Wikipedia

Zjarri i egër

(Përcjellë nga Zjarri i shkurreve)

Një zjarr i egër, zjarr pylli ose një zjarr i shkurreve është një zjarr i paplanifikuar, i pakontrolluar dhe i paparashikueshëm në një zonë me vegjetacion të djegshëm.[1][2] Në varësi të llojit të bimësisë së pranishme, një zjarr i egër mund të identifikohet në mënyrë më specifike si një zjarr i shkurreve (në Australi), zjarri i shkretëtirës, ​​zjarri i barit, zjarri i kodrës, zjarri i torfe, zjarri i prerëve, zjarri i bimësisë ose zjarri i zogut.[3] Disa ekosisteme natyrore pyjore varen nga zjarri i egër.[4] Zjarret e egra janë të ndryshme nga djegia e kontrolluar ose e përshkruar, të cilat kryhen për të siguruar përfitime për njerëzit. Menaxhimi modern i pyjeve shpesh angazhohet në djegiet e përshkruara për të zbutur rrezikun e zjarrit dhe për të promovuar ciklet natyrore të pyjeve. Megjithatë, djegiet e kontrolluara gabimisht mund të shndërrohen në zjarre.

Zjarri i egër që digjet në pyllin kombëtar Kaibab, Arizona, Shtetet e Bashkuara, në vitin 2020. Zjarri Mangum dogji më shumë se 280 km2 pyll.

Zjarret mund të klasifikohen sipas shkakut të ndezjes, vetive fizike, materialeve të djegshme të pranishme dhe efektit të motit në zjarr.[5] Ashpërsia e zjarrit rezulton nga një kombinim faktorësh si karburantet e disponueshme, mjedisi fizik dhe moti.[6][7][8][9] Ciklet klimatike me periudha të lagështa që krijojnë lëndë djegëse të konsiderueshme, të ndjekura nga thatësira dhe nxehtësia, shpesh u paraprijnë zjarreve të egra të rënda.[10] Këto cikle janë intensifikuar nga ndryshimet klimatike.[11]

Zjarret natyrore që ndodhin mund të kenë efekte të dobishme në ato ekosisteme që kanë evoluar me zjarrin.[12][13][14] Në fakt, shumë specie bimore varen nga efektet e zjarrit për rritjen dhe riprodhimin.[15] Disa pyje natyrore varen nga zjarret e egra.[16] Zjarret me ashpërsi të lartë mund të krijojnë habitat kompleks të hershëm pyjor seral (i quajtur edhe habitat i pyjeve të pengesave). Këto lloj pyjesh mund të kenë pasuri dhe biodiversitet më të madh speciesh sesa një pyll i vjetër i padjegur.

Zjarret e egra mund të ndikojnë rëndë njerëzit dhe vendbanimet e tyre. Efektet përfshijnë për shembull ndikimet e drejtpërdrejta shëndetësore të tymit dhe zjarrit, si dhe shkatërrimin e pronës (veçanërisht në ndërfaqet e egër-urban) dhe humbjet ekonomike. Ekziston gjithashtu mundësia e ndotjes së ujit dhe tokës.

Zjarret janë një lloj i zakonshëm i fatkeqësive natyrore në disa rajone, duke përfshirë Siberinë (Rusi), Kaliforninë (Shtetet e Bashkuara), Kolumbinë Britanike (Kanada) dhe Australinë.[17][18][19][20] Zonat me klimë mesdhetare ose në biomën e taigës janë veçanërisht të ndjeshme. Në nivel global, praktikat njerëzore i kanë bërë më keq ndikimet e zjarreve, me një dyfishim të sipërfaqes së tokës të djegur nga zjarret në krahasim me nivelet natyrore.[11] Njerëzit kanë ndikuar në zjarret e egra përmes ndryshimeve klimatike (p.sh. valët më intensive të të nxehtit dhe thatësirat), ndryshimi i përdorimit të tokës dhe shtypja e zjarreve.[11] Karboni i çliruar nga zjarret mund të shtojë përqendrimin e dioksidit të karbonit në atmosferë dhe kështu të kontribuojë në efektin serë. Kjo krijon një reagim ndaj ndryshimeve klimatike.[21]

Shiko edhe

Redakto

Referime

Redakto
  1. ^ Cambridge Advanced Learner's Dictionary (bot. Third). Cambridge University Press. 2008. ISBN 978-0-521-85804-5. Arkivuar nga origjinali më 13 gusht 2009. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ "CIFFC Canadian Wildland Fire Management Glossary" (PDF). Canadian Interagency Forest Fire Centre. Marrë më 16 gusht 2019. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ "Forest fire videos – See how fire started on Earth". BBC Earth. Arkivuar nga origjinali më 16 tetor 2015. Marrë më 2016-02-13. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ "Drought, Tree Mortality, and Wildfire in Forests Adapted to Frequent Fire" (PDF). UC Berkeley College of Natural Resources. Marrë më 15 mars 2022. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Flannigan, M.D.; B.D. Amiro; K.A. Logan; B.J. Stocks & B.M. Wotton (2005). "Forest Fires and Climate Change in the 21st century" (PDF). Mitigation and Adaptation Strategies for Global Change. 11 (4): 847–859. doi:10.1007/s11027-005-9020-7. ISSN 1381-2386. S2CID 2757472. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 25 mars 2009. Marrë më 26 qershor 2009. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Graham, et al., 12, 36
  7. ^ National Wildfire Coordinating Group Communicator's Guide For Wildland Fire Management, 4–6.
  8. ^ "National Wildfire Coordinating Group Fireline Handbook, Appendix B: Fire Behavior" (PDF). National Wildfire Coordinating Group. prill 2006. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 17 dhjetor 2008. Marrë më 11 dhjetor 2008. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ Trigo, Ricardo M.; Provenzale, Antonello; Llasat, Maria Carmen; AghaKouchak, Amir; Hardenberg, Jost von; Turco, Marco (2017-03-06). "On the key role of droughts in the dynamics of summer fires in Mediterranean Europe". Scientific Reports (në anglisht). 7 (1): 81. Bibcode:2017NatSR...7...81T. doi:10.1038/s41598-017-00116-9. ISSN 2045-2322. PMC 5427854. PMID 28250442.
  10. ^ Westerling, A. L.; Hidalgo, H. G.; Cayan, D. R.; Swetnam, T. W. (2006-08-18). "Warming and Earlier Spring Increase Western U.S. Forest Wildfire Activity". Science (në anglisht). 313 (5789): 940–943. Bibcode:2006Sci...313..940W. doi:10.1126/science.1128834. ISSN 0036-8075. PMID 16825536.
  11. ^ a b c Parmesan, C., M.D. Morecroft, Y. Trisurat, R. Adrian, G.Z. Anshari, A. Arneth, Q. Gao, P. Gonzalez, R. Harris, J. Price, N. Stevens, and G.H. Talukdarr, 2022: Chapter 2: Terrestrial and Freshwater Ecosystems and Their Services. In: Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [H.-O. Pörtner, D.C. Roberts, M. Tignor, E.S. Poloczanska, K. Mintenbeck, A. Alegría, M. Craig, S. Langsdorf, S. Löschke, V. Möller, A. Okem, B. Rama (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, UK and New York, NY, USA, pp. 197–377, doi:10.1017/9781009325844.004.
  12. ^ Heidari, Hadi; Arabi, Mazdak; Warziniack, Travis (gusht 2021). "Effects of Climate Change on Natural-Caused Fire Activity in Western U.S. National Forests". Atmosphere (në anglisht). 12 (8): 981. Bibcode:2021Atmos..12..981H. doi:10.3390/atmos12080981.
  13. ^ DellaSalla, Dominick A.; Hanson, Chad T. (2015). The Ecological Importance of Mixed-Severity Fires. Elsevier. ISBN 978-0-12-802749-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Hutto, Richard L. (2008-12-01). "The Ecological Importance of Severe Wildfires: Some Like It Hot". Ecological Applications (në anglisht). 18 (8): 1827–1834. Bibcode:2008EcoAp..18.1827H. doi:10.1890/08-0895.1. ISSN 1939-5582. PMID 19263880.
  15. ^ Stephen J. Pyne. "How Plants Use Fire (And Are Used By It)". NOVA online. Arkivuar nga origjinali më 8 gusht 2009. Marrë më 30 qershor 2009. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ "Drought, Tree Mortality, and Wildfire in Forests Adapted to Frequent Fire" (PDF). UC Berkeley College of Natural Resources. Marrë më 15 mars 2022. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ "Main Types of Disasters and Associated Trends". lao.ca.gov. Legislative Analyst's Office. 10 janar 2019. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ Machemer, Theresa (9 korrik 2020). "The Far-Reaching Consequences of Siberia's Climate-Change-Driven Wildfires". Smithsonian Magazine. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ Australia, Government Geoscience (25 korrik 2017). "Bushfire". www.ga.gov.au. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ "B.C. wildfires: State of emergency declared in Kelowna, evacuations underway | Globalnews.ca". Global News (në anglishte amerikane). Marrë më 2023-08-18.
  21. ^ IPCC, 2021: Summary for Policymakers. In: Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Masson-Delmotte, V., P. Zhai, A. Pirani, S.L. Connors, C. Péan, S. Berger, N. Caud, Y. Chen, L. Goldfarb, M.I. Gomis, M. Huang, K. Leitzell, E. Lonnoy, J.B.R. Matthews, T.K. Maycock, T. Waterfield, O. Yelekçi, R. Yu, and B. Zhou (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, US, pp. 3−32, doi:10.1017/9781009157896.001
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Zjarri_i_egër&oldid=2696171"