Versioni i datës 27 tetor 2019 18:57 redakto MitBlume (diskuto \| kontribute) 165 edits vNo edit summary ← Redaktim më i vjetër		Versioni i datës 27 tetor 2019 22:26 redakto zhbëje Liridon (diskuto \| kontribute) Burokrat, Administratorët e ndërfaqes, Administrues 49.729 edits No edit summary Ndryshimi më pas →
Rreshti 1: [[Skeda:Monumenti-i-Hafiz-Ibrahim-Dalliut-përpara-Medresesë-e-Tiranës.jpg\|parapamje\|Hafëz Ibrahim Dalliu]] '''[[Hafëzi\|Hafiz]] Ibrahim Dalliu''' ([[1878]]-[[1951]]) ka qenë hoxhë, intelektual dhe veprimtar i çështjes kombëtare. Për veprimtarinë në dobi të çështjes kombëtare dhe rrethanat e ndryshme që ndodhën, shkroi librin ''Patriotizma në Tiranë.'' ~~'''Hafëz Ibrahim Dalliu''' (lindi më 1878), teolog, përkthyes, poet, publicist, mësues dhe aktivist shqiptar.~~ == Jeta == [[Hafëzi\|Hafëz]] Ibrahim Dalliu, lindi në një familje fetare. Si fëmijë u edukua në frymën fetare të familjes dhe duke ndjekur këtë rrugë vendosi të studionte në Stamboll. Gjatë studimeve, Ibrahimi në frymen islame ai u aktivizua për çështjen kombëtare shqiptare. Lindi në [[Tirana\|Tiranë]] në një familje vendalie më [[1878]]. I ati, Mustafai dhe dy vëllezërit, Hysniu dhe Aliu kanë qenë klerikë të njohur me tituj “Haxhi” dhe “Hafiz”. Pasi mbaroi shkollën Ruzhdije në Tiranë vijoi studimet e larta në [[Stambolli\|Stamboll]] për hoxhë dhe u njoh nga afër me veprimtarinë e [[Rilindja Kombëtare\|Rilindjes Kombëtare]].<ref name=":3">{{Cite web\|url=http://www.iskk.gov.al/wp-content/uploads/2017/03/fjalori-enciklopedik-i-ri-D-G-1.pdf\|title=Fjalor Enciklopedik i Viktimave të Terrorit Komunist v. II (D-G)\|date=2013\|publisher=Instituti i Studimit të Krimeve dhe Viktimave të Komunizmit\|isbn=978-9928-168-01-6\|website=iskk.gov.al\|page=38-39}}</ref> Në vitin 1902 e gjejmë bashkëpunëtor me Filip Ashikun në hapjen e shkollave shqipe në Tiranë duke vazhduar deri në fund të vitit 1903, kur këto shkolla u mbyllën; edhe se u mbyllën shkollat legale, Hafizi vazhdoi të njëjtin aktivitet në mënyrë ilegale duke drejtuar kurse të gjuhës shqipe në familjet e qytetarëve tiranas si kurset në familjen e [[Murat bej Toptani\|Murat Toptanit]] për ta rifilluar përsëri këtë aktivitet në mënyrë legale në vitin 1908. Në këtë drejtim Dalliu, mendonte se funksionarët e Xhamisë dhe të gjithë besimtarët myslimanë kishin nevojë të menjëhershme për literaturë fetare në gjuhën shqipe, prandaj nxitonte qysh kur ishte në auditorët e shkollës që fillimisht djemve e vajzave t'u mësoonte shkrimin e leximin e shqipes dhe për këtë sapo u kthye në atdhe, mori përsipër detyrën e mësuesit në një nga shkollat e para të Tiranës (1901), me gjithë vështirësitë e shumta e pa u shkëputur nga detyra e [[imami]]t në faltoret e qytetit të lindjes. Në vitin 1908 së bashku me patriotët [[Refik bej Toptani\|Refik Toptani]], Mahmut Fortuzi, Hysni Dalliu etj. themeloi në Tiranë klubin patriotik “Bashkimi”, si mjet për të realizuar dhe mbrojtur të drejtat kombëtare. Ky Klub ka luajtur një rol shumë të rëndësishëm në përhapjen dhe fuqizimin e lëvizjes patriotike për pavarësi kombëtare dhe në luftën për përhapjen e shkollave dhe mësimin e gjuhës shqipe. Klubi “Bashkimi” u hap nën patronazhin e Klubit të Manastirit dhe kishte një aktivitet shumë të gjerë. Lidhur me veprimtarinë e Klubit “Bashkimi” dhe ndikimin që kjo veprimtari pati në ngjarjet patriotike të asaj periudhe, H. Dalliu më vonë do të shkruante: “Që prej asaj kohe është mbjellë fara e urueshme e shqiptarizmës në Tiranë dhe ka zënë rrënjë në zemrat e tiranasve”. Në formimin me ndjenja patriotike te Dalliu ndikoi bashkëpunimi me atdhetarë shqiptare. Në librin e tij "''Patriotizma në Tiranë''", autori ka përmendur mbi 150 burra aktivistë e veprimtarë të vendosur të kombit. Këta qenë motivet që Hafëz Dalliu u zgjodh delegat i Tiranës në [[Kongresi i Elbasanit\|Kongresin e Elbasanit]] më 1909, ku u vendos hapja e Shkollës Normale (e para shkollë e mesme pedagogjike në gjuhën shqipe në Shqipëri) e ku Dalliu u emërua mësues i kësaj shkolle të re ku A. Xhuvani shkruan, ndër te tjera, që ''Normalja'' ka ne themelin e saj djerseën dhe kontributin e Hafëz Ibrahim Dalliut. Mirëpo këto bindje e qëndrime 'heretike' të njeriu të përkushtuar e çuan Hafëz Dalliun në burgje mizore deri në dënim dhe përndjekje. U desh ndërhyrja e miqve dhe e shokëve si [[Hasan Prishtina]], [[Mihal Grameno]] etj, që e detyruan gjykatën ta nxirrte nga burgu. Po në këtë vit e gjejmë shumë aktiv në përgatitjen e [[Kongresi i Manastirit\|Kongresit të Manastirit]] dhe zbatimin e vendimeve te tij. Ai ka theksuar në shkrimet e tij rëndësinë e këtij Kongresi në historinë e kombit tonë në luftën për mbrojtjen dhe zhvillimin e gjuhës amtare duke e quajtur atë “Kongresi i alfabetit”. E gjithë jeta e Dalliut, është e ngjeshur me ndjekje policore si pasojë e veprimeve të tij kundrejt padrejtësitë dhe veprimeve për mbrojen e interesave të Shqipërisë. Pas Luftës II Botërore u emërua mësues në Medresenë e Përgjithshme të Tiranës për lëndët e ''Besimit Islam''. Në frymën e Kongresit të Manastirit dhe për zbatimin e vendimeve të tij, u mendua të mblidhej një kongres kombëtar për të diskutuar mbi zhvillimin dhe përhapjen e mësimit të gjuhës shqipe. Për këtë arsye në datat 2-9 shtator 1909 zhvilloi punimet [[Kongresi i Elbasanit]] në të cilin morën pjesë 35 delegatë si përfaqësues të gjithë shoqatave patriotike shqiptare brenda ose jashtë vendit. Këtu mori pjesë edhe një delegacion nga qyteti i Tiranës që kryesohej nga Refik Toptani, në të cilin merrte pjesë edhe Hafiz Dalliu. Kongresi, në zbatim të vendimeve të Kongresit të Manastirit, aprovoi alfabetin latin të gjuhës shqipe dhe vendosi hapjen e [[Shkolla Normale e Elbasanit\|shkollës Normale]] në [[Elbasani\|Elbasan]] për përgatitjen e kuadrove mësues që do të shërbenin për mësimin e gjuhës në gjithë trevat e banuara nga shqiptarët. Zhvillimet politike-shoqërore në Shqipëri, pas luftës, në fundin e vitit 1944, ndryshuan strukturën sociale e të gjitha fushave të jetës në qytet e në fshat, në sistemin ekonomik, arsimor, etj. deri në raportin e marrëdhënieve të individit me të tjerët. Vendosja e diktaturës së shtetit monist cenonte interesat e të gjitha shtresave dhe të drejtat e masave popullore, prandaj Hafëz Dalliu nuk mund të pajtohej me regjimin ateist, komunist e diktatorial dhe pikëpamjet e tij i shprehte hapur qoftë edhe përpara nxënësve gjatë orës së mësimit. Ai nuk mund ta mendonte shtetin të tillë që merr nëpër këmbë të drejtat më elementare të qytetarëve, ndërgjegjen dhe bindjet e tyre fetare. Eshtë thënë se atje ku ishin ngjarjet e mëdha të vendit, atje gjendej dhe Hafiz Dalliu. Vetë Hafiz Dalliu thoshte: "... Përderisa në vendin tonë do të dominojnë e do të administrojnë njerëz që nuk kanë menduar në të mirë të Atdheut, unë do të jem në opozitë...". Në zbatim të vendimeve të Kongresit të Elbasanit, më [[2 dhjetor]] [[1909]] u hap shkolla Normale në Elbasan, me drejtor [[Luigj Gurakuqi]]n dhe në trupin mësimor pedagogjik, përkrah [[Aleksandër Xhuvani]]t, [[Simon Shuteriqi]]t, [[Sotir Peçi]]t etj. ishte edhe Hafiz Ibrahim Dalliu. Mirëpo ky lloj qëndrimi nuk i pëlqente diktaturës së kuqe, prandaj e arrestuan e burgosën dhe e torturuan pa asnjë argument ligjor; pas disa muaj mundimesh në duart e persekutorëve të birucave (nëpër qelitë e burgut), e liruan për mungesë faktesh dhe del nga burgu i sëmurë, i dobësuar sa nuk qëndronte dot në këmbë dhe për pasojë vdes në shkurt te vitin 1952. Në vitet 1910 e gjejmë të angazhuar me armë në dorë në çetën atdhetare që drejtohej nga [[Abdi bej Toptani]], e cila kreu veprime luftarake në [[Kruja\|Krujë]] e rrethinat e saj. Harmonizimi i veprimtarisë së tij të larmishme dhe botëkuptimit me prirje idealiste në një linjë të unifikuar te Hafëz Ibrahim Dalliu, është në radhë të parë një dhunti që vetë Zoti i dhuron pa masë një kategorie të veçantë njerëzish, të cilët dallohen prej të tjerëve nga shpirti i tyre i madh e i pakursyer, iu dhuron atyre që bëjnë më shumë për të tjerët sesa për vetveten. Më 26 nëntor 1912 është pjesëmarrës aktiv në përgatitjen dhe zhvillimin e ceremonisë së ngritjes së Flamurit dhe shpalljes së pavarësisë në Tiranë. Hafiz Dalliu, pas ceremonisë së shpalljes së Pavarësisë në Tiranë, është autori kryesor i përgatitjes së një Letër-Proteste dërguar forcave ushtarake serbe që ndodheshin në zonën verilindore të Shqipërisë dhe përgatiteshin të mësynin Tiranën duke i vënë në dijeni se Tirana kishte shpallur pavarësinë dhe ishte e gatshme ta mbronte me çdo çmim. Me Madhnin e Tij, kë don, Allahu xh.sh. e drejton në rrugën e mbarëisë. "... Jehdi men jeshau ila siratin mustekim..." (Kurani). Është thënë se bujaria i hap besimtarit mysliman rrugën e Parajsës. Edhe Hafëzi i tillë ishte. Ai nuk kurseu as pasurinë, as fuqitë fizike e as intelektin e tij me atë horizont të gjerë kulturor në të mirë të Islamit, në të mirë të Shqipërisë. H. I. Dalliu ishte i bindur se pa një shtet të stabilizuar, të qetë, të pasur e të sigurtë njeriu nuk mund të ushtrojë besimin fetar. Tek ai gjejmë të ngjizura në një ekuacion faktorët e binomit FE - ATDHE si zgjidhja më e mirë dhe e garantuar, ku asnjëra nga të dy kufizat nuk qëndron dot pa tjetrën. Në vitin 1920 është anëtar i delegacionit të trevës së Tiranës në [[Kongresi i Lushnjes\|Kongresin e Lushnjes]] dhe pas kthimit në Tiranë është një nga veprimtarët më aktivë në zbatim të vendimeve të Kongresit. Gjatë gjithë periudhës, deri në vitin 1924 është aktiv në ngjarjet politike të kohës. Shkrirja në një front të vetëm të përpjekjeve për përparimin dhe konsolidimin e Islamit me luftën për çështjen kombëtare, pa zvogëluar rëndësinë e njërës në kurriz të tjetrës dhe pa i dhënë njërës më shumë prioritet se tjetrës, në këta motive konsistonte sekreti i mundit plot vetmohim i Hafëz Ibrahim Dalliut, mishërim i binomit "Fe-Atdhe" që bashkëjetojnë në të njëjtën kohë e vend e asnjëra nuk e përjashton tjetrën. Shqipëria dhe Islami janë dy nocione që detyrimisht qëndrojnë pranë njëri-tjetrit. I madhi [[Faik Konica]] ka thënë: "TE MOS ISHTE ISLAMI, POPULLI SHQIPTAR DO TE ISHTE SHUME ME TEPER NE NUMER POR JO SHQIPTAR". (Nënvizimet dhe kapitalet janë tonat, F.K.) Fjalë lapidare që sigurisht meritojnë të shkruhen me shkronja të mëdha. Gjatë periudhës së sundimit të [[Mbreti Zogu I\|Mbretit Zog]] është marrë kryesisht me studime në fushën e fesë islame duke bërë komente, duke përkthyer, zbërthyer e interpretuar libra të shenjtë si Kur’ani si dhe vepra të personaliteteve të shquara islame. Po ashtu ka bërë edhe studime në fushën e islamit që përbëjnë kontribut të tij personal në këtë fushë. Pas lufte e gjejmë anëtar të [[Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve\|Lidhjes së Shkrimtarëve]] dhe artistëve të Shqipërisë për aftësitë dhe kontributin e tij në fushën e letërsisë, por ai nuk mund të vazhdonte gjatë në këtë mënyrë. Personaliteti i tij që karakterizohej nga liria e mendimit dhe veprimit nuk mund të duronte kornizat ideologjike ku e futi artin dhe letërsinë diktatura komuniste. Iu kundërvu këtyre rregullave dhe për këtë përfundoi në burg ku edhe u sëmur rëndë dhe u nda nga jeta në vitin 1952, në moshën 74 vjeçare.<ref>Musollari L., ''Hafiz Ibrahim Dalliu : jeta dhe vepra : (1878-1952)'', Tiranë : Qendra Shqiptare për Studime Orientale, 2008.</ref> == Veprimtaria letrare == ~~Hafëz~~Hafiz Dalliu me shkrimet e tij u përpoq që të hapte shtigje drite në mendjet e në ndërgjegjen e ~~bashkëatdhetarëve~~bashkatdhetarëve, në atë periudhë tranzicioni dhe tepër kritike të historisë së kombit shqiptar të mbetur pa përkrahje e pa mbrojtje, mes armiqsh të shumtë e të pangopur. Të flasësh për ~~Hafëz~~Hafiz Dalliun nuk është asnjëherë e tepërt, porse për të njohur më mirë këtë figurë madhore islame, këtë luftëtar trim të shqiptarizmës, këtë poet gojëmjaltë të vargut shqip, gjithsecili në mënyrën e vet do të arrijë vetëm duke njohur shkrimet e këtij mësuesi veteran. Për këtë qëllim po sjellim fare shkurt subjektet e disa prej veprave të tij fetare e letraro-patriotike : 1. "Libri i së Falmes", tregon rregullat kryesore të të gjitha namazeve ditore e periodike, dispozitat kuranore në lidhje me këtë shtyllë të Islamit. Aty janë përfshirë pjesët kuranore që mund të shërbejnë gjatë faljeve dhe lutjet e rastit në arabisht e të transkriptuara dhe të përkthyera në gjuhën tonë. ~~Hafëz~~Hafiz Dalliu i vinte rëndësi të madhe faljes (~~[[namazi]]t~~namazit), ashtu siç e ka vlerësuar [[Allahu]] xh.sh. në [[Kuran]]. Libri është shpërndarë falas; ai ka ndihmuar për shumë kohë besimtarët myslimanë që të falen, të kryejnë këtë detyrë, të obliguar për çdo individ. 2. "Dhanti e ~~[[Ramazani]]t~~Ramazanit", përmban rregullat e agjërimit, si e kur lejohet që të mos agjërohet, kur ndërpritet agjërimi dhe si konsiderohet agjërimi i prishur etj. Autori ka parashtruar në këtë libër edhe dobitë fiziologjike, rëndësinë e edukimit moral nëpërmjet agjërimit dhe vlerën shoqërore të tij. 3. Ilahija "Një lutje shpirtit të madhnueshëm të Resulull-llahit", botuar shumë herët, është hymn fetar i frymëzuar për dashurinë që ka myslimani për Profetin e tij dhe për Islamin. Ideja se feja myslimane është shtrirë në të tërë rruzullin tokësor jepet me art nëpërmjet perifrazës së bukur: "...N'rruzull t'dheutanëembanë/ Në çdo çast thirret ezan,/ Ty Resulull-llah të thanë./ ndoresh ja Resulull-llah...". Në hapësirat e veprimtarisë letrare H.I. Dalliu ka shpalosur talentin poetik dhe shpirtin patriotik të paepur. 4. Te libri "Patriotizma në Tiranë", autori ka marrë në analizë zhvillimet e shoqërisë shqiptare dhe pjesëmarrjen e atdhetarëve të Tiranës në veprimtari patriotike, para e pas shpalljes së Pavarësisë Kombëtare, e përhapur kjo lëvizje edhe në qytete të tjera të vendit. "Patriotizma..." është një vepër dokumentare e papërsëritshme e këtij dëshmitari okular, siç ishte vetë ~~Hafëzi~~Hafizi, pjesëmarrës aktiv i vijës së parë në veprimtaritë e kohës. 5. Poema satirike "Dokrrat e Hinit" vë në lojë ata njerëz që nuk i sjellin asnjë dobi atdheut dhe e kalojnë kohën nëpër lokale kafenesh me biseda të padobishme. Ja sesi i ironizon poeti pseudointelektualët që i përdorin fjalët e huaja vend e pa vend : "...Ja, për t'quejt, inteligjenca,/ Flasin disa fjalë të gjata,/ Konferenca, ~~konkurrenca~~konkurenca,/ Proponimi, komunikata./ A kështu ka folë yt atë ?/ Ku asht shqipe kjo gjuhë dreqi ?/ ç'janë kto fjalë nga'i hapashalë ?...". Sidoqoftë kryevepra e ~~Hafëz~~Hafiz Dalliut është vepra "E lemja dhe jeta e të madhit Muhamed a.s.", vepër origjinale në vargje (6143 vargje), po nuk bie më poshtë edhe [[Tefsiri]] i Kuranit i titulluar "Ajka e kuptimeve të Kur'ani Qerimit" përkthyer prej vetë Dalliut. Kontributin e ~~Hafëz~~Hafiz Ibrahim Dalliut në dobi të të gjithë botës islame shqiptare e kanë pasur parasysh edhe shqiptarët e trojeve etnike të Kosovës, Maqedonisë e të Malit të Zi e më gjerë. Ata kanë vendosur ta botojnë e ta ribotojnë të plotë të gjithë veprën e ~~Hafëz~~Hafiz Dalliut. Një studim me rëndësi për jetën e ~~Hafëz~~Hafiz Dalliut ka bërë Doc. Sinan Tafaj që ka mbetur në dorëshkrim deri tani. Dihet edhe një gjë tjetër që emri i mirë që ka gëzuar dhe gëzon në popull, janë munduar që ta eklipsojnë elitat dhe është lënë në harresë prej tyre, siç konstaton edhe prof. ~~[[Aurel~~Aurrel Plasari]] : "... Ka qenë prirje që ~~figurën e~~figurëne ~~Hafëz~~Hafiz Ibrahim Dalliut për ta lënë jashtë, për ta lënë në harresë, për mos ta dashur...". Pas vendosjes së pluralizmit në Shqipëri janë bërë studime e hulumtime serioze për dijetarë e atdhetarë të veshur me petkun e nderuar fetar; janë botuar monografi, artikuj gazetash e studime të posaçme shkencore e veprimtari të tjera për aktivistë të shquar si: ~~[[Haxhija\|~~Haxhi]] [[Vehbi Dibra]], ~~[[Hafëz~~Hafiz Ali Korça]], [[Said Najdeni]], ~~[[Ferit Bej Vokopola\|~~Ferid Vokopola]] etj. == Tituj të veprave == :: ''''Veprat fetare'''' * ''[[Texhvidi]]'' (Rregullat e leximit të ~~[[Kurani]]t~~Kuranit), botuar më 1921. * ''Ilmihali'' (Mësime të Fesë Islame). * ''Dhanti e Ramazanit'', botimi i parë 1921. * ''Ajka e kuptimeve të Kur'ani Qerimit'' (U botuan vetëm shtatë ~~[[Xhyze\|~~xhuze]], pjesa tjetër mbeti pa u botuar). * ''E lemja dhe jeta e të madhit Muhamed a.s.'' , 6143 vargje, 1934. * ''Ç'është Islamizmi'', 1935. Line 58 ⟶ 63: * ''Gazeta "Dajti në gaz"''. == Referimet == ~~[[Kategoria:Personalitete shqiptare Islame]]~~ {{ref}} [[Kategoria:Teologë shqiptarë]]▼ [[Kategoria:Hafizlerë\|Ibrahim Dalliu]]▼ {{DEFAULTSORT:Dalliu, Ibrahim}} ▲[[Kategoria:Hafizlerë~~\|Ibrahim Dalliu~~]] [[Kategoria:Lindje 1878]] [[Kategoria:Vdekje 1952]] [[Kategoria:Përkthyes shqiptarë]] ▲[[Kategoria:~~Teologë~~Mësues shqiptarë]] [[Kategoria:Bejtexhinj shqiptarë]] [[Kategoria:Publicistë shqiptarë]] [[Kategoria:Shkrimtarë shqiptarë]] [[Kategoria:Hoxhallarë shqiptarë]] [[Kategoria:Njerëz nga Tirana]]

Hafiz Ibrahim Dalliu: Dallime mes rishikimesh