Buatët

Fisi Bua, ka qenë një farë arbërore^[1] ose vllehe sipas konsullit frëng në Janinën osmane Pouqueville,^[2] me prejardhje nga malësitë e Thesalisë ose Epirit. Prej tyre dolën një sërë kumandarësh a fisnikësh që u shquan si arbërorë në Mesjetën e Vonë.

Emri

Sipas Zef Skiroit, Bua e ka prejardhjen nga një mbiemër apo emër i përveçëm që mbase rrjedh nga forma diminutive e emrit "Benedikt".^[3] Një tjetër prejardhje e mundshme është nga buall.^[4]

Historia

Sipas historianit dhe perandorit bizantin Kantakuzenit, më 1333 fara e Μπουοιοίων (sq. Buoiojon, Buatët) me ato të Μαλακασαίων dhe Μεσαριταίων (Malakasaion dhe Mesaritaion) zbritën nga malësitë e Thesalisë në ultësirë së bashku me 12 mijë Αλβανούς (arbërorë) të tjerë që premtuan se do të jetonin në paqe.^[5] Ky pohim i Kantakuzenit^[6] është përshkuar nga disa autorë; sipas Pukvilit (1825), Aravantinos (1857),^[7] Jireček (1912),^[8] Wace & Thompson (1914), Iorga (1917),^[9] Th. Capidan (1920-1921) dhe Τ.J. Winnifrith (1993)^[10] këta janë quajtur gabimisht arbërorë duke qenë vllehë. Ende ditët e sotme vllehët popullojnë lartësitë e Thesalisë, si atëherë.^[11] Edhe historiani Hammond i konsideron vllehë dhe sipas tij quheshin arbër nga Kantakuzeni sepse vinin nga ato vise që quante Arbëri.^[12]

Shuflaj flet për një simbiozë arbëro-vllehe në Pind që përvijoi dhe në farat që zbritën dhe më pas sunduan Thesalinë, Epirin, Atikën dhe Morenë.^[13] Më 1400 i quajturi Μποκόης (Bokoes), sipas kronikës së Janinës, pushtoi qytetin nga Shpatajt deri kur këta e rimorën sërish më 1401. Sipas Skiroit kjo është një trajtë e mëhershme e emrit Bua, i cili në fillim ishte Buchia.^[14]

Në Peloponez, grupe arbërishtfolëse u ftuan nga despotët e Mistrës kishin ardhur që në gjysmën e shek. XIV dhe fillim shek. XV. Pas rënies së Kostandinopojës më 1453, Thomai dhe Dhimitri, vëllezërit e perandorit Paleolog dhe despotë të Mistrës, ia dorëzuan gadishullin osmanëve. Shohim Pjetër Bua Sklepën (i çalë) në Arkadi^[15] që ngre krye kundër despotëve prej taksave.^[16] Përfshihet Manuel Kantakuzeni në përpjekje për t'ia shqitur despotatin Paleologëve; këta të fundit thërritën osmanët për ndihmë shtrimi të kryengritjes.^[17]

Në fillimet e pushtimit osman shumë grupe arbërorësh bënë aleanca me venedikasit dhe emigruan drejt ishujve jonianë e më tej drejt gadishullit apenin, ku shërbyen si stradiotë. Më 1502 arbërorët u vendosën në Qefaloni me lejen e autoriteteve venedikase me kreun e tyre - ndër të tjerë - Zguro Kankadi Bua (Σγούρο Καγκάδη Μπούα), dhe po atë vit një ngulitje në ishullin e shkretuar të Itakës me në krye Theodor Bua Grivas.^[18] Më 1490 Buatët gjenden në Librin e Artë të familjeve fisnike në ujdhesën e Korfuzit, zotërim tejdetar i Venedikut.^[19] Në një letër drejtuar senatit venedikas më 30 prill 1541 u vendos që të themeloheshin katër njësi të armatosura arbërorësh ndër zotërimet venedikase në Kretë, Zante, Qefaloni dhe Korfuz, njëra prej të cilave drejtohej nga Paulo Bua Repushi.^[20]

Ndër stradiotët më të famshëm të periudhës ishte Mërkur Bua, komandant që luftoi ndër shumë sheshbeteja evropiane.

Trashëgimia

Në historinë e arvanitëve, sipas Kostis Biris në librin e tij "Arvanitët: Dorët e Helenizmit", mendon se fara e Buave u zhduk tërësisht, ndërsa Aristidh Kola ishte i mendimit se prej Buave rrjedhin fara e Grivasve, Kladenjve, Shpatajve, Ljoshajve, Merkurajve dhe Murrikajve.^[21] Sipas Skiroit, Buatët nuk ishin gjak me Shpatajt e mëpërparshëm.^[22] Mbiemëri Bua, si emër vendbanimi në More vazhdoi deri më 1928, si Bujati.^[23]

Referime

^ "Καθημερινή, 7 Ημέρες" (në greqisht). Arkivuar nga origjinali më 19 janar 2012. Marrë më 11 shtator 2019.
^ Madgerau 2008, p. 83.
^ Schirò & Biblioteca Apostolica Vaticana 1975, p. 15: "Ili R° 48 e 23, Val AAV 1367) che cita Paolo Spata come Paolo Sguros Spata e non Paolo Bua Spata, si deduce che « Bua » aveva il duplice valore di nome proprio (= Benedetto?) oppure di cognome. Ciò comporta che si debba scindere..."
^ Janua Linguarum: Series maior (në anglisht). Mouton. 1966. fq. 78. Namen wie Bua, "Buffel"
^ Κόλλιας 1990, p. 129.
^ «...οι τα ορεινά της Θεσσαλίας νεμόμενοι Αλβανοί αβασίλευτοι Μαλακάσιοι, Μπούοιοι και Μεσαρίται από των φυλάρχων προσαγορευόμενοι, περί δισχιλίους και μυρίους όντες προσεκύνησαν ελθόντες και υπέσχεντο δουλεύσειν». Καντακουζηνός, έκδοση Βόννης, Ι, 474.
^ Αραβαντινός Παναγιώτης, Χρονογραφία της Ηπείρου, Αθήνα 1856, τομ. Α, σελ. 112, υποσημείωση.
^ Pipa 2014, p. 66.
^ Iorga Nicolae, Histoire des Roumains de la Peninsule des Balcans, Βουκουρέστι, 1919, p. 22 κλπ.
^ Winnifrith, Tom J. (1993). "The Vlachs of the Balkans: A rural minority which never achieved ethnic identity". Roots of rural ethnic mobilization (në anglisht). NY: New York University Press. fq. 120-1. ISBN 9780814787649.
^ Σούλης Χρ. Γεώργιος, Περί των μεσαιωνικών αλβανικών φύλων των Μαλακασίων, Μπουΐων και Μεσαριτών. Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, ΚΓ' (1953), σ. 213.
^ Lemprière Hammond Nicholas Geoffrey, Migrations and invasions in Greece and adjacent areas, Noyes Press, 1976, p. 39.
^ Pipa, Arshi (2014) [1978]. "Trilogia Albanica III: Albanian Literature: Social Perspectives" [Trilogjia Albanika III: Letërsia shqipe: Perspektiva shoqërore] (në anglisht). Princi. fq. 51. ISBN 978-9928-4090-9-6.
^ Schiró Giuseppe, La genealogia degli Spata tra il XIV e XV sec. e due Bua sconosciouti, Rivista di Studi Bizantini e Neoellenici, Universita di Roma, Roma, 1971-1972, pp. 84-85.
^ Κόλλιας 1990, p. 184.
^ Cheetham 1981, p. 218.
^ Κόλλιας 1990, p. 187.
^ Κόλλιας 1990, pp. 205-206.
^ Sturdza, Mihail-Dimitri (1983). Dictionnaire historique et Genealogique des Grandes Familles de Grece d’Albanie et de Constantinople (në frëngjisht). Paris: M.-D. Sturdza. fq. 234.
^ Κόλλιας 1990, p. 204.
^ Κόλλιας 1990, p. 16.
^ Schirò 1971–1972, p. 81
^ Bellusci, Antonio (1994). Ricerche e Studi tra gli Arberori dell'Ellade - Da radici arbėreshe in Italia a matrici arberore in Grecia - Documenti e Testi (në italisht). Cosenza: Centro ricerche socio-culturali G. Castriota. fq. 41.

Bibliografia

Α. Κόλλιας, Αρβανίτες και η καταγωγή των Ελλήνων, Αθήνα, 1990 (6η έκδοση)
Κ. Μπίρης, Αρβανίτες - Οι Δωριείς του νεώτερου Ελληνισμού
Cheetham, Nicholas (1981). Mediaeval Greece (në anglisht). New Haven, CT: Yale University Press. ISBN 978-0-300-10539-1.

[1] "Καθημερινή, 7 Ημέρες" (në greqisht). Arkivuar nga origjinali më 19 janar 2012. Marrë më 11 shtator 2019.

[2] Madgerau 2008, p. 83.

[Vaticana1975-3] Schirò & Biblioteca Apostolica Vaticana 1975, p. 15: "Ili R° 48 e 23, Val AAV 1367) che cita Paolo Spata come Paolo Sguros Spata e non Paolo Bua Spata, si deduce che « Bua » aveva il duplice valore di nome proprio (= Benedetto?) oppure di cognome. Ciò comporta che si debba scindere..."

[4] Janua Linguarum: Series maior (në anglisht). Mouton. 1966. fq. 78. Namen wie Bua, "Buffel"

[5] Κόλλιας 1990, p. 129.

[6] «...οι τα ορεινά της Θεσσαλίας νεμόμενοι Αλβανοί αβασίλευτοι Μαλακάσιοι, Μπούοιοι και Μεσαρίται από των φυλάρχων προσαγορευόμενοι, περί δισχιλίους και μυρίους όντες προσεκύνησαν ελθόντες και υπέσχεντο δουλεύσειν». Καντακουζηνός, έκδοση Βόννης, Ι, 474.

[7] Αραβαντινός Παναγιώτης, Χρονογραφία της Ηπείρου, Αθήνα 1856, τομ. Α, σελ. 112, υποσημείωση.

[8] Pipa 2014, p. 66.

[9] Iorga Nicolae, Histoire des Roumains de la Peninsule des Balcans, Βουκουρέστι, 1919, p. 22 κλπ.

[10] Winnifrith, Tom J. (1993). "The Vlachs of the Balkans: A rural minority which never achieved ethnic identity". Roots of rural ethnic mobilization (në anglisht). NY: New York University Press. fq. 120-1. ISBN 9780814787649.

[11] Σούλης Χρ. Γεώργιος, Περί των μεσαιωνικών αλβανικών φύλων των Μαλακασίων, Μπουΐων και Μεσαριτών. Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, ΚΓ' (1953), σ. 213.

[12] Lemprière Hammond Nicholas Geoffrey, Migrations and invasions in Greece and adjacent areas, Noyes Press, 1976, p. 39.

[13] Pipa, Arshi (2014) [1978]. "Trilogia Albanica III: Albanian Literature: Social Perspectives" [Trilogjia Albanika III: Letërsia shqipe: Perspektiva shoqërore] (në anglisht). Princi. fq. 51. ISBN 978-9928-4090-9-6.

[14] Schiró Giuseppe, La genealogia degli Spata tra il XIV e XV sec. e due Bua sconosciouti, Rivista di Studi Bizantini e Neoellenici, Universita di Roma, Roma, 1971-1972, pp. 84-85.

[15] Κόλλιας 1990, p. 184.

[16] Cheetham 1981, p. 218.

[17] Κόλλιας 1990, p. 187.

[18] Κόλλιας 1990, pp. 205-206.

[19] Sturdza, Mihail-Dimitri (1983). Dictionnaire historique et Genealogique des Grandes Familles de Grece d’Albanie et de Constantinople (në frëngjisht). Paris: M.-D. Sturdza. fq. 234.

[20] Κόλλιας 1990, p. 204.

[21] Κόλλιας 1990, p. 16.

[22] Schirò 1971–1972, p. 81

[23] Bellusci, Antonio (1994). Ricerche e Studi tra gli Arberori dell'Ellade - Da radici arbėreshe in Italia a matrici arberore in Grecia - Documenti e Testi (në italisht). Cosenza: Centro ricerche socio-culturali G. Castriota. fq. 41.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]