllokohet) përpara se ta regjistroniruani atë punë të bërë deri në atë moment, kompjuteri do ta zbrazë kujtesën RAM dhe do ta ri-fillojërinisë atë me ngarkesën e re (programin).
=== Memorizimi i të dhënave ===
Programi aplikativë nësë kombinimbashku me sistemin operativ dhe BIOS-in i dërgon një mori sinjalesh elektrike fijevelinjave të adresave. Çdo fijelinjë adrese i korrespondon një pozicioni specifik në RAM në të cilëncilin mund të memorizohen të dhëna. FijetLinjat e adresave lidhen me fijetlinjat e të dhënave me anë të transistorëve, anashngjitur këtyreme transistorëvetë kacilët gjendet një kondensator. Kur sinjali elektrik përshkruantejçohet në një fijelinjë të dhënash, mbyll të gjithë transitorët që lidhin këtë fijelinjë me fijetlinjat e të dhënave. Kur transistorët janë të mbyllur atëherë softueri dërgon të dhënat efektive që duhen memorizuar, gjithmonë në formë binare (0,1). Kjo realizohet nëpërmjet dërgimit dhe mos dërgimit të një sinjali elektrik në të gjitha fijetlinjat e të dhënave. Dërgimi i një sinjali elektrik në një fijelinjë bën që nëpërmjet transistorit të kaloje rryme elektrike, rryme kjo që karikon një kondensator të vendosur anash transistorit,. kyKy kondensator i karikuar i korrespondon “shkrimit” të një 1 në memoriekujtesë. Nqs nuk dërgohet një sinjal elektrik në një fijelinjë të dhënash, kondensatori nuk karikohet sepse nuk ka rryme elektrike,. kyKy fakt i korrespondon “shkrimit” të një 0 në memorienkujtesën qëndrore RAM.
=== Leximi i të dhënave në memorien qendrore ===
Kur softuerë do të lexojë të dhëna që janë të mëmorizuara në RAM dërgon një sinjal në fijenlinjën e adresave korrespondente të të dhënave që do të lexojë. Si në rastin e mësipërm ky sinjal elektrik mbyll kondensatorë që lidhin fijenlinjën e adresave me fijetlinjën e të dhënave.
Pasi mbyllen transistorët, n.q.s. kondensatori që ndodhet tek fijetlinjat e të dhënave është i karikuar, atëherë kur mbyllet transistori korrespondent, kondensatori shkarkon ngarkesën elektrike të mbledhur. siSi rrjedhoje jepet një sinjal elektrik në fijenlinjën e të dhënave. Kjo gjë i korrespondon “leximit” të një 1 nga RAM. N.q.s.Nëse fijalinja e të dhënave nuk e ka të karikuar kondensatorin korrespondent, atëherë nuk ka asnjë sinjal elektrik në fijen e të dhënave në fjalë, gjë kjo që i korrespondon leximit të një 0 nënga RAM.
== Llojet e memorieve RAM ==
Në bazë të teknologjisë së përdorur për prodhimin e tyre, memorietkujtesat RAM ndahen në kategori :
* [[Kujtesë hyrëse e fuqishme rastësore|DRAM]] : Rifreskon karikimin e kondensatorëve Çdoçdo 1/1000 e secsekondit.
* [[EDO RAM]] : Është më e shpejtë se DRAM,. karakteristikaKarakteristika e saj kryesore është seaftësia është në gjëndjepër të dërgojëdërguar të dhëna edhe duke marrë instruksione për të dhënat që do të aksesohen nga programi në një moment të dytë.
* [[VRAM]] : Është një memoriekujtesë RAM e përshtatur për kartat grafike. Ka dy porta në mënyrë të tillë që të dhënat video mund të shkruhen ndërsa të dhënat po lexohen nga karta grafike për tu visualizuarshfaqur në ekran.
* [[Kujtesë hyrëse ndenjëse e rastësishme|SRAM]] : NukNdryshe kanga nevojëDRAM, (sinuk memoriaka DRAM)nevojë të rifreskimitrifreskojë kondensatorët me ngarkesë elektrike të kondensatorëve. Është më e shpejtë se DRAM, por edhe më e kushtueshme.
* [[SDRAM]] : Është memorjekujtesë e projektuar për të ndjekur shpejtësinë e BUS-itlinjës tësë procesorëve të shpejtë. Është e përbërë nga dy bankobanka për memoriziminruajtjen e të dhënave,. kjoKjo lejon që edhe kur jemi duke lexuar të dhëna të memorizuara në një bankë, mund të lexojmë dhe te tjetritjetra njëkohësisht.
* [[SIMM]] : ChipeQarqe memorjeshkujtesash të montuara në një kartë të vogël. Është një nga meomorjetkujtesat e para që ka qeneqenë e përhapur te PC-të.
* [[DIMM]] : Njësoj si SIMM, ndryshon vetëm chipetqarku ei memorjeskujtesës dhe numri i lidhjeve me modherboardinpllakën amë.
* [[ECC]] : RAM që përdor bit shtesë për të gjetur gabimet e mundshme gjatë transmetimit të të dhënave.
| 