Gjuha armene
(Përcjellë nga Gjuha Armene)
Gjuha Armene (armenishtja) është një gjuhë Indo-Evropiane. Gjuhetaret klasifikojne gjuhen armene si nje deg e pavarur ne familes gjuheve indoevropiane. Faktikisht, pervec gjuhes armene, vetem gjuhet greke dhe shqipe konsiderohet si dege te dallueshme ne familjen e gjuheve indoevropiane. Fjalori i tij ka qene i ndikuar nga gjuhet perendimore mesme iranik, vecanerisht nga gjuha parthiane, dhe gjithashtu nga persisht, greqisht, turqisht, dhe ne nje mase me te vogel nga gjuhet fqinj kaukaziane, edhe arabisht dhe latisnisht. Ka edhe ngjashmeri, ne formen e arkaizemet te perbashketa, mes Armenishtes dhe gjuhet antike te Anadollit te zhdukur ne keto kohe. Një shembull i tillë është mungesa e gjinisë gramatikore në armenisht. Gjithesesi, perkunder ndikimeve te huaja ne fjalorin e saj, dhe mundesisht edhe ne gramatiken e saj, armenishtja mbetet nje nga gjuhet me unike ne Euroazi.
| Armenisht | |
|---|---|
 | |
Folës amtare | 8–12 milion |
Familje gjuhësore | Gjuhët indo-evropiane
|
| Dialektet | |
| Statusi zyrtar | |
Gjuhë zyrtare në | Armeni |
| Kodet gjuhësore | |
| ISO 639-1 | hy |
| ISO 639-3 | – |
Armenishtja ka skriptin e vet, alfabeti armene. Alfabeti armene u krijua nga Shen Mesrop Mashtotsi ne vitin 405 AD me 36 shkronja. Ai kreditohet edhe me krijimin e alfabetit të gjuhes gjeorgjian. Mesrop Mashtotsi (armenisht: Մեսրոպ Մաշտոց; 361 ose 362 – shkurt 17, 440) ishte nje teolog (i krishtere) dhe gjuhetar armen. Teksti me i vjeter mbijetuar ne gjuhen armene eshte perkthim i Bibles nga Mesrop Mashtots ne shekullin e 5-te pas Krishtit.
Ka dy forma te standardizuara moderne letrare te gjuhes armene, armenisht lindore dhe perendimore. Versionet bashkekohore te ketyre dialekteve jane reciprokisht te kuptueshme.
Armenisht eshte nje gjuhe indo-evropiane e lashte. Shume fjale te saj kane nje origjine etimologjike te perbashket me gjuhet te tjera indoevropiane ne fazat e hershme te zhvillimit te tyre.
(Burimi: Online Etymology Dictionary.[1])
| Armenisht | Anglisht | Latin Klasike | Persisht | Gjuha Helenike Greke | Sanskrit | Rusisht | PIE | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| mayr "eme/nena" | mother (< OE mōdor) | māter "eme/nena" | mādar "eme/nena" | mētēr "eme/nena" | mātṛ "eme/nena" | mat | *máH₂ter "eme/nena" | |
| hayr "ate/baba" | father (< OE fæder) | pater "ate/baba" | pedar "ate/baba" | patēr "ate/baba" | pitṛ "ate/baba" | ot'ets | *pH₂tér "ate/baba" | |
| eġbayr "vella" | brother (< OE brōþor) | frāter "vella" | barādaṛ "vella" | phrātēr "vella" | bhrātṛ "vella" | brat | *bʱráH₂ter "vella" | |
| doostr "bije/vajze" | daughter (< OE dohtor) | përafërt latin eshte e humbur [2] | dukhtaṛ "bije" | thugatēr "bije" | duhitṛ "bije" | doč | *dʱugH₂-tér "bije" | |
| kin "femer, grua" | queen (< OE cwēn "queen, woman, wife") | peraferti eshte i panjohur | Old Persian kiana "femer,grua" | gunē "nje grua" | gnā/jani "grua" | žena "grua" | *gʷén-eH₂ "grua" | |
| im "im, ime, e mi, e mia" | my, mine (< OE min) | mei "im, ime" | man/am "im, ime" | emeo "im, ime, e mi, e mia" | mama "im, ime, e mi, e mia" | moy | *mene "im, ime, e mi, e mia, imja" | |
| anun "emer" | name (< OE nama) | nōmen "emer" | nām "emer" | onoma "emer" | nāman "emer" | im'a | *H₁noH₃m-n̥ "emer" | |
| utt "8" | eight (< OE eahta) | octō "tete" | (h)asht "tete" | oktō "tete" | aṣṭa "tete" | vosem | *H₁oḱtō(u) "tete" | |
| innë "9" | nine (< OE nigon) | novem "nente" | noh "nente" | ennea "nente" | nava "nente" | dev'at | *(H₁)néwn̥ "nente" | |
| tas "10" | ten (< OE tien) (< P.Gmc. *tekhan) | decem "dhjete" | dah "dhjete" | deka "dhjete" | daśa "dhjete" | des'at | *déḱm̥ "dhjete" | |
| ach, achk "sy" | eye (< OE ēge) | oculus "sy" | chačm "sy" | ophthalmos "sy" | akṣan "sy" | oko | *H₃okʷ "pare, shoh" | |
| armunk "berryl" | arm (< OE earm "pjeset e trupit bashkuan nen supe") | armus "sup/ shpatulla" | arenj "berryl" | arthron "lloj lidhjeje" | īrma "krah" | *H₁ar-mo "nyjë, artikulacion" | ||
| ts'unk[3] "gju" | knee (< OE cnēo) | genū, "gju" | zānu "gju" | gonu "gju" | jānu "gju" | knitsa "kllapa" | *ǵénu "gju" | |
| vot, votk "kembe" | foot (< OE fōt) | pedis "kembe" | pā "kembe" | podi "kembe" | pāda "kembe" | p'ata "thember" | *pod-, *ped "kembe" | |
| sirt "zemer" | heart (< OE heorte) | cor "zemer" | del "zemer" | kardia "zemer" | hṛdaya "zemer" | serdtse | *ḱerd "zemer" | |
| kashi "lekure" | skin (< OE hȳdan "lejure mbulese kafsheve") | cutis "lekure" | pust "lekure" | keuthō "(une) e mbuloj, une fsheh" | kuṭīra "bun, kasolle" | koža | *keu "mbuloj,fsheh" | |
| muk "mi/miu" | mouse (< OE mūs) | mūs "mi" | mūṣ "mouse" | mus "mouse" | mūṣ "mi" | myš | *muH₁s "mi, bretesit e vogel" | |
| kov "lope" | cow (< OE cū) | bos "kafshe shtepiake, bageti", bum[4] "cow" | gāv "lope" | bous "lope" | gauḥ "lope" | korova | *gʷou "lope" | |
| shun "qen" | hound (< OE hund "hound, dog") | canis "laro, qen" (i qenit) | sag "qen" | kuōn "qen" | śvan "qen" | ščenok "qenush" | *ḱwon "qen" | |
| tari "vit" | year (< OE gēar) | hōrnus "te ketij viti" | yare[5] "year" | hōra "koha, vit" | yare[5] "year" | *yeH₁r "year" | ||
| amis "muaj" | moon, month (< OE mōnaþ) | mēnsis "muaj" | māh "hene, muaj" | mēn "hene, muaj" | māsa "hene, muaj" | mes'ats | *meH₁ns "hena, muaj" | |
| amaṙ "vere" | summer (< OE sumor) | samā "season" | zima "winter" | *sem "stina nxehte e vitit" | ||||
| ǰerm "i ngrohte" | warm (< OE wearm) | formus "ngrohte" | garm "ngrohte" | thermos "i ngrofte" | gharma "nxehtesi" | žarko "nxehte" | *gʷʰerm "ngrohte" | |
| luys "drite" | light (< OE lēoht shkelqim") | lucere, lux, lucidus "te shkelqej, shkelqim, qart" | ruz "dite" | leukos "ndritshem, bardhe" | roca "ndritshem" | luč "rreze" | *leuk "drite, shkelqim" | |
| hur "flake" | fire (< OE fȳr) | pir[4] "fire" | azer "fire" | pur "fire" | pu "fire" | požar | *péH₂wr̥ "fire" | |
| heru "larg" | far (< OE feor "to a great distance") | per "permes" | farā "pertej" | pera "pertej" | paras "pertej" | po | *per "permes, matante, , neper, pertej" | |
| helum "une derdh" | flow (< OE flōwan) | pluĕre "te bjere shi" | pur "derdh" | plenō "laj" | plu "notoj, te notuar" | plavat "notoj, te notuar" | *pleu "rrjedhe, shket" | |
| utem "une ha" | eat (< OE etan) | edō "I eat", edulis "edible" | xur "ha" | edō "une ha" | admi "une ha" | est | *ed "(te) ha" | |
| gitem "(une)e di" | wit (< OE wit, witan "intelekt, te njoh") | vidēre "te shoh" | Old Persian vida "njohuri" | eidenai "njoh" | vid "shoh" | videt "shoh" | *weid "to know, to see" | |
| get "lumi" | water (< OE wæter) | utur[4] "water" | rōd "lumi" | hudōr "uje" | udan "uje" | voda | (*wodor, *wedor, *uder-) nga *wed "uje" | |
| gorç[3] "pune" | work (< OE weorc) | urgēre "shtyj, hedh, ngul" | kar "pune" | ergon "pune" | varcas "aktivitet" | *werǵ "punoj, te punuar" | ||
| mets[3] "madh " | much (< OE mycel "madh, shume") | magnus "i madh" | mega "i madh" | megas "i madh" | mahant "i madh" | mnogo "shume" | *meǵ "i madh" | |
| ant'sanot[3] "i huaj, i panjohur" | unknown (< OE uncnawen) | ignōtus,[6] ignōrāntem[6] "unknown, ignorant" | ajnabi "stranger, i panjohur, injorant" | agnōstos[6] "i panjohur" | ajñāta[6] "i panjohur" | neznakomyj | *n- + *ǵneH₃ "jo" + "(te) di" | |
| meṙaç "vdekur" | murder (< OE morþor) | mors "vdekje", mortalis "mortal" | marg "death" / morde "dead" | ambrotos "immortal" | mṛta "dead" | mertvyj | *mrtro, from (*mor-, *mr-) "vdeke, vdes" | |
| miǰin "mes" | mid, middle (< OE mid, middel) | medius "mes" | meyan "mes" | mesos "mes" | madhya "mes" | meždu "ndermjet" | *medʱyo- from *me "mes" | |
| ayl "tjeter" | else (< OE elles "tjeter, ndryshe, ndryshme") | alius, alienus "tjeter, tjetri" | allos "tjeter" | anya "tjeter" | *al "tjeter" | |||
| nor "i ri, e re" | new (< OE nīwe) | novus "i ri" | now "i ri" | neos "i ri" | nava "i ri" | novyj | *néwo "new" | |
| durr "dere" | door (< OE dor, duru) | fores "dere" | dar "dere" | thura "dere" | dvār "dere" | dver | *dʱwer "dere, hapesire porte" | |
| tun "shtepi" | timber (< OE timber "pemet, të perdorura per materiale ndertimi, struktura") | domus "shtepi" | khone "shtepi" | domos "shtepi" | dama "shtepi" | dom | *domo-, *domu "shtepi" | |
| beri,, berel "pjellor,, mbaj" | bear (< OE beran "lind, pjell,, mbaj") | ferre, fertilis "mbaj, pjellor" | bordan, bar "mbaj" | pherein "mbaj" | bharati "mbaj" | brat "merr" | *bʱer "lind, mbaj" |
Shiko Edhe
RedaktoFootnotes
Redakto- ^ "Online Etymology Dictionary". etymonline.com. Arkivuar nga origjinali më 13 qershor 2007. Marrë më 2007-06-07.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ megjithese, nje Italic "gjuhe motra" e saj, dmth. nje gjuhe e lidhur ngushte, se quhet Oscan ka ruajtur formen "futrei" (daughter "bije").
- ^ a b c d The letter ⟨ç⟩ represents /ts/. In the Armenian words çunk, gorç, meç, and ançanot’, korrespondon me PIE *g.
- ^ a b c fjala "bum" (lope), "pir" (zjarr) and "utur" (uje) në kolonën Latine janë në të vërtetë nga njëItalic gjuha e lidhura quhet Umbrian.
- ^ a b fjala "yare" (vit) ne kolona Perse dhe Sanskrit eshte ne vertete nga nje gjuhe Indo-Iranian nje gjuhe i lidhura se quhet Avestan.
- ^ a b c d Prefikset per "jo-" ne latin jane "in-" and "i-", dhe "an-" and "a-" ne Greqisht dhe Sanskrit, te cilat korrespondon me PIE *n-.
References
Redakto- Dum-Tragut, Jasmine (2009), Armenian: Modern Eastern Armenian, Amsterdam: John Benjamins Publishing Company
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Fortson, Benjamin W. (2004), Indo-European Language and Culture, Oxford: Blackwell Publishing
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Hübschmann, Heinrich (1875), "Über die Stellung des armenischen im Kreise der indogermanischen Sprachen", Zeitschrift für Vergleichende Sprachforschung, 23: 5–42, arkivuar nga origjinali më 21 dhjetor 2005, marrë më 25 qershor 2013
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Price, G. (1998), Encyclopedia of European languages, Oxford University Press
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)
External links
Redakto| Gjej më shumë rreth Armenian language në projektet tjera simotra të Wikipedias: | |
 |
Deficione nga Wikifjalori |
 |
Imazhe dhe media nga Commons |
 |
Burimet të të mësuarit nga Wikiversity |
 |
Lajme nga Wikilajme |
 |
Citate nga Wikicitate |
 |
Burime tekstesh nga Wikiburime |
 |
Libra nga Wikilibra |
- Armenian Swadesh list of basic vocabulary words (from Wiktionary's Swadesh list appendix)
- AGBU – Armenian Virtual College – First online university to learn Armenian Arkivuar 26 korrik 2013 tek Wayback Machine
- Armenian language resources Arkivuar 24 qershor 2011 tek Wayback Machine
- Ethnologue report on Armenian
- The Armenian alphabet
- Learn Armenian (Organization teaching grammar vocabulary and phrases)