Wikipedia

Naim Frashëri: Dallime mes rishikimesh

Browse history interactively
[redaktim i pashqyrtuar][Redaktim i kontrolluar]
← Redaktim më i vjetërNdryshimi më pas →
Content deleted Content added
PamorTekst wiki
v Mbrojtur "Naim Frashëri": Luftë redaktimesh ([Redaktimi=Lejohet vetëm për administratorët] (i pacaktuar) [Zhvendosja=Lejohet vetëm për administratorët] (i pacaktuar))
No edit summary
Rreshti 1:
{{Ky artikull|Ky artikull flet për [[Rilindja Kombëtare|rilindasin]] e madh Naim Frashëri dhe jo për aktorin [[Naim Frashëri (aktor)|Naim Frashëri]]}}
{{FeN}}
{{Kutia Shkrimtar
| Emri = Naim Frashëri
Line 5 ⟶ 6:
| Figura = NAIMFRASHERI.jpg
| Datëlindja = [[25 maj]], [[1846]]
| Vendlindja = [[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[Shqipëria|Shqipëri]] <small>atëherë ([[Perandoria Osmane]])</small>
| Datëvdekja = [[20 tetor]], [[1900]]
| Vendvdekja = [[Stamboll]], [[Perandoria Osmane]] <small>tani ([[Turqia|Turqi]])</small>
| Kombësia = shqiptarShqiptar
| Nënshtetësia = osman
| Profesioni = nëpunës, shkrimtar
}}
'''Naim [[Beu|bej]] Frashëri''' i njohur më së shumti si '''Naim Frashëri''' ([[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[25 maj]] [[1846]] - [[Stambolli|Stamboll,]] [[20 tetor]] [[1900]]) ka qenë nëpunës[[poet]] dhe intelektual i [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmaneshkrimtar]], poeti më i madh i [[Rilindja KombëtareShqiptarët|Rilindjes Kombëtareshqiptar]], hartuesnjë teksteshnga dhepërfaqësuesit veprimtarmë itë shquar i arsimit kombëtar. Frashëri është shkrimtari më përfaqësues itë [[Sufizmi|mistikësRilindja islame]] në [[Gjuha shqipeKombëtare|gjuhënRilindjes shqipeKombëtare]] përkatësisht me veprat ''Fletore e Bektashinjet'' dhe [[Qerbelajafigura (poemë)|''Qerbelaja'']], si vepratqendrore e paraletërsisë tësë [[Bektashi|bektashizmit]] shqiptarRilindjes.<ref name="Biernat">{{cite journal|author=Agata Biernat|year=2013|title=Albanian Political Activity in Ottoman Empire (1878-1912)|url=http://idosi.org/wjihc/wjihc3%281%2913/1.pdf|journal=World Journal of Islamic History and Civilization|publisher=IDOSI Publications|volume=3|issue=1|page=2|issn=2225-0883}}</ref><ref name=":Osmani">{{Cite web|url=http://www.iemed.org/observatori/arees-danalisi/arxius-adjunts/qm-17-originals/qm17_Osmani.pdf|title=God in the Eagles’ Country: The Bektashi Order|last=Osmani|first=Edlira|website=iemed.org|publisher=Quaderns de la Mediterrània 17, 2012|pages=113}}</ref> Për së gjalli u pagëzua "apostull i shqiptarizmës" dhe "bilbil i gjuhës shqipe".<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=353}}</ref>
 
I ndikuar nga i ungji, [[Bejtexhinjtë|bejtexhiu]] [[Dalip bej Frashëri]],<ref name="Norris">{{citation|url=https://books.google.com/books?id=RGmzir-ITtUC&pg=PA180&lpg=PA180&dq=dalip+frasheri&source=bl&ots=wbCpXnxsp9&sig=pYviWF6DeaQlZXCKBpdd3awxpHE&hl=en&sa=X&sqi=2&ved=0CDYQ6AEwB2oVChMIoevz1qbRyAIVhDM-Ch0bxwZp#v=onepage&q=dalip%20frasheri&f=false|author=H.T.Norris|pages=76|title=Islam in the Balkans: Religion and Society Between Europe and the Arab World|location=Columbia, S.C|publisher=University of South Carolina Press|year=1993|isbn=9780872499775|oclc=28067651}}</ref> në poezinë e tij u përpoq të gërshetonte sufizmin me filozofinë perëndimore e ideve poetike.<ref name="Biernat" /> Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Naimi i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve.<ref name=":2">{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref>
 
== Biografia ==
 
Naimi lindi në fshatin [[Frashëri (Përmet)|Frashër]], të [[Vilajeti i Janinës|Vilajetit të Janinës]] (sot në [[Rrethi i Përmetit|rrethin e Përmetit]]), fëmija i katërtbiri i Halit bej Frashëritbeut (1797–1859) dhe Emine hanëm Myteveliuhanëmit (1814–1861).<ref name=":Frashëri2">{{Cite book|title=Frashëri në Historinë e Shqipërisë|last=Frashëri|first=Alfred|publisher=SHBLSH e RE|year=2014|isbn=978-99943-2-344-9|location=Tiranë|pages=119|last2=Frashëri|first2=Neki|url=https://issuu.com/shefqetcakiqi/docs/frasheri_ne_historine_e_shqiperise_/106}}</ref><ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=7}}</ref> Nga i ati ishin pasardhës fisnikësh e timarlinjsh me prejardhje nga [[Berati]] që më vonë u njohën si [[Frashërllinjtë#Dakollarët ose Dulellarët|Dulellarët]], ndërsa familja e së ëmës qenë pinjoj të [[Iljaz Bej Mirahori|Iljaz bej Mirahorit]].<ref name="Gawrych90">{{cite book|url=https://books.google.com.au/books?id=wPOtzk-unJgC&printsec=frontcover&dq=The+crescent+and+the+eagle:+Ottoman+rule,+Islam+and+the+Albanians,+1874-1913+lexicon&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiT94zl8ebXAhWJT7wKHYRLADEQ6AEIJjAA#v=snippet&q=Naim&f=false|title=The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913|last=Gawrych|first=George|publisher=IB Tauris|year=2006|isbn=9781845112875|location=London|pages=13|ref=harv}}</ref>
 
Në vendlindje bëri mësimet fillore dhe nisi të mësonte [[Gjuha osmane|turqishten osmane]], [[Gjuha arabe|arabishten]] dhe [[Gjuha perse|persishten]] në [[Teqeja e Frashërit|Teqenë e Frashërit]],<ref name=":0" /> si myhib [[Bektashizmi|bektashi]].<ref>{{Cite book|title=Kuvend letrash me miqtë|last=Merlika-Kruja|first=Mustafa|authorlink=Mustafa Kruja|last2=Baba Rexhepi|authorlink2=Baba Rexhebi|publisher=Omsca-1|year=2013|isbn=9789928132321|location=Tiranë|pages=119-120}}</ref> Pas vdekjes së prindërve, me në krye vëllain e madh që ishte bërë zot shtëpie, [[Abdyl Frashëri|Abdylin]], më 1865 familja u shpërngul në [[Janina|Janinë]], ku bashkë me vëllanë më të vogël [[Sami Frashëri|Samiun]], mbaroi gjimnazin grek "[[Zosimea]]" më 1869.<ref name=":0">Kastriot Bezati (2012), ''Cili ishte fati pasardhësve të familjes së Naim Frashërit, nga vajzat deri tek Asllan Rusi: sëmundja e Naimit, vlerësimi i i Faik Konicës dhe jeta e vajzave të tij, ja trungu familjar i poetit të madh'', [[Tirana observer]]. - p. 1032, 20 shtator, 2012, p. 10 - 11.</ref> Në "Zosimea" mori një kulturë të gjërë për kohën, u njoh me kulturat dhe letërsitë klasike,<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> mësoi greqishten e re, greqishten e vjetër, gjuhën latinegreke dhe [[Gjuha frënge|gjuhën frënge]]. Atje ra në kontakt me idetë e iluminizmit frëng dhe veprat e [[Jean-Jacques Rousseau|Rusoit]] e [[Voltaire|Volterit]].<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=353}}</ref>
 
Më 1871 shkoi në [[Stambolli|Stamboll]], ku qëndroi vetëm tetë muaj., Përsepse shkakdhembja të dhembjes sëe kraharorit që e shqetësontedetyroi gjithnjëtë e më shumë u kthyekthehej në [[Janina|Janinë]] ku qëndroi dy vjet i pa zënë punë shteti. Me shpresën se do t'i përmirësohet shëndeti del shpesh në gjueti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=8}}</ref> Në vitet 1874-76 punoi si drejtor dogane në [[Saranda|Sarandë]]. Sëmundja e kraharorit dhe dhembjet në gjunjtë nga [[reumatizma]], e shtrënguan të largohej nga [[Saranda]] dhe shkoi për kurim gjashtë muaj në banjat e [[Baden (kthjellimin)|Badenit]] në [[Perandoria Austro-Hungareze|Perandorinë Austro-Hungareze]]. E përjetoi rëndë vdekjen e parakohshme të vëllait Sherifit nga turbekulozi. Më 1877 shkon në Janinë. Është i shqetësuar për fatin e Shqipërisë dhe përcjell me kujdes veprimtarinë politike të shqiptarëve në botën e huaj. Vëllai i vogël, Samiu, syrgjynoset për arsye politike në ishullin Rodos, ndërsa vëllai tjetër Tahsini vdes nga tuberkulozi.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=9}}</ref> Më 1878 punoi tetë muaj si drejtor të dhjetash (''ashari mydiri'') në [[Berati|Berat]]. Më 1882 u vendos përfundimisht në Stamboll,<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> ku punoi në fillim në detyrën e anëtarit e pastaj të Kryetarit të Komisionit të Inspektimit dhe Kontrollit dhe më vonë, të Kryetarit të Këshillit të Lartë të Arsimit dhe të Zëvendësministrit të Arsimit. Më 14 gusht 1882, nënshkroi lejen për botimin e ''Gramatikës'' së [[Kostandin Kristoforidhi|Kristoforidhit]].<ref name=":0" /> Pas arrestimit të Abdylit në Janinë në fund të prillit 1881, nisi të luajë një rol të rëndësishëm në veprimtarinë kombëtare të shqiptarëve të atjeshëm. Mori pjesë në punën e Komitetit qendror për mbrojtjen e të drejtave të kombësisë shqiptare dhe të [[Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip|''Shoqërisë së të shtypuri shkronja shqip'']].<ref name=":1">Robert Elsie (1995), ''[http://www.elsie.de/pdf/B1997HistLetShqip.pdf Histori e Letërsisë Shqiptare]'', përktheu Abdurrahman Myftiu, Tirana & Peja: Dukagjini, 1997.</ref> Kishte interes për thesarin shpirtëror të popullit shqiptar, gjë që e shtyu të punonte bashkë me vëllain rreth një fjalori të shqipes i cili do të mbetej pa botuar.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=21}}</ref>
 
Në vitin 18831884 nisiu botimishfaq irevista revistësshqiptare ''Drita'' me redaktor [[DritaPetro (gazetë)|DritaPoga]] dhe më vonë [[Pandeli Sotiri]]'', kundërsa Naim Frashëri ishte redaktor i fshehtë pasi që në shkrimetatë ekohë vetashqiptarët Naimimuslimanë përdorte inicialetnuk lejoheshin '''N.H.F'''të shkruanin shqip nga autoritetet osmane.<ref>{{harvnb|Skendi|1967|p=146.}}</ref><ref>{{harvnb|Gawrych|2006|p=88}}</ref> Pasi autoritetetAutoritetet osmane ndaluanndalonin shkrimin e shqipes, vepratsi nisënrrjedhojë tëveprat botoheshinpublikoheshin nëjashtë Bukureshtshtetit dhe mëFrashëri paspërdorte nëinicialet Sofie '''N.H.F'''. <ref name="Skendi128">{{harvnb|Skendi|1967|p=128.}}</ref> MëNë një letër të vitit 1887, meFrashëri Samiunshprehte nxorrënmendimet ngae tij mbi Portagjendjen e LartëPerandorisë lejenOsmane përnë hapjenatë kohë. Sipas tij zgjidhja më e njëmirë shkollepër privatetë shqipeardhmen nëe Korçë,shqiptarëve kuishte tekstet bashkimii i përgatisteShqipërisë Naimime Austro-Hungarinë.<ref name="Skendi268">{{harvnb|AkademiaSkendi|20021967|p=251268.}}</ref>
 
VdiqMbylli sytë më 20 tetor 1900.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref>
 
=== Riatdhesimi i eshtrave ===
Rreshti 32:
 
== Krijimtaria ==
Gjuhët e huaja të nxëna nga mësimet te para private dhe më tej përgjatë shkollimt në Janinë bënë që, sipas [[Robert Elsie]], Naimi ishte një shembull parësor i intelektualit osman të shekullit të XIX që ndihej njëlloj i ambientuar si me kulturën Lindore ashtu dhe Perëndimore.<ref>{{Harvnb|Elsie|2005|p=67}}</ref> Naimi është autor i gjithsej njëzetedy veprave: katër në osmanishte, dy në persishte, dy në [[Gjuha greke|greqishte]] dhe pesëmbëdhjetë në shqipe. Duke qenë se ishte në një post delikat si drejtor i këshillit të censurës në Ministrinë e Arsimit të Perandorisë, me mundësi në disa raste për t'i bërë bisht ndalimit të librave dhe botimeve në shqipe nga ana e [[Porta e Lartë|Portës së Lartë]], Naimi e pa të arsyeshme të mos përdorte emrin e mbiemrin në shumë nga botimet e veta, por të shënonte vetëm 'nga N.H.', 'nga N.H.F.', ose 'nga N.F.'<ref name=":1" />[[Skeda:Naim Frashëri Tirana.jpg|parapamje|Busti në Tiranë]]
[[Skeda:Naim_Frashëri_Tirana.jpg|parapamje|Busti në Tiranë]]
Bashkë me të vëllain, Samiun, ishin tejet të interesuar për risimet filologjike. Vepra e parë e Naimit qe përpilimi i një gramatike të gjuhës perse "Rregullat e persishtes sipas metodës së re" (osman. e tejshkruar ''Kavâid-i farisiyye dar tarz-i nevîn'') më 1871, nënshkruar ''Mehmet Naim'', nëpunës i Drejtorisë së Shtypit. Duke pasur gjithsej ka 168 faqe, kjo vepër është e ndarë në dy pjesë: pjesa e parë ka 85 faqe dhe në atë jepen të dhëna rreth rregullave të gjuhës perse, sidomos për pjesën morfologjike të kësaj gjuhe, kurse pjesa e dytë e cila ka 83 faqe, përbëhet nga katër ushtrime dhe një fjalor në fund me disa fjalë persisht – osmanisht.<ref>Abdullah Rexhepi, ''Naim Frashëri & kontributi i tij në gjuhën e persëve'', Shqip. - Nr. 38, 11 shkurt, 2009, f. 29.</ref><ref>Abdullah Rexhepi, ''Mbi gramatikën e persishtes të Naim Frashërit, kumtesë e mbajtur në konferencën shkencore “Qytetërimi perso – iranian në Ballkan”'', më 11 mars, 2011, në Akademinë e Shkencave të Shqipërisë.</ref>▼
 
Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Me vjershat dhe poemat e tij i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Më 1880 shkroi të parën vepër shqip me përmbajtje atdhetare, poemthin "Shqipëria", ku shpalli të gjitha idetë që përbëjnë trungun e veprës së tij atdhetare.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> IKy përfshirëpoemth kulturado persetë dheshpërndahej vargjetnë sufidorëshkrim tëmes [[Saadibashkëatdhetarëve Shirazi|Saadiut]],të [[Hafez|Hafezit]]tij, shkroimeqenëse dheqeveria botoiosmane qindranuk vargjelejonte asnjë shkrim shqip të botohej në persishtPerandorinë Osmane, dukendërsa ndjekurjashtë traditënkufinjve ekishte letërsisëmundësi persetë dhekufizuara modeletbotimi.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=214}}</ref> eVetëm poetëvenë tëvitin parapëlqyer1886 mëbotoi 1884në vëlliminBukuresht me6 poezivepra, prozaike"Bagëti e Bujqësija"Katër, stinët"Vjersha (osmanishtpër mësonjëtoret e tejshkruarpara", ''Fusuli"E erbea'').këndimit Mëtë tejçunave shkroikëndonjëtoreja" dheme botoidy mëvëllime, 1885"Istori vëllimine poetikpërgjithshme" dhe "ËndërrimetDituritë" (pers. ''Tehajjulat'').<ref>Nasho{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Jorgaqi,Në ''"Katërvitin stinët"1898 dhedo fillimettë romantikebotonte tëpoemën Naimit'',epike parathënieIstori e vëllimitSkënderbeut "Katëre stinët"cila (1995),u përkthyerbë një nga Vexhiveprat Buharaja,më Tiranë:të Albinform.lexuara f.gjatë 5Rilindjes.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354-28355}}</ref>
 
Rëndësi të veçantë i dha botimit të librave për të cilët kishte nevojë shkolla shqipe.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref>
Tek "Zosimea" Naimi kishte nxënë [[Gjuha frënge|gjuhën frënge]], kishte kënduar mbi historinë e [[Franca|Francës]] dhe veprat e [[Jean-Jacques Rousseau|Rusoit]] e [[Voltaire|Volterit]]. Me gjallërimin e lëvizjes kombëtare, idetë e iluminizmit francez ishin më përkuese për të shprehur ndjesitë e reja që i kishin lindur, duke hyrë tashmë në romantizmin letrar.
 
=== Në gjuhë tjera ===
Më 1886 Naim Frashëri botoi poemën e tij të famshme [[Bagëti e Bujqësi|''Bagëti e Bujqësi'']], atë greqisht "Dëshira e vërtetë e shqiptarëve" (''O alithis pothos ton Alvanon'') dhe katër libra për shkollat: "Vjersha për mësonjtoret e para", "E këndimit të çunavet këndonjëtoreja", (në dy vëllime, me poezi, lexime të ndryshme, njohuri të para shkencore humanitare), si dhe një "Histori të përgjithshme". Më 1888 vijoi me "Dituritë" (ribotuar më 1895 me titullin "Gjithësia", - shkenca të natyrës).<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Më 1890 doli përmbledhja e lirikave "Lulet e verës", pastaj "Mësimet" (proza patriotike dhe të moralit) dhe "Fjala flutarake" (vjersha) më 1894, së fundi më 1898 poema e madhe epike ''[[Istori e Skënderbeut|Istoria e Skënderbeut]]'' dhe poema fetare Qerbelaja.
[[Skeda:NHFHistori.jpg|lidhje=https://sq.wikipedia.org/wiki/Skeda:NHFHistori.jpg|alt=|majtas|parapamje|Istori e Shqipërisë prej Naim Frashërit]]▼
Ky poemth do të shpërndahej në dorëshkrim mes bashkëatdhetarëve të tij, meqenëse qeveria osmane nuk lejonte asnjë shkrim shqip të botohej në Perandorinë Osmane, ndërsa jashtë kufinjve kishte mundësi të kufizuara botimi.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=214}}</ref> Vetëm në vitin 1886 botoi në Bukuresht 6 vepra, "Bagëti e Bujqësija", "Vjersha për mësonjëtoret e para", "E këndimit të çunave këndonjëtoreja" me dy vëllime, "Istori e përgjithshme" dhe "Dituritë". Në vitin 1898 do të botonte poemën epike Istori e Skënderbeut e cila u bë një nga veprat më të lexuara gjatë Rilindjes.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354-355}}</ref> Rëndësi të veçantë i dha botimit të librave për të cilët kishte nevojë shkolla shqipe.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref>
 
▲Bashkë me të vëllain, Samiun, ishin tejet të interesuar për risimet filologjike. Vepra e parë e Naimit qe përpilimi i një gramatike të gjuhës perse "Rregullat e persishtes sipas metodës së re" (osman. e tejshkruar ''Kavâid-i farisiyye dar tarz-i nevîn'') më 1871, nënshkruar ''Mehmet Naim'', nëpunës i Drejtorisë së Shtypit. Duke pasur gjithsej ka 168 faqe, kjo vepër është e ndarë në dy pjesë: pjesa e parë ka 85 faqe dhe në atë jepen të dhëna rreth rregullave të gjuhës perse, sidomos për pjesën morfologjike të kësaj gjuhe, kurse pjesa e dytë e cila ka 83 faqe, përbëhet nga katër ushtrime dhe një fjalor në fund me disa fjalë persisht – osmanisht.<ref>Abdullah Rexhepi, ''Naim Frashëri & kontributi i tij në gjuhën e persëve'', Shqip. - Nr. 38, 11 shkurt, 2009, f. 29.</ref><ref>Abdullah Rexhepi, ''Mbi gramatikën e persishtes të Naim Frashërit, kumtesë e mbajtur në konferencën shkencore “Qytetërimi perso – iranian në Ballkan”'', më 11 mars, 2011, në Akademinë e Shkencave të Shqipërisë.</ref>
Duke qenë se rreth 30 vjet të jetës do t'i kalojë në Shqipëri, Naimi do ta kuptojë mirë traditën historike, kulturore dhe kombëtare në përgjithësi kurse letërsinë popullore në veçanti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> Ndikimi i poezisë popullore në veprën e Naimit është i përvetësuar dhe shtrihet edhe në fushë të mjeteve stilistike, në fushë të strukturës rrokjesore e ritmike të vargut dhe në fushë të botëpërjetimit. Një sërë figurash në veprën e tij janë me prejardhje folklorike, në radhë të parë krahasimet.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=22}}</ref>
 
I përfshirë kultura perse dhe vargjet sufi të [[Saadi Shirazi|Saadiut]], [[Hafez|Hafezit]], shkroi dhe botoi qindra vargje në persisht, duke ndjekur traditën e letërsisë perse dhe modelet e poetëve të parapëlqyer më 1884 vëllimin me poezi prozaike "Katër stinët" (osmanisht e tejshkruar ''Fusuli erbea''). Më tej shkroi dhe botoi më 1885 vëllimin poetik "Ëndërrimet" (pers. ''Tehajjulat'').<ref>Nasho Jorgaqi, ''"Katër stinët" dhe fillimet romantike të Naimit'', parathënie e vëllimit "Katër stinët" (1995), përkthyer nga Vexhi Buharaja, Tiranë: Albinform. f. 5-28</ref> Sipas një studimi të Abdullah Rexhepit, me shumë gjasë Naimi kishte lexuar edhe [[Xhelaledin Rumi|Rumiun]], duke qenë se gjehen gjurmë të botëkuptimeve dhe ndikime të veprave të tij në opusin naimian.<ref>Abdullah Rexhepi, ''Naim Frashëri dhe kodi letrar persian: Gjurmë të Mevlana Rumiut në poezinë e Naim Frashërit'', ligjeratë në konferencën "The XXXIII International Seminar for Albanian Language, Literature and Culture".</ref>
=== Studime të veprës ===▼
Një vit pas vdekjes së Naimit, [[Faik Konica|Konica]] shkroi artikullin "Naim H. bej Frashëri" botuar tek e përkohshmja Albania në Bruksel. Po atë vit në [[Sofja|Sofie]], nipi i Naimit, [[Mid'hat bej Frashëri|Midhat bej Frashëri]] me nofkën ''Mali Kokojka'' shkroi artikullin "Naim Be Frashëri". Më 1925 në një libër të botuar nga studentët shqiptarë të [[Vjena|Vjenës]] titulluar "''Naim Frashërit, vjershëtorit dhe 'edukatorit kombëtar''", [[Norbert Jokl]] në shkrimin e tij "''Naim Be Frashëri dhe pasunimi i gjuhës shqipe"'' jep idenë e ndikimit të ideve të dijetarit gjerman, Leibniz.<ref>{{Cite book|title=Naim Frashëri, bektashizmi dhe kombëtarizmi|last=Uçi|first=Alfred|publisher=Manifestimi Letrar Ndërkombëtar "Ditët e Naimit"|year=2002|location=Tetovë}}</ref> ▼
 
[[Skeda:TiranaFrasheriBrueder cropped.jpg|thumb|left]]
Për [[Eqrem Çabej]]n Naimi është përfaqësuesi i romantizmit në letrat shqipe, i ndikuar nga kultura frënge, lavdëron Voltaire dhe Rousseau te ''Istori e Skënderbeut'' si lajmësit e ideve të reja. Gjurmët e poezisë popullore tek ai janë fare të imta, ndonjë mënyrë të thëni popullore, imitimi i stilit të përrallave në ndonjë vend të ''Qerbelasë'' dhe te ''Istori e Skënderbeut''. Ndryshe nga Samiu që bashkëpunoi në reformën gjuhësore turke, Naimi u vu në shërbim të gjuhës amtare. Për Çabejn, Naimi duke qenë romantik është natyrë religjioze dhe e kultivoi në vepërsinë e tij tek veprat "Qerbelaja", "Fletorja e Bektashive"; por gjithashtu ai "ishte fis me Orientin; ai rron në të, është i saj", ku me ''Tehajjulat'' tregoi se sa i regjur ishte me letrat perse.<ref>{{Cite book|title=Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes|last=Çabej|first=Eqrem|publisher=Çabej|year=2006|isbn=99927-33-72-1|location=Tiranë|pages=104-111}}</ref> Sipas studjuesve, me shumë gjasë Naimi kishte kënduar edhe [[Xhelaledin Rumi|Rumiun]], duke qenë se gjehen gjurmë të botëkuptimeve dhe ndikime të veprave të tij në opusin naimian.<ref>Abdullah Rexhepi, ''Naim Frashëri dhe kodi letrar persian: Gjurmë të Mevlana Rumiut në poezinë e Naim Frashërit'', ligjeratë në konferencën "The XXXIII International Seminar for Albanian Language, Literature and Culture".</ref>
 
▲=== Studime të veprës ===
Duke qenë se rreth 30 vjet të jetës i kaloi në Shqipëri, Naimi e kuptoi mirë traditën historike, kulturore dhe kombëtare në përgjithësi kurse letërsinë popullore në veçanti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> Ndikimi i poezisë popullore në veprën e Naimit është i përvetësuar dhe shtrihet edhe në fushë të mjeteve stilistike, në fushë të strukturës rrokjesore e ritmike të vargut dhe në fushë të botëpërjetimit. Një sërë figurash në veprën e tij janë me prejardhje folklorike, në radhë të parë krahasimet.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=22}}</ref> Në poemën heroike [[Istori e Skënderbeut]], Naimi futi shpesh figura të mitologjisë popullore ilire dhe shqiptare. Ai përdori dragojt, hijet, kuçedrat, lugetërit, shtrigat, zanat, të Bukurën e Dheut e të tjera. Në këngën VII të Istori e Skënderbeut, E Bukura e Dheut e uron Skënderbeun për fitoren e tij<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=26-27}}</ref>:
▲Një vit pas vdekjes së Naimit, [[Faik Konica|Konica]] shkroi artikullin "Naim H. bej Frashëri" botuar tek e përkohshmja Albania në Bruksel. Po atë vit në [[Sofja|Sofie]], nipi i Naimit, [[Mid'hat bej Frashëri|Midhat bej Frashëri]] me nofkën ''Mali Kokojka'' shkroi artikullin "Naim Be Frashëri". Më 1925 në një libër të botuar nga studentët shqiptarë të [[Vjena|Vjenës]] titulluar "''Naim Frashërit, vjershëtorit dhe 'edukatorit kombëtar''", [[Norbert Jokl]] në shkrimin e tij "''Naim Be Frashëri dhe pasunimi i gjuhës shqipe"'' jep idenë e ndikimit të ideve të dijetarit gjerman, Leibniz.<ref>{{Cite book|title=Naim Frashëri, bektashizmi dhe kombëtarizmi|last=Uçi|first=Alfred|publisher=Manifestimi Letrar Ndërkombëtar "Ditët e Naimit"|year=2002|isbn=|location=Tetovë|pages=}}</ref> Për [[Eqrem Çabej]]n Naimi është përfaqësuesi i romantizmit në letrat shqipe, i ndikuar nga kultura frënge, ai lavdëron Voltaire dhe Rousseau te ''Istori e Skënderbeut'' si lajmësit e ideve të reja. Gjurmët e poezisë popullore tek ai janë fare të imta, ndonjë mënyrë të thëni popullore, imitimi i stilit të përrallave në ndonjë vend të ''Qerbelasë'' dhe te ''Istori e Skënderbeut''. Ndryshe nga Samiu që bashkëpunoi në reformën gjuhësore turke, Naimi u vu në shërbim të gjuhës amtare. Për Çabejn, Naimi duke qenë romantik është natyrë religjioze dhe e kultivoi në vepërsinë e tij tek veprat "Qerbelaja", "Fletorja e Bektashive"; por gjithashtu ai "ishte fis me Orientin; ai rron në të, është i saj", ku me ''Tehajjulat'' tregoi se sa i regjur ishte me letrat perse.<ref>{{Cite book|title=Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes|last=Çabej|first=Eqrem|publisher=Çabej|year=2006|isbn=99927-33-72-1|location=Tiranë|pages=104-111}}</ref>
'':Dolli e Bukur e Dheut/ Sy-larush e qafë-gjata,/ iu qas, i tha Skënderbeut/ Të lumtë dora dhe shpata''.
 
Ndikimi i Naim Frashëri, gjatë jetës dhe pas vdekjes ishte i madh, jo vetëm te shkrimtarët shqiptarë të kohës, por edhe të periudhës së mëvonshme. Pas Çlirimit u vunë në pah dhe u çmuan gjerësisht meritat dhe vlerat e punës dhe të krijimtarisë së tij, përmes studimesh të ndryshme. Ribotimet e veprave të tij janë të shumta; përveç tyre janë bërë edhe disa botime kritike shkencore të veprave të Naimit.{{Cn}}
u shqua struktura poetike në saje të të cilës Naimi fitoi popullorësinë si njëri nga vjershëtarët më të mëdhenj të letërsisë shqipe. butësia e ndjenjës dhe thellësia e përsiatjes e ngjyrosin qëndrimin e tij ndaj botës.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=106}}</ref>
 
== TrashëgimiaNdikimi dhe mirënjohja ==
[[Skeda:200Lek(1997).jpg|parapamje|200-[[Leku shqiptar|Lekshi]] i vitit 1997 me figurën e Naim Frashërit]]Emrin e Naim Frashërit e mbajnë shkolla dhe institucione të ndryshme. Për meritat kulturore në Shqipëri jepet urdhri që mban emrin e poetit kombëtar.▼
[[Skeda:TiranaFrasheriBrueder cropped.jpg|thumb|left|Vëllezërit Frashëri]]Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Me vjershat dhe poemat e tij i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve.<ref name=":2" /> Pas Çlirimit u vunë në pah dhe u çmuan gjerësisht meritat dhe vlerat e punës dhe të krijimtarisë së tij, përmes studimesh të ndryshme.{{Cn}}
 
[[Irani|Shteti iranian]] në shenjë nderimi për kontributin e tij në gjuhën perse i kushtoi një emetim special pullash postare me imazhin e poetit Frashërlli.<ref>''Albanian poet Naim Frasheri in Iranian postage stamps'', balkaneu.com, 9 korrik 2015. Marrë më 14 shkurt 2018.</ref>[[Skeda:200Lek(1997).jpg|parapamje|200-[[Leku shqiptar|Lekshi]] i vitit 1997 me figurën e Naim Frashërit]]▼
=== Mirënjohja ===
▲[[Skeda:200Lek(1997).jpg|parapamje|200-[[Leku shqiptar|Lekshi]] i vitit 1997 me figurën e Naim Frashërit]]Emrin e Naim Frashërit e mbajnë shkolla dhe institucione të ndryshme. Për meritat kulturore në Shqipëri jepet urdhri që mban emrin e poetit kombëtar.
 
▲[[Irani|Shteti iranian]] në shenjë nderimi për kontributin e tij në gjuhën perse i kushtoi një emetim special pullash postare me imazhin e poetit Frashërlli.<ref>''Albanian poet Naim Frasheri in Iranian postage stamps'', balkaneu.com, 9 korrik 2015. Marrë më 14 shkurt 2018.</ref>
 
Frashëri është shkrimtar më përfaqësues i [[Sufizmi|mistikës islame]] në [[Gjuha shqipe|gjuhën shqipe]] përkatësisht me veprat ''Fletore e Bektashinjet'' dhe [[Qerbelaja (poemë)|''Qerbelaja'']], si veprat e para të [[Bektashi|bektashizmit]] shqiptar.<ref name="">{{Cite web|url=http://www.iemed.org/observatori/arees-danalisi/arxius-adjunts/qm-17-originals/qm17_Osmani.pdf|title=God in the Eagles’ Country: The Bektashi Order|last=Osmani|first=Edlira|website=iemed.org|publisher=Quaderns de la Mediterrània 17, 2012|pages=113}}</ref>
 
Gjuhët e huaja të nxëna nga mësimet te para private dhe më tej përgjatë shkollimt në Janinë bënë që, sipas [[Robert Elsie]], Naimi ishte një shembull parësor i intelektualit osman të shekullit të XIX që ndihej njëlloj i ambientuar si me kulturën Lindore ashtu dhe Perëndimore.<ref>{{Harvnb|Elsie|2005|p=67}}</ref>
 
==Tituj të veprave==
▲[[SkedaFile:NHFHistori.jpg|lidhje=https://sq.wikipedia.org/wiki/Skeda:NHFHistori.jpg|alt=|majtas|parapamjethumb|Istori e Shqipërisë prej Naim Frashërit]]
{{div col|3}}
* Kavâid-i fârisiyye dar tarz-i nevîn. (Mühendisynn Matbaasi, Kostandinopel 1871 [1288 A.H.]) 64 ff.▼
=== Letrare ===
* ËndërrimetIhtiraat (Tahayyulat)ve ke, sfiyat. (Mihran, Kostandinopel 18841881/82 [13011298 A.H.]) 6679 ff.
* Fusûli erbe'a. Francizcadan me'huzdur. Cep Kütüphanesi aded 16. (Mihran, Kostandinopel 1883 [1300 A.H.]) 127 ff▼
* IhtiraatTahayyulat. ve ke(Mihran, sfiyat. (Kostandinopel 1881/821884 [12981301 A.H.]) 7966 ff.▼
* Bagëti e bujqësija prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 23 ff.
* E këndimit çunavet këndonjëtoreja copë e parë prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 55 ff.
* E këndimit çunavet këndonjëtoreja copë e dytë prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 52 ff.
* Dëshira e vërtetë e shqiptarëve. (Ho alêthês pothos tôn skypetarôn hypo D. , (Bukuresht 1886) 19 ff.▼
* Ilyada. (Kostandinopel 1886)▼
* Istori e përgjithëshme për mësonjëtoret të para prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 116 ff.
▲* Dëshira e vërtetë e shqiptarëve. (Ho alêthês pothos tôn skypetarôn hypo D. , Bukuresht 1886) 19 ff.
* Vjersha për mësonjëtoret të para prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 96 ff.
* Dituritë për mësonjëtoret të para pej [sic] N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1888) 212 ff.▼
* Luletë e verësë. N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1890) 80 ff
* Mësime prej N.F. (Bukuresht 1894) 126 ff.▼
* Dashuria. (Ho Erôs. Poiêmata prôtotypa eis asmata oktô met' eikonôn).▼
* Parajsa dhe fjala fluturake. Vjersha të N.F. (Bukuresht 1894, rebotim Dhori Koti, Korçë s.a.) 76 ff▼
▲* Dashuria. (Ho Erôs. Poiêmata prôtotypa eis asmata oktô met' eikonôn).
(Gerardos, Kostandinopel 1895) 32 ff.
* Fletore e Bektashinjet. (Shtypëshkronjët të Shqipëtarëvet, Bukuresht 1896) 32 ff.▼
* Iliadë e Omirit. Këngë e parë kthyerë prej N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1896) 76 ff.▼
* [[Istori e Skënderbeut|Istori' e Skenderbeut]]. (Tipografi' e Shqipëtarëvet, Bukuresht 1898) 312 ff.
* Qerbelaja prej N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1898) 352 ff.
* Dëshira e vërtetë e Shqipëtarëvet. Vjershë kombiare prej N.H.F. Shqipëruar nga greqishtja. (Mbrothësia, Sofje 1904) 20 ff.
 
=== Joletrare ===
▲* Kavâid-i fârisiyye dar tarz-i nevîn. (Mühendisynn Matbaasi, Kostandinopel 1871 [1288 A.H.]) 64 ff.
▲* Dituritë për mësonjëtoret të para pej [sic] N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1888) 212 ff.
▲* Mësime prej N.F. (Bukuresht 1894) 126 ff.
▲* Fletore e Bektashinjet. (Shtypëshkronjët të Shqipëtarëvet, Bukuresht 1896) 32 ff.
 
=== Përkthime ===
▲* Ihtiraat ve ke, sfiyat. (Kostandinopel 1881/82 [1298 A.H.]) 79 ff.
▲* Fusûli erbe'a. Francizcadan me'huzdur. Cep Kütüphanesi aded 16. (Mihran, Kostandinopel 1883 [1300 A.H.]) 127 ff
▲* Ilyada. (Kostandinopel 1886)
▲* Iliadë e Omirit. Këngë e parë kthyerë prej N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1896) 76 ff.
▲* Parajsa dhe fjala fluturake. Vjersha të N.F. (Bukuresht 1894, rebotim Dhori Koti, Korçë s.a.) 76 ff
 
=== Botime integrale ===
Line 106 ⟶ 92:
==Mirënjohje==
* Një numër i madh shkollash të niveleve të ndryshme në territoret shqiptare e mbajnë emrin "Naim Frashëri".
* Prerja e kartmonedhës 200 lekëshe.
* libra mbi dhe për krijimtarinë e Naim Frashërit.
* [[Pallati i Kulturës "Naim Frashëri" në Përmet|Pallati i Kulturës "Naim Frashëri"]] në Përmet.
* Emrin përkëdhelës i përdorur nga populli dhe intelektualët: Naimi.
 
===Ndërkombëtare===
* [[Busti i Naim Frashërit në Bukuresht]]
 
== Shiko edhe këtë ==
Line 119 ⟶ 108:
 
== Literatura ==
* {{cite book|last=Gawrych|first=George|title=The Crescent and the Eagle: Ottoman Rule, Islam and the Albanians, 1874-1913|year=2006|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com.au/books?id=wPOtzk-unJgC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=The+crescent+and+the+eagle:+Ottoman+rule,+Islam+and+the+Albanians,+1874-1913+Saadi&source=bl&ots=AGWHSK5Fc0&sig=JBGVpFnzKAt-JJkvSL9d-2oQbqc&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiO6suMwtbNAhWEi5QKHX6DBI8Q6AEIMTAD#v=onepage&q=The%20crescent%20and%20the%20eagle%3A%20Ottoman%20rule%2C%20Islam%20and%20the%20Albanians%2C%201874-1913%20Saadi&f=false|isbn= 9781845112875|location=|pages=|ref=harv}}▼
{{div col|2}}
* {{cite book|last=Elsie|first=Robert|title=Albanian Literature: A Short History|year=2005|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com/books?id=ox3Wx1Nl_2MC&pg=PA67|isbn= 978-1-84511-031-4|location=|pages=|ref=harv}}▼
* {{cite book|title=[[Porosia e madhe]]: monografi mbi krijimtarinë e Naim Frashërit|author=Rexhep Qosja|publisher=Rilindja|year=1986|place=Prishtinë|ref=harv}}
* {{cite book|title=Historia e popullit shqiptar: vëllimi i dytë|author=Akademia e Shkencave e Shqipërsië |publisher=Toena|year=2002 |placelocation=Tiranë|ref=harv}}▼
▲* {{cite book|last=Gawrych|first=George|title=The Crescent and the Eagle: Ottoman Rule, Islam and the Albanians, 1874-1913|year=2006|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com.au/books?id=wPOtzk-unJgC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=The+crescent+and+the+eagle:+Ottoman+rule,+Islam+and+the+Albanians,+1874-1913+Saadi&source=bl&ots=AGWHSK5Fc0&sig=JBGVpFnzKAt-JJkvSL9d-2oQbqc&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiO6suMwtbNAhWEi5QKHX6DBI8Q6AEIMTAD#v=onepage&q=The%20crescent%20and%20the%20eagle%3A%20Ottoman%20rule%2C%20Islam%20and%20the%20Albanians%2C%201874-1913%20Saadi&f=false|isbn= 9781845112875|ref=harv}}
{{Autorë shqiptarë|state=collapsedautocollapse}}▼
▲* {{cite book|last=Elsie|first=Robert|title=Albanian Literature: A Short History|year=2005|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com/books?id=ox3Wx1Nl_2MC&pg=PA67|isbn=978-1-84511-031-4|ref=harv}}
▲* {{cite book|title=Historia e popullit shqiptar: vëllimi i dytë|author=Akademia e Shkencave e Shqipërsië|publisher=Toena|year=2002 |place=Tiranë|ref=harv}}
{{div col end}}
 
▲{{Autorë shqiptarë|state=collapsed}}
{{DEFAULTSORT:Frashëri, Naim}}
 
[[Kategoria:Poetë shqiptarë]]
[[Kategoria:Poetë sufi]]▼
[[Kategoria:Lindje 1846]]
[[Kategoria:Vdekje 1900]]
Line 136 ⟶ 123:
[[Kategoria:Njerëz nga Frashëri]]
[[Kategoria:Sufi shqiptarë]]
[[Kategoria:Leksikografë shqiptarë]]
▲[[Kategoria:Poetë sufi]]
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/wiki/Naim_Frashëri"