Wikipedia

Gjuetia me shqiponja

Gjuetia me shqiponja është një formë tradicionale e gjuetisë e gjetur përgjatë Stepit Euroaziatikë, e praktikuar nga kazakët dhe kirgizët në Kazakistanin dhe Kirgistanin bashkëkohor, si dhe diasporat në Bayan-Ölgii .Provincat Bayan-Ölgii, Mongoli dhe Xinjiang të Kinës . Megjithëse këta njerëz janë më të famshëm për gjueti me shqiponjën e artë, ata kanë qenë të njohur për të trajnimin e goshaukës veriore, falconët shtegtues, falconët më të mëdhenj, etj. [1]

Terminologji

Redakto

Në Kazakistan dhe Kirgizë, ka kushte të veçanta për ata që gjuajnë zogj grabitqarë në përgjithësi ,dhe ata që gjuajnë me shqiponja.

Në Kazakistan, shumë zotërinj zogjsh edhe gjueti falkonëve i referohen gjuetarëve të falonëve në përgjithësi. Qusbegi vjen nga fjalët qus ("zog") dhe bek ("zot"), duke e përkthyer fjalë për fjalë si "zotëri zogjsh". Në Old Turkic, kush begi ishte një titull i përdorur për këshilltarët më të respektuar të khan-it, duke reflektuar rolin e çmuar të gjuetarëve të falkonëve. [2] Sayatshy vjen nga fjala sayat ("falconry") dhe suffix -shy, të përdorur për tituj profesional në gjuhët turke . Fjala kazake për gjuetarët e falkonëve që gjuajn me shqiponja është bürkitshi, nga bürkit ("shqiponja e artë"), ndërsa fjala për ata që përdorin goshawks është qarshyghashy, nga qarshygha ("goshawk").

Në Kirgiz, fjala e përgjithshme për gjuetarët e falkonëve është münüshkör . Një gjuetar që në mënyrë specifike gjuan me shqiponjat është një bürkütchü, nga bürküt ("shqiponja e artë").

Histori

Redakto
 
Gjuetarët me shqiponjë Khitans në kalë, ( Dinastia Song ).

Kitanët

Redakto

Në 936-45 pas Krishtit Khitansët, një popull nomad nga Mançuria, pushtuan një pjesë të Kinës veriore. [3] Në vitin 960, Kina u pushtua nga dinastia Song . [4] Që në fillimet e saj, dinastia Song nuk ishte në gjendje të kontrollonte krejtësisht Kitanin, i cili tashmë kishte asimiluar pjesën më të madhe të kulturës kineze. Gjatë regjimit 300-vjeçar të Kinës, Dinastia Song duhej të nderonte Kitanin për t'i mbajtur ata larg nga pushtimi i plotëti erritorit Song-. [5] Përkundër faktit që Khitasit asimiluan kulturën kineze, ata mruajën tshumë tradita nomade, duke përfshirë gjuetinë e shqiponjës [6] (shih pikturën e panjohur kineze nga dinastia Song ).

Jurchen

Redakto

Shumë fise të Jurchen-it gjuanin me shigjetë, Khitani u përpoq të merrte gjuetin e shqiponjave si pjesë të,tyre por nuk përfundoi me favor të Khitanit. Jurchen filloi një revoltë kundër tyre, gjë që u lejoi atyre të rifitojnë aksesin në pjesën e parë në të cilin ata gjuanin më parë.

Kirgyzë

Redakto

Në 1207, Kirgistani nomadë iu dorëzua Genghis Khan birit të Jochi-t . Nën sundimin mongol, Kirgizsi ruajti kulturën e tyre nomade, si dhe traditën e shqiponjës deri në vitet 1990. [7] [8] Arkeologët gjurmuan prapa në Azinë Qendrore në mijëvjeçarin e parë apo të dytë para Krishtit. [9][10]

Kazakët

Redakto
 
Kazakë gjuetar me shqiponjë në Altai Tavan Bogd Park Kombëtar, Mongoli .

Gjatë periudhës komuniste në Kazakistan, shumë kazakë u larguan për në Mongoli, [11] duke u vendosur në Provincën Bayan-Ölgii dhe duke marë me vete traditën e tyre të gjuetisë me shqiponjat. Ka rreth 250 gjuetarë shqiponjash në Bayan-Ölgii, që ndodhet në malet Altai të Mongolisë perëndimore. [12][13][14] Zakonet e tyre të peshkimit përfshijnë gjuetinë me shqiponjat e arta me kalë dhe gjuetin e dhelprave të kuqe dhe dhelprave korsak . [15] Ata përdorin shqiponjat për të kapur dhelprat dhe lepujt gjatë muajve të ftohtë të dimrit, kur është më e lehtë të shohësh dhelprat me ngjyrë ari në dëborë.[16] [17] Çdo tetor, behet pritja e gjuetisë së shqiponjës kazake që shfaqet në Festivalin vjetor të Shqiponjës së art.[18] [19] Megjithëse qeveria e Kazakistanit ka bërë përpjekje për të joshur praktikuesit e këtyre traditave kazake të kthyera në Kazakistan, shumica e Kazakistanëve kanë mbetur në Mongoli.

Shiko gjithashtu

Redakto

Referime

Redakto
  1. ^ Keen, Dennis. "Kyrgyz Falconers Use Falcons, Too". The Central Asian Falconry Project. Arkivuar nga origjinali më 15 nëntor 2015. Marrë më 30 shtator 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Bosworth, C. E., red. (1980). The Encyclopaedia of Islam. Vëll. 5. Leiden: E. J. Brill. fq. 18. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ The Art of War by Sun Tzu - Special Edition by Sun Tzu and Lionel Giles (2005) p.170
  4. ^ China: Its History and Culture (4th Edition) by W. Scott Morton, Charlton M. Lewis, and Charlton Lewis (2004) p.100
  5. ^ 5 Steps to a 5: AP World History (5 Steps to a 5) by Peggy Martin (2004) p.115
  6. ^ Eagle Dreams: Searching for Legends in Wild Mongolia by Stephen J. Bodio (2003) p. 26
  7. ^ Soma, Takuya. 2007. ‘Kyrgyz Falconry & Falconers and its Transition’. In Proceedings of Great Silk Road Conference, Culture and Traditions, Then and Now 2006. 130-139. Tashkent: Academy of Uzbekistan/ UNESCO
  8. ^ 相馬拓也 2008「形象なき文化遺産としての狩猟技術: キルギス共和国イシク・クル湖岸における鷹狩猟のエスノグラフィ」『国士舘大学地理学報告2007（第16号）』: pp.99-106 [1]
  9. ^ "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 18 shkurt 2011. Marrë më 31 maj 2019. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  10. ^ "Archived copy" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 3 dhjetor 2013. Marrë më 1 dhjetor 2013. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  11. ^ http://www.worldatlas.com/webimage/countrys/asia/kz.htm
  12. ^ "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 21 qershor 2017. Marrë më 31 maj 2019. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  13. ^ "Archived copy" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2013-12-03. Marrë më 2013-12-01. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  14. ^ "Archived copy" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2015-10-17. Marrë më 2015-10-17. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  15. ^ http://matadornetwork.com/trips/photo-essay-hanging-with-eaglehunters-in-western-mongolia
  16. ^ http://discover-bayanolgii.com/
  17. ^ https://ja.scribd.com/doc/248703715/Takuya-Soma-2014-Eagle-Hunters-in-Action-hunting-practice-of-Altaic-Kazakh-falconers-in-Western-Mongolia-Falco-No-44
  18. ^ "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 22 janar 2013. Marrë më 31 maj 2019. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  19. ^ "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 21 qershor 2017. Marrë më 31 maj 2019. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)

Leximi më tej

Redakto
  • Keen, Dennis. 2014. 'Projekti i gjuetisë i Azisë Qendrore '. [2] Arkivuar 6 tetor 2014 tek Wayback Machine
  • Soma, Takuya. 2012. 'Gjuetia Bashkëkohore në Altai-Kazakistan në Mongolinë Perëndimore' Gazeta Ndërkombëtare e Trashëgimisë së Paprekshme (vol.7), fq.   103-111. [3] Arkivuar 21 qershor 2017 tek Wayback Machine
  • Soma, Takuya. 2012. 'Etnoarkiologjia e gjuetisë së Kali-Riding', Konferenca aziatike për Shkencat Sociale 2012 - Proceset e Konferencës Zyrtare, fq.   167-182. [4]
  • Soma, Takuya. 2012. Trashëgimia kulturore e paprekshme e arteve dhe njohurive për bashkëjetesë me shqiponjat e arta: Studimet etnografike në "gjuetinë e gjuetisë me kalë" të Altait-Gjuetarëve të Kazakistanit ", Kongresi Ndërkombëtar i Shkencave të Njeriut dhe Shkencave Sociale, fq.   307-316. [5]
  • Soma, Takuya. 2012. 'Art i Falconry Riding Horse-nga Altai-Kazakh Falconers'. Në HERITAGE 2012 (vol.2) - Procesi i Konferencës së 3-të Ndërkombëtare për Trashëgiminë dhe Zhvillimin e Qëndrueshëm, redaktuar nga Rogério Amoêda, Sérgio Lira dhe Cristina Pinheiro, fq.   1499-1506. Porto: Instituti i Linjës së Gjelbër për Zhvillim të Qëndrueshëm.   ISBN   978-989-95671-8-4 .
  • Soma, Takuya. 2012. 'Falconry Riding Horse në Altai-Kazakistan Shoqëria Nomadic: Hulumtime Antropologjike në Aktivitetet Summer e Falconers dhe Golden Eagle'. Gazeta Japoneze e Marrëdhënieve Njeriut dhe Kafshëve 32 : f.   38-47 (shkruar në japonisht).
  • Soma, Takuya. 2013. 'Studimi Etnografik i Falconerëve Altaic Kazakh', Falco: Buletini i Grupit të Hulumtimit të Falkonit në Lindjen e Mesme 41, fq.   10-14. [6]
  • Soma, Takuya. 2013. 'Etnoarqeologjia e Falconrisë së Lashtë në Azinë Lindore', Konferenca Aziatike mbi Studimet Kulturore 2013 - Proceset e Konferencave Zyrtare, fq.   81-95. [7]
  • Soma, Takuya. 2013. 'Artet e gjuetisë të Falconers Eagle në Altai-Kazakhs: Operacionet Bashkëkohore të Falconry Riding Horse në Sagsai County, Mongoli Perëndimore'. Gazeta Japoneze e Marrëdhënieve Njeriut dhe Kafshëve 35 : f.   58-66 (shkruar në japonisht).
  • Soma, Takuya & Battulga, Sukhee. 2014. 'Altai Kazakh Falconry si Turizëm Trashëgimi: "Festivali i Shqiponjës së Artë" i Mongolisë Perëndimore', "Gazeta Ndërkombëtare e Trashëgimisë së paprekshme vol. 9", redaktuar nga Alissandra Cummins, fq.   135-148. Seul: Muzeu Folklorik Kombëtar i Koresë. [8] Arkivuar 21 qershor 2017 tek Wayback Machine
  • Takuya Soma. 2014. 'Gjuetarët e shqiponjave në Veprim: praktika e gjuetisë së falkonëve Altaic Kazakh në Mongolinë Perëndimore', Falco: Buletini i Grupit të Hulumtimit të Farkëtarit të Lindjes së Mesme 44, fq.   16-20. [9]
  • Takuya Soma. 2014. Ndërveprimet e Njeriut dhe Raptor në Kontekstin e një Shoqërie Nomadike: Studimet Antropologjike dhe Etno-Ornitologjike të Falconrisë Altaike të Kazakistanit dhe Qëndrueshmëria e saj Kulturore në Mongolinë Perëndimore (Teza e PhD dorëzuar në Universitetin e Kaselit, 20 gusht 2014)

Linqe te jashtme

Redakto
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Gjuetia_me_shqiponja&oldid=2613765"