Gjuha Svane

Svanja është një gjuhë unike dhe e rëndësishme për kulturën dhe historinë e rajonit të Svanetit. Me një numër të kufizuar folësish, është e rëndësishme të ruhet dhe të përparohet studimi dhe mbrojtja e kësaj gjuhe të rrezikuar. Përkundër presionit të gjuhëve më të mëdha dhe modernizimit të shoqërisë, është e rëndësishme të vlerësojmë trashëgiminë gjuhësore të Svanishtes dhe të punojmë për rrjetëzimin e saj për brezat e ardhshëm.

Svan
Shqiptimi	Stampa:IPA-ka
Vendase për	Georgia
Rajoni	Svaneti Abkhazia
Folës amtare	14,000 (2015)
Familje gjuhësore	Kartvelian Svan
Shkrimi	Georgian script
Kodet gjuhësore
ISO 639-3	sva
Glottolog	svan1243
ELP	Svan
Svan is classified as Definitely Endangered by the UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger

Veçoritë

Veçoritë familjare

Svanishtja është një gjuhë e rrallë e fjalisë kaukaziane, e cila përdoret nga pak njerëz në rajonin e Svanetisë në Gjeorgjinë. Gjuha e ka një strukturë të pasur gramatikore dhe një sistem të zhvilluar të kategorive gramatikore.Një nga tiparet më të dallueshme të Svanishtes është sistemi i ndarjes së foljeve në aspekte, dëshmueshmëri dhe "versione". Këto karakteristika bëjnë që gjuha të jetë e vështirë për tu mësuar për parashikimin dhe interpretimin e foljeve në një fjalë.Svanishtja gjithashtu ka një sistem morfosintaksor të ndarë-ergativ, ku subjekti dhe objekti i fjalës trajtohen ndryshe në varësi të rastit gramatikor në të cilin ndodhen. Kjo e bën gjuhën të ndryshojë nga shumë gjuhë të tjera, të cilat kanë një sistem morfosintaksor të drejtë-akuzativ.Për shkak të përparësive unike gramatikore dhe strukturës së caktuar, Svanishtja është një fushë interesante për studiuesit e gjuhësisë dhe për ata që duan të zbulojnë trashëgiminë e pasur gjuhësore të rajonit të Kaukazit.

Karakteristikat dalluese

Svanja gjithashtu ka një sistem të pasur konsonantesh, duke përfshirë segmente të rrëshqet si /ʃ , dhe segmente të zëzë si v ɣ L.Ka gjithashtu disa konsonante eklipsuese si /bˠ dˠ ɡˠ/ dhe një numër i madh i klasterëve, duke përfshirë disa klasterë të pashtruara si /kv kʰv sk stʰ/ Sistemi fonologjik i Svanit është i komplikuar dhe unik në botën gjuhësore.

Shpërndarja

Gjuha Svanishtja është e rëndësishme për identitetin kulturor të komunitetit Svan. Ajo është një gjuhë kaukaziane jugore dhe ka një histori të gjatë në këtë rajon. Megjithëse numri i folësve të saj është i ulët, përpjekjet për të ruajtur dhe përparuar gjuhën dhe kulturën Svan janë të rëndësishme.Gjuha Svanishtja është gjuha zyrtare e rrethit të Mestias në Gjeorgji dhe përfaqëson një pasuri të rëndësishme kulturore. Ndërsa përhapja e gjuhës së standardeve dhe modernizimi i saj mund të ndikojnë në përdorimin e gjuhës Svan në jetën e përditshme, përkujdesja për ruajtjen dhe avancimin e saj është jetike për mbijetesën e kësaj gjuhe unike dhe tërësisht të veçantë.

Gjuha përdoret në komunikimin shoqëror të njohur dhe të rastësishëm. Nuk ka standard të shkruar apo status zyrtar. Shumica e folësve flasin gjithashtu gjeorgjisht . Gjuha konsiderohet e rrezikuar, pasi njohja e saj tek të rinjtë është e kufizuar.

Historia

Svanishtja përdoret nga rreth 30,000-35,000 njerëz në rajonin e Svanetisë në Gjeorgjinë Jugore. Gjuha Svan është e vështirë për t'u mësuar për shkak të kompleksitetit të saj fonologjik dhe gramatikal. Ajo ka një sistem unik të vokabularit dhe një numër të madh ndarjesh të konjugimeve për fjalët në mënyrë që të përshtaten me bashkëfolësit.Gjuha Svan ka edhe një sistem të pasur të modaliteteve, duke përfshirë modalitete si obligacioni, detyra, dhe dhe synimi. Ndërsa shkrimi i Svanishtes është i bazuar në alfabetin gjeorgjian, ka disa ndryshime në ë dhe shkronjat që përfaqësojnë tinguj të veçantë të kësaj gjuhe.Gjuha Svan është e rëndësishme për arsyet kulturore dhe historike, pasi ajo është e lidhur me traditat e lashta, mitologjinë dhe folklorin e Svanetisë. Për shkak të kësaj, zbatimi i politikave për mbrojtjen dhe promovimin e gjuhës Svan është i rëndësishëm për të ruajtur trashëgiminë e saj unike dhe për të mbështetur komunitetin e gjuhës së Svan.

Etnologia sovjetike Evdokia Kozhevnikova dokumentoi gjerësisht gjuhën svaneze gjatë punës së saj në terren në Svaneti në vitet 1920 dhe 1930.

Dialektet

Gjuha Svane ndahet në dialektet dhe nëndialektet e mëposhtme:

• Svan i sipërm (rreth 15,000 folës)
  • Bali i sipërm: Ushguli, Kala, Ipar, Mulakh, Mestia, Lenzer, Latal.
  • Lower Bal: Becho, Tskhumar, Etser, Par, Chubekh, Lakham.
• Svan i ulët (rreth 12,000 folës)
  • Lashkhian: Lashkh.
  • Lentekhian: Lentekhi, Kheled, Khopur, Rtskhmelur, Cholur

Fonologjia

Bashkëtingëlloret

Inventari konsonant i Svanit është pak a shumë i njëjtë me atë të Gjeorgjisë së Vjetër.Kjo do të thotë, në krahasim me Gjeorgjinë moderne, ai gjithashtu ka /j/ , /q/ dhe /w/, por fërkimi labiodental shfaqet vetëm si një alofon i /w/ në dialektin Ln.Për më tepër, bashkëtingëlloret uvulare dhe /q’/ realizohen si afrikate, pra,

Svan consonants

		Labial	Alveolar	Palatal	Velar	Uvular	Glottal
Nasal		m /m/ მ	n /n/ ნ
Plosive	voiced	b /b/ ბ	d /d/ დ		g /ɡ/ გ
	aspirated	p /pʰ/ ფ	t /tʰ/ თ		k /kʰ/ ქ	q /qʰ/ ჴ
	ejective	ṗ /pʼ/ პ	ṭ /tʼ/ ტ		ḳ /kʼ/ კ	q̇ /qʼ/ ყ	ʔ /ʔ/ ჸ
Affricate	voiced		ʒ /d͡z/ ძ	ǯ /d͡ʒ/ ჯ
	aspirated		c /t͡sʰ/ ც	č /t͡ʃʰ/ ჩ
	ejective		ċ /t͡sʼ/ წ	čʼ /t͡ʃʼ/ ჭ
Fricative	voiced	(v [v] ვ)	z /z/ ზ	ž /ʒ/ ჟ		ɣ /ʁ/ ღ
	voiceless		s /s/ ს	š /ʃ/ შ		x /χ/ ხ	h /h/ ჰ
Approximant		w /w/უ̂	l /l/ ლ	y /j/ ჲ
Trill			r /r/ რ

Zanoret

Në dialektin Bal, zanoret e gjata fonemike proto-Svane janë prezente si [i:], [u:], dhe [e:], por jo në dialektin e Lashkhut. Në dialektin e Çolurit, zanoret e gjata fonemike janë të prezantuara në formën [i:] dhe [u:], por zanori i gjatë [e:] mungon. Ndërsa në dialektin e Lashkhut, zanoret e gjata fonemike janë të pranishme si [i:], [u:], [e:], dhe [o:]. Në dialektin e Lentekhut, zanoret e gjata fonemike mungojnë. Në dialektin e Bal të Poshtëm, zanoret e gjata fonemike janë të humbura. Në përgjithësi, inventari i zanoreve të Svanit ndryshon ndjeshëm midis dialekteve, duke sjellë një shumëllojshmëri në prezantimin e tyre. Kjo tregon se gjuha Svanë është e pasur dhe komplekse, dhe se veçoritë fonetike ndikojnë në identitetin dhe karakteristikat e saj.

	Përpara				Qendrore		Mbrapa
	unrounded		rounded
	short	long	short	long	short	long	short	long
Mbylle	/i/ i i	/iː/ Ī ī	/y/ Ü, ჳი ü	/yː/ ṻ ṻ			/u/ u u	/uː/ Ū ū
Në mes të afërt	/e/ e	/eː/ ჱ ç			/ə/ [lower-alpha 1] ჷ ə	/əː/ ჷ̄ ə̄
Hapur-mes			/œ/ ო̈, ჳe ö	/œː/ ō̈ ō̈			/ɔ/ o o	/ɔː/ o ō
Hapur	/æ/ Ä ä	/æː/ ā̈ ā̈					/ɑ/ a a	/ɑː/ ā à

.

Alfabeti

Tabelë rrugore në gjuhën svaneze, që përmban vetëm shkronja specifike svane dhe variant të romanizuar

Alfabeti Mingrelian është një variant i alfabetit gjeorgjian që përdoret për të shkruar gjuhën Mingreliane, e cila është një nga gjuhët minore të Kaukazit. Karakteristikat e tij përfshijnë disa shkronja shtesë që nuk gjenden në alfabetin standart gjeorgjian, duke reflektuar disa dallime fonetike të gjuhës Mingreliane.Është interesante të vërehet se ilustrimi i paraqitur duket të përmbajë disa nga këto shkronja shtesë të alfabetit Mingrelian, gjë që e bën atë të ngjashëm me këtë variant specifik të shkrirjes gjeorgjiane. Kjo mund të sugjerojë se piktogrami në fjalë mund të jetë i lidhur në ndonjë mënyrë me kulturën apo trashëgiminë e rajonit të Mingrelisë në Gjeorgji.Në tërësi, vëzhgimi juaj për ngjashmërinë e këtij alfabeti me atë Mingrelian duket shumë i drejtë. Është një vëzhgim i shkëlqyer i detajeve të veçanta të këtij piktogrami, duke na dhënë një kuptim më të thellë të origjinës dhe kontekstit të tij.

• ჶ [f]
• ჴ /q⁽ʰ⁾/
• ჸ /ʔ/
• ჲ /j/
• /w/
• ჷ /ə/
• ჱ /eː/

Ky alfabet përmban edhe disa veçori të tjera:Diakritikët: Ju theksuat se zanoret në këtë alfabet plotësohen me diakritikë, si umlaut për zanoret e përparme dhe makron për gjatësinë, edhe pse ato zakonisht nuk shkruhen. Kjo është një veçori interesante që e bën këtë alfabet të ngjashëm me sisteme të tjera të shkrimit, si shkrimi grek apo latnor, ku diakritikët përdoren për të shënuar aspekte të veçanta fonetike.Digrafët: Ju gjithashtu përmendët se ky alfabet përmban digrafë, që janë bashkërenditjet e dy shkronjave që përfaqësojnë një tingull të vetëm. Kjo është një tjetër karakteristikë e zakonshme në shumë sisteme të shkrimit, që lejon të përfaqësohen tinguj kompleksë ose të rrallë.Këto detaje shtesë rreth përdorimit të diakritikëve dhe digrafëve e bëjnë këtë alfabet edhe më interesant dhe të pasur. Tregon se ai mund të jetë një sistem i kompletuar i shkrimit, me mënyra të ndryshme për të shënuar dhe përfaqësuar karakteristikat fonetike të gjuhës që përdor.

• ჳი ("wi") /y/
• ჳe ("ne") /œ/

Përdoren në dialektet e Balit të Poshtëm dhe të Lentekhut dhe herë pas here në Balin e Epërm; këto tinguj nuk ndodhin në dialektin Lashkh.

Referime

Shënime

Levinson, David. Ethnic Groups Worldwide: A Ready Reference Handbook. Phoenix: Oryx Press, 1998. p 34 http://www.unesco.org/culture/languages-atlas/en/atlasmap/language-id-1058.html

https://brill.com/view/title/33702

Referime te përgjithshme

• Palmaitis, Mykolas Letas; Gudjedjiani, Chato (1986). Upper Svan: Grammar and texts. Vilnius: Mokslas. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Oniani, Aleksandre (2005). Die swanische Sprache (Teil I: Phonologie, Morphonologie, Morphologie des Nomens; Teil II: Morphologie des Verbs, Verbal-nomen, Udeteroi). Përkthyer nga Fähnrich, Heinz. Jena: Friedrich-Schiller-Universität. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Tuite, Kevin (1997). Svan (PDF). Languages of the World, Materials, vol. 139. Munich: LINCOM-Europa. ISBN 978-3895861543. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Linqe te jashtme

• Svan në bazën e të dhënave TITUS
• ECLING - Svan (përfshin mostrat audio/video).
• Alfabeti dhe gjuha Svan në Omniglot
• Letërsi rinore Svane në gjuhën Svane
• Korpusi Svan DoReCo i përpiluar nga Jost Gippert. Regjistrime audio të teksteve narrative, me transkriptime të përafruara sipas kohës në nivel telefoni dhe përkthime.
• Regjistrime dhe mostra audio në Svan (Dialekti Lashkh) .