Zanorja e mbyllur e përparme e buzorëzuar

Zanorja e mbyllur e përparme e buzorëzuar, ose zanorja e lartë e përparme e buzorëzuar, është një lloj tingulli zanor, i përdorur në disa gjuhë të folura. Simboli në Alfabetin Fonetik Ndërkombëtar që e përfaqëson këtë tingull është /y/, dhe simboli ekuivalent X-SAMPA është y. Në shumë gjuhë, ai përfaqësohet më së shpeshti drejtshkrimisht si ⟨ü⟩ (në gjermanisht, turqisht, estonisht dhe hungarisht) ose ⟨y⟩ (në gjuhën shqipe, daneze, norvegjeze, suedeze dhe finlandeze) por edhe si ⟨u⟩ (në frëngjisht dhe holandisht); ⟨iu⟩/⟨yu⟩ (në romanizimin e gjuhëve të ndryshme aziatike); ⟨уь⟩ në sistemet e shkrimit me bazë cirilike si ai për çeçenishten); ose ⟨ү⟩ në sistemet e shkrimit me bazë cirilike si ai për tatarishten).

Zanorja e mbyllur e përparme e buzorëzuar
y
IPA Number	309
Encoding
Entity (decimal)	y
Unicode (hex)	U+0079
X-SAMPA	y
Braille
Audio sample
source · help

Zanorja e shkurtër /y/ dhe e gjatë /yː/ ndodhën në greqishten para-moderne. Në dialektet atike dhe jonike të greqishtes së lashtë, zanorja e përparme [y yː] u zhvillua duke u kthyer në të prapme /u uː/ rreth shekullit të 6-të deri në shekullin e 7-të para Krishtit. Pak më vonë, diftongu /yi/ kur nuk ndodhej para një zanoreje tjetër, u monoftongua dhe u shkri me /yː/ të gjatë. Në greqishten koine, diftongu /oi/ ndryshoi në [yː], me gjasë përmes fazave të ndërmjetme [øi] dhe [øː]. Nëpërmjet shkurtimit të zanoreve në greqishten koine, zanorja e gjatë /yː/ shkrihet me /y/ të shkurtër. Më vonë, /y/ bëhet e pabuzorëzuar në [i], duke dhënë shqiptimin e greqishtes së re.

Zanorja e mbyllur e përparme e buzorëzuar është ekuivalenti vokalik i tingullit [ɥ]. [y] alternohet me [ɥ] në gjuhë të caktuara, si frëngjishtja, dhe në diftongjet e disa gjuhëve, ⟨y̑⟩ diakritikën jorrokjesore dhe ⟨ɥ⟩ në sisteme të ndryshme transkriptimi për ta përfaqësuar të njëjtin tingull.

Në shumicën e gjuhëve, kjo zanore e buzorëzuar shqiptohet me buzë të ngjeshura ('ekzolabiale'). Megjithatë, në disa raste buzët janë të zgjatura ('endolabiale').

Lidhje të jashtme

• Lista e gjuhëve me tingullin [y] në PHOIBLE