Censura

Censura është shqyrtimi dhe kontrollimi i përmbajtjes së veprave të ndryshme para se të botohen apo të shfaqen. Censurë është dhe kontrollimi i letrave, telegrameve, etj. para se ato të dorëzohen, punë kjo që bëhet nga një organ zyrtar ose nga një i ngarkuar.

Disa qeveri të kombeve si Arabia Saudite, Koreja e Veriut, Kuba, Irani, Venezuela dhe Republika Popullore e Kinës i kufizojnë njerëzit në vendet e tyre të shohin disa përmbajtje të internetit për arsye ideologjike, politike dhe/ose fetare, të konsideruara në kundërshtim me kriteret tuaja.

Index Librorum Prohibitorum ("Lista e librave të ndaluar") ishte një listë e botimeve të konsideruara heretike ose në kundërshtim me moralin nga Kongregacioni i Shenjtë i Indeksit dhe katolikëve u ndalohej t'i lexonin ato.

Në kuptimin e zakonshëm deshifrohet me kufizimin, ndalimin dhe ndëshkimin e medias, të gazetarit apo të ndonjë elementi strukturor medial për "publikimin e të palejueshmes". Kjo qasje mbulon aspektin referencial të censurës në media, por censura nuk mbetet vetëm në fushën mediale, ajo shtrihet edhe në fusha tjera publike, madje edhe në grupe ende më të vogla apo institucione te çfarëdo lloji. Si një institucion censura edhe në të kaluarën kishte dimensione shumë me komplekse administrative. Do përkujtuar se censori është administratori në Romën e vjetër, i cili qytetarëve ua vlerëson pasurinë për t'ua caktuar tatimet. Më vonë ai ishte administratori që ua kontrollonte letrat, librat, revistat dhe tërë shtypin, filmat, etj. për të përcaktuar nëse ishin apo jo kundër rendit, gjendjes shoqëror dhe moralit publik. Censura, që kur njihet, kishte për qëllim kufizimin e mendimit dhe lirinë e shprehjes. Ky kufizim zakonisht diktohet nga vetë sistemi shoqëror dhe politik dhe jo rrallë bëhet edhe në emër të mbrojtjes së "publikut" nga dëmtimet shpirtërore dhe intelektuale.

Censura identifikohet më shumë me me shoqëritë autoritare. Në sistemet autoritare praktikohet censura preventive, e cila ka për detyrë, që, përmes administratorëve të caktuar, të përcjellë gjithë atë çfarë duhet të përcillet, duke u nisur nga prodhimet mediale, pastraj të vlerësoj botimet apo publikimet në dorëshkrim, përpara se të botohen, të dalin në treg dhe të shpërndaheshin. Krahas kësaj forme të censurës, zbatohet edhe ajo që bëhet gjatë procesit të përgatitjes së ndonjë publikimi, që konsiderohet se "është i rrezikshëm të jetë në duar të publikut". Pos kësaj, zbatohet edhe e ashtuquajtura censura e pastajme. Kjo censurë ka të bëjë me konfiskimin e publikimeve apo të gazetave, revistave, programeve që kanë dalë nga shtypi apo janë emetuar.

Ne vitin 2009 Google hapi programin e tyre te quajtur Google Transperency Report me qellim qe te jete me transparent me perdoruesit e saj rreth dokumenteve qe kerkohen te fshihen nga qeverite ane e mbane botes. Ky raport, i pari i kesaj natyre, vuri ne qender te vemendjes cenzuren qeveritare. Prej 2014 Google ka marre 2.4 milione kerkesa per te de-listuar linke te faqeve te internetit, edhe pse kompania ka refuzuar me shume se gjysmen e ketyre kerkesave, jane vetem disa linqe qe u fshine. William Echikson punonjes i meparshem i Google dhe krijuesi i Google Transperacy Report tha per CEPS se "Qellimi i Google Transperancy Report ishte qe te bente qeverite te mendonin dy here para se te benin kerkesa te tilla, dhe te tregonte se si Google mbron lirine e fjales"().

Llojet e cenzurave

Politike

Ne periudhen Staliste edhe parashikuesit e motit do te ndryshoheshin nesa ata do te sygjeronin se nuk do te kishte diell ne daten 1 Maj.(

Kurse ne Rumani, Nicolae Ceausescu urdhroi qe raportet e motit ishin te condukruara ashtu qe temperaturat nuk do te rriteshin me shume ose te binin me pak se livelet te cilat diktonin qe puna duhet te ndalej

Republika e Popullit Kinez perdor mekanizma te sofistikuar te cenzures qe shume i referohen si Golden Shield Preject (Projekti Mburoja e Artë) per te monituruar internetin. Motoret e famshem te kerkimit si Baidu heq rezultate kerkimi qe jane politikisht sensitive().

Iraqu, nen sundimin e Bathist Saddam Hussein perdorte teknika te njashme te cenzorimit te mediave te ngjashme me Rumanine nen sundimin e Nicolae Ceausescu por me potencial me te madh dhune.

Hyrja online ne te gjitha gjuhet e botes ne wikipedia u ndalua ne Turki me date 29 Prill 2017 nga qeveria e presidentit Erdogan. Drejtori exekutiv i Reporter Without Borders (Gazetar Pa Kufinj) Christam Mihr tha se "Cenzura ne Serbi nuk eshte as direkte e as transparente, por e lehte per tu deshmuar". Sipas Mihr, kryeministri serb Aleksandar Vučić "eshte shume sensitiv ndaj kriticizmit, edhe ne qeshtjet kritikale" siq eshte deshmuar me rastin e correspodentes per Deutche Welle Radio, Natalija Miletić e cila morri shume kercenime dhe artikuj ofendues ne mediat serbe pasi e pyeti kryeministrin rreth akuzave we disa prej minstrave te tij kishin falsifikuar diplomat e tyre

Religjioze

Cenzura pej fese eshte nje lloj cenzure qe eshte kur liria e fjales eshte e kontrolluar ose e limituar duke perdorur autoritete fetare ose bazat e fese te caktuar. Ky lloj i cenzures ka egzistuar per shume kohesh dhe praktikohet ne shume shoqeri dhe fe. Imazhet muslimane te Muhammedit censurohen vazhdisht.

Cenzura edukacionale

Permbajtja e teksteve shkollore shpesh eshte qender e debatit, pasiqe ojektiva e ketyre librave jane te rinjte, dhe termi "whitewashing" shpesh i referohet largimit te situatave kritike dhe ngjarjeve confliktuese. Nje argument per cenzuren e teksteve shkollore eshte qe informacioni eshte i papershtateshem per femijet qe jane teper te tinj te i njohin keto gjera.  Nje version i librit Fahrenheit 451, qe perdoret nga shkollat permban perafersisht 75 editime, omisione dhe ndryshime nga transkripti origjinal Badbury(Bradbury, Ray. Fahrenheit 451. Del Rey Books. April 1991).

Vete-cenzura

Vete-cenzura eshte akti i cenzurimit ose klasifikimit te ndonje blogu, libri,  filmi ose ndonje forme tjeter te medias. Vete cenzura behet per shkak te frikes ose nderimit te ndjenjave ose preferncave te te tjereve pa pasur ndonje presion te hapur nga ndonje parti specifike ose institucion autoritar. Vete cenzura shpesh prektikohet nga produceret e filmave, direktoret e filmave, muzikantet, gazetaret dhe lloje te tjere te autoreve duke perfshire ata individual qe perdorin mediat sociale.

Sipas nje studimi te konduktuar nga Pew Research Center dhe Columbia Journalism Review "rreth nje e katerta e gazetareve lokal dhe nacional thane se ata me qellim iu jane shmangur lajmeve te caktuara, dhe shume te tjere e pranojne qe ata e kane zbutur tonin e lajmeve qe prej atyre lajmeve te perfitojne stacionet e lajmeve per te cilet punojene ata. 41% pranojne qe ata jane perfshire ne njeren ose dy prej ketyre praktikave.

Duke you bazuar ne nje studim te publikuar ne Prill te vitit 2017 nga Keshilli i Europes thote se kercenimet ne lirine e mediave jane rritur ne Europe viteve te fundit. Kjo rezulton ne friken e dhunes fizike ose pskologjike dhe rezultati final eshte vete cenzura prej gazetareve.

Kontinentet  

Europe  

Nje raport i perbashket i RFS dhe Ballkan Investigative Reporting Network i publikuar ne Mars te vitit 2018 gjeti shume probleme me mediat shqipetare. Standartet regulative jane te manipuluara ne interesat e qeverise dhe pronesia e mediave eshte e koncentruar ne duart e disa biznismeneve te medhenj. Kjo ka krijuar nje situate ku rreth 80% e gazetareve nuk kane vetebesim ne te ardhmen e tyre profesionale. Ata qe vazhdojne te punojne si gazetare iu nenshtrohen nje numri ofendimesh, disa prej te cileve vine nga vete kryeministri Edi Rama, i cili i ka quajtur gazetaret "helem", "armiq publik" etj.

Mediat kosovare vuajne nga inferenca politike direkte dhe indirekte, presioni financiar, dhe pronesia e koncentruar. Gazetaret qe kritikojne autoritetet kosovare shpesh akuzohen se jane "tradhetarë" dhe "simpatizante serb". Disa dite pas koalicionit te qeverise ne Shtator te 2017 kryeministri Ramush Hardinaj i pershkroi gazetaret si "analfabet" dhe i keshilloi ata qe te "shkonin prapë ne shkolle". Dy gazetare investigues jane sulmuar fizikisht pasi qe kritikuan anetaret e qeverise dhe aleate te afert ne artikuj. Ndarjet etnike te Kosoves jane veqanerisht te dukshme ne media ku pjestaret e shumices shqiptare rralle here shuhen duke punuar me gazetaret e pakices serbe. Megjithate qeveria aktuale shihet me e gatshme te punoje me keta gazetar dhe me e hapur ndaj bashkepunimit, edhe pse dy qeverite e meparshme ishin me pak te hapura ndaj dialogut me gazetaret serb.

Nen presidentin Aleksander Vucic, Serbia eshte bere nje vend ku eshte e rrezikshme te jesh gazetar. Kjo kuptohet prej numerit alarmues te sulmeve ndaj gazetareve, qe nuk jane investiguar, zgjedhur, ose denuar dhe fushatat agresive na tregojne se mediat pro-qeveritare organizohen kunder gazetareve orkestrues. Serbia vazhdon te kerkoje qe te jete pjese e Bashkimit Europian, por akoma nuk I ploteson standartet e lirise se mediave. Disa gazetare guximtare vazhdojne te mbujojne temat si krimi dhe korrupcioni por storiet e tyre zakonisht jane te pblikuara ne media online ku kane nje arritje te kufizuar.

Amerika

Liria e mediave te Shteteve te Bashkuara I shenuar ne Amandamentin e Pare me 1787, ka qene nen sulem te vazhdueshem ketyre viteve te fundit, dhe ne vitin e pare te presidences Trump, ka zvogeluar te drejtat e gazetareve per te raportuar. Ai e ka deklaruar mediat si “Armiq te popullit” ne nje seri sulmesh verbale ndaj mediave.

Brazili vazhdon te jete nje nder vendet me te dhunshme per gazetaret ne Ameriken latine, me kercenime, sulme fizike si dhe vrasje. Liria e shprejes eshte nje nder shqetesimet e vogla duke pasur parasysh jo-stabilitetin politik. Pronesia e mediave vazhdon te jete shume e koncentruar, sidoms ne duart familjeve te medha industriale qe jane spesh te lidhura me klasin politik .

Kuba vazhdon te jete dhunuesi kryesor I mediave ne Ameriken Latine, dhe vdekja e Fidel Castro nuk ka ndryshuar. Familja Castro e cila ka qene ne fuqi prej vitit 1959 ka pothuajse nje kontrol te plote, dhe kushtetuta e Kubes ndalon media private. Arrestime dhe burgosje te dyshimta, kercenime dhe konfiskime te paisjeve jane disa prej formave me te shpeshta te ngacmimit.

Afrika

Kenja ka pasur nje zhvillim te ngadalte te lirise se mediave viteve te fundit. Situatat politike dhe shqetesimet per siguri jane perdorur prej 2016 si baza per te ndaluar te drejten per informim. Gjate kampanjave zhiedhore, mediat jane vazhdimisht te prekur nga sulmet fizike nga forcat e sigurise dhe publiku, si dhe kercenime nga politikanet. Paisjet e tyre jane shpesh te konfiskuara dhe shkrimet e tyre jane te cenzoruara.

Pa marre parasysh ligjin e ri per media ne vitin 2010 ne Rwanda censura dhe vete-censura gjenden kudo. Ne vitin 2015 qeveria e deboi BBC radio transmetimin ne gjuhen lokale Kinyarwanda pasiqe ne dokumentar I BBC I referoi vdekjet qe morren pjese gjate advancimit ne Kigali me 1994 te drejtuara nga Paul Kagame, presidenti aktual I Rwanda.

Aktet e dhunes dhe te indimidimit ndaj gazetareve jane pothuajse nje ngjarje perditore ne Uganda. Qfaredo kriticizmi I autoriteteve mund te rezultoje ne kidnapimin ose abuzimin e gazetareve. Akuzat e tradhetise nen kodin penal, shpesh eshte nje mjet per kontrollimin e mediave. Gjate zgjeijeve, interneti eshte shpesh I diskonektuar ose hyrja ne rrjete sociale eshte I bllokuar.

Cenzura në media

Cenzura e librit

Cenzura e librit është veprimi i ndonjë autoriteti,qeverie etj. për të parandaluar hyrjen në një libër apo ndonjë pjesë të tij.Arsyet e ndalimeve janë nga më të ndryshmet.Shtypja e materialeve zakonisht bëhet nga nocioni i turpërisë.Ky nocion mund të zbatohet për tema si: seksualiteti,droga,raca ose qëndrimi social.Kjo cenzurë për ndaljen e librave për shkak të turpësisë ka fillin nga shekulli i 19-të.

Gjithashtu,qeveritë kanë ndaluar disa libra për arsye se ato përmbanin material që mund t’i kërcënojnë,t’i turpërojnë apo t’i kritikojnë ato.

Edhe librat fetarë kanë pasur ballafaqimet e tyre me cenzurë.Për shembull, shkrimet e shenjta janë ndaluar(madje edhe djegur) në ndonjë pikë në histori.Bibla, si dhe libra të tjerë të shenjtë iu janë ballafaquar cenzurës nga qeveri të ndryshme.Ngjashmërisht, librat që bazohen në shkrimet e shenjta janë ndaluar, si psh “Mbretëria e Zotit është në ty” nga Leon Tolstoi, e cila u ndalua nga mbretëria ruse për arsye se kishte qenë “anti-themeluese.

Djegia e librave është shkatërrimi,i cili zakonisht kryhet në mënyrë ceremonial,i librave apo materialeve të tjera të shkruara.Në të shumtën e rasteve bëhet në publik dhe është e inspiruar nga motive religjioze,morale apo politike për t’I bërë cenzurë.

Cenzura e filmit

Cenzura e filmit është e zbatuar në shkallë të ndryshme në varësi të shtetit.

Sistemi i vlerësimit të një filmi është i krijuar të klasifikojë filmat në varësi të përshtatshmërisë për audiencën,në temë të seksit,dhunës,abuzim i substancave(drogës),blasfemisë,paturpësisë apo gjëra të tjera që anashkalojnë turpësinë.Çertifikim ose klasifikim janë termet që përdoren për të vlerësuar filmin.

Çertifikimi i filmit ka qenë prezent që nga krijimi i filmit.

Cenzura e muzikës

Cenzura e muzikës i referohet editimit të veprës muzikore për arsye të ndryshme,si rrjedhojë nga një sërë e gjerë motivesh,duke përfshirë arsye morale,politike ose fetare.Cenzura mund të jetë hekja e një pjese të pjesës muzikore të forcuar nga qeveria deri tek hekja e saj private/vullnetare kur vepra muzikore paraqitet në një kontekst të veçantë.

Motivet:

Mirësjellja

Këngët zakonisht janë të redaskuara për transmetim në radio ose televizor për të hequr përmbajtje që mund të konsiderohen të kundërshtueshme nga publiku-siç është blasfemia,ose referenca që iu drejtohen seksit apo dorgës.Kjo bëhet me qëllim që kënga të jetë më e “marketueshme”.Këngët që iu janë parashtruar këtij procesi referohen si “clean version” ( version i pastër ) ose “radio edit” ( editim i radios).

Shembuj: kur Kanye West performoi këngën “Power” në Saturday Night Live(SNL),ai zëvendësoi  një strofë të tërë të këngës për arsye të përmbajtjes së saj blasfemike,si dhe shprehje që ishin fyese ndaj SNL(siç janë “Fuck SNL and it’s whole cast).

Objekt i cenuzrës janë edhe veprat muzikore ku mesazhi i tyre është munduar të dalë në mënyrë të fshehtë.Britney Spears liroi këngën e saj “If U Seek Amy” me qëllim që ajo të dëgjohet si “F-U-C-K me”; kompania e saj urdhëroi një editim të këngës,e cila zëvendësoi fjalën “seek” me “see”.

Ndjeshmëria

Disa vepra muzikore janë të konsideruara si të ndjeshme për tu transmetuar,që në të shumtën e rasteve është në ndikim të rrethanave të fundit.

Kur Madonna kishte planifikuar që të lironte këngën e saj “American Life”,ajo u refuzua nga transmetimi ngase teksti dhe viedoklipi përmbanin elemente polemike dhe “jopatriote”(siç është një pasarelë me femra në uniform të ushtrisë,apo një skenë ku këngëtarja gjuan një çakmak në formë grenade drejt një personi të ngjashëm me  George W. Bush për të ndezur cigaren e tij),që konsideroheshin shumë të ndjeshme ngase ishte koha e zgjuarjes së Luftës në Iran.Madonna e shtyu datën e lancimit të këngës së saj për shkak të komenteve negative,duke thënë së ajo “nuk ka dashur që dikush t’a interpretojë këngën gabimisht.

Çështje ligjore

Këngët dhe albumet,në disa raste,mund të kenë problem ligjore ngase mund të ballafaqohen me problem të kopjimit dhe të drejtën e autorit(copy-right issues).

Kur The JAMs në vitin 1987 kishin planifikuar të lanconin albumin “What The Fuck Is Going On?”,projekti u desh të anulohej ngase firma kishte marrur shumë ankesa nga banda ABBA,këngët e së cilëve kanë qenë të përdorura pa lejen e tyre.

Cenzura e artit

Fotografitë dhe pikturat e artistit britanez Graham Ovenden  janë shkatërruar me urdhër nga gjykata e Londrës në vitin 2015 ngase nuk ishin “si duhej”, dhe kopjet e veprave janë larguar nga galleria Tate online.

Kriticizmi ndaj cenzurës

Cenzura ka qenë e kritikuar gjatë tërë historisë,në të shumtën e rasteve për të qenit e padrejtë dhe penguese.Në 1997 Michael Laandier,komentator social,shkroi një ese ku përshkroi se si cenzura është antiproduktive ngase pengon që tema e cenzuruar që të diskutohet në shoqëri.Landier krijon argumentin e tij duke thënë se ata që janë pro cenzurës janë njerëz që besojnë se ajo që po e cenzurojnë është e vërtetë , si individë duke besuar se ata janë të saktë do të mirpriste mundësinë e rrëzimit të atyre që janë me pikëpamje të kundërta.

Shiko edhe

• Censurim në internet