Kisha e Shën Mërisë (Elbasan)
Kisha e Shën Mërisë është shpallur monument kulture në vitin 1963 nga Rektorati i Universitetit Shtetëror të Tiranës. Ajo gjendet në qytetin e Elbasanit dhe shquhet për vlerat e saj etnokulturore e arkitekturore të rralla. E ndërtuar rreth vitit 1830 nga komuniteti ortodoks, mbi themelet e një kishe më të vjetër.
| Kisha e Shën Mërisë (Kala, Elbasan) | |
|---|---|
_1.jpg) Pamje e jashtme e kishës së Shën Mërisë | |
| Lloji | Arkitekture |
| Vendndodhja | Elbasan, Shqipëri |
| Koordinatat | 41°06′56″N 20°04′49″E / 41.1155°N 20.080361°E |
| Ndërtuar | Gjysmës së dytë të Shek.XIII |
| Organi drejtues | DRKK Elbasan |
| Emri zyrtar: Monument i trashëgimisë kulturore | |
| Lloji | Nën mbrojtje |
| Kriteret | I |
| Përcaktuar | 586 (17.03.1948) 4874 (23.09.1971) |
| Nr. i referencës | EL055 |
| Vendstrehim | |
.svg) Kisha e Shën Mërisë (Elbasan) (Earth) | |
Kisha e Shën Mërisë është një ndërtim me arkitekturë të stilit të vonë bizantin, ku janë përdorur gurë të gdhendur. Në brendësi të kishës gjenden katakombet, ku vendoseshin trupat e të vdekurve. Mendohet që nga katakombet ka pasur korridore të nëndheshëm, të cilët të drejtonin për në pjesën e poshtme të qytetit, jashtë në male.
Kisha e Shën Marisë renditet krah kishave të tjera ortodokse të trevës se Elbasanit që nga shek. XVII e deri në shek. XIX, që janë dhe monumente kulture si kisha e Amelit, që i përket shek. XVII, ajo e Shën Kollit në Shelcan, e ndërtuar në vitin 1554, kisha e Shën Premtes në Valësh e vitit 1554, kisha e Shën Kozmait dhe Damianoit në Stërstan e shek. XVIII, ajo e Shën Mëhillit në Shalës e shek. XVII, kisha e Shën Mërisë në Dragot e shek. XVII, kisha e Shën Kollit e shek. XVII dhe ajo e Shën Thanasit në Elbasan e vitit 1554.
Historia
RedaktoHistorianet pohojnë se kisha ka një historik interesant te ndërtimit dhe ekzistencës se saj. Sipas tyre, në vitin 458, qyteti i Elbasanit, i quajtur Skampis, u bë qendër peshkopate. Mendohet të ketë patur një katedrale në qendër të lagjes Kala, si dhe një tjetër në Jugperëndim të Kalasë.
Burimet historike dëshmojnë se në 1656, 1661, kisha e Shën Mërisë funksiononte rregullisht me vakëfe e të ardhurat. Në kodikun e kishës ka të dhëna për dhuratat e qytetarëve, regjistrime të llogarive, të të ardhurave, shpenzimeve, pasurive të patundshme.[1]
Sipas të dhënave, dyshemeja e kishës, ku salla qendrore veçohet nga absida, u shtrua me mozaikë të ndarë në katër panele me pllaka mermeri, një ikonostas dhe pllaka të zbukuruara me motive kristiane. Në krah të saj, nga pjesa veriore u shtua një kishëz (kapela) e vogël me dy vende varrimi, mbi njërin prej të çileve u gjet pllaka me mbishkrimin latin të emrit Ika Abus dhe në varrin tjetër me emrin Stefan, qe është emri i peshkopit që drejtonte Peshkopatën e Butrintit në vitin 458. Pikërisht, në gjurmët e kishave paleokristiane, u ngrit kisha e Shën Marisë e kalasë, që i përket një ndërtimi relativisht të ri.
Klerikët më të përmendur ishin Visaron Xhuvani, Dhimititër Dhimitruka, Veniamin Deliana, të cilin pariarkana greke e shkishëroi dhe anatemoi për predikimin në gjuhën shqipe të ungjillit, përkthyer nga Kostandin Kristoforidhi.[2]
Rindërtimi
RedaktoMe 11 nëntor të vitit 1819, kisha u dogj plotësisht, ndërsa punimet për rikonstruksionin e saj, të cilat filluan në vitin 1826, përfunduan në 1833. Sipas burimeve historike, djegia e kishës thuhet se shkaktoi një dhimbje të madhe tek banoret e qytetit të Elbasanit, jo vetëm tek besimtaret ortodokse të tij, por dhe ata myslimane. Këta, me një thirrje të përbashkët, mblodhën bizhuteri të vyera dhe para për rindërtimin.
Përsa i përket planimetrisë, është e tipit me sallë qendrore, e mbuluar me kupole mbi tambur. Kapela mbështetet në harqe, në muret anësore, ndërtuar pranë trupit të kishës. Nuk janë ndërtime në nivele të barabarta. Kisha është e ndërtuar me gurë e tulla. Pikturat e kubesë janë realizuar në vitin 1859. Shumë interes në kishë paraqet ikonostasi i gdhendur nga 40 mjeshtra dibranë, të cilët punuar rreth 10 vite.[3]Çdo gjë në ikonostas është tërheqëse, deri në detajet e përdorura, të lyera me llak ngjyrë floriri.
Në arkitekturën e veçantë të ristrukturimit të saj me blloqe guri të gdhendur, me trashësi 1.2 metra, vihet re ndërtimi me rreze dhe kënd, me qëllim që t'i rezistojë çdo fenomeni.
Rilindja kombëtare
RedaktoKjo kishë ka shërbyer jo vetëm si objekt kulti, por dhe qendër arsimore. [nevojitet citimi] Këtu kane ushtruar veprimtarinë e tyre për shkrimin e gjuhës shqipe dhe deklarimin e psalmeve në gjuhen shqipe shumë atdhetarë, si Dhaskal Tod'hri, Teodor Haxhifilipi, Konstandin Kristoforidhi, Aleksandër Xhuvani, etj.
Kisha në ditët tona
RedaktoKisha u rihap pas viteve 1990 me iniciativën e famullitarit më të vjetër të saj, At Spiro Veli, dhe besimtareve ortodoksë të lagjes "Kala". Rimëkëmbja e saj u realizua me fonde të vetë komunitetit elbasanas, si dhe nga familje atdhetarësh që jetojnë në Amerikë dhe me ndihmësën e veçantë të shoqërisë "Vatra". Hapja i dha një hop ruajtjes dhe identitetit të saj, duke marrë dhe emërtimin e pare Kisha Ortodokse Autoqefale Kombëtare Shqiptare, e sanksionuar në çertifikatën e 82 vjetëve me parë.
Kohët e fundit kisha e Shën Mërisë është rikonstruktuar duke u kthyer në identitet pas një fondi të akorduar nga Instituti i Monumenteve të Kulturës.[4] Famulltari aktual i kishës është At Nikolla Marku, kundështues i rreptë i politikave të ndjekura nga Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë nën drejtimin e kryepeshkopit Anastasi Janullatos.[5]
Referime
Redakto- ^ Bashkia Elbasan (2003). Elbasani enciklopedi. Sejko. fq. 298.
- ^ Bashkia Elbasan (2003). Elbasani enciklopedi. Sejko. fq. 289.
- ^ Bashkia Elbasan (2003). Elbasani enciklopedi. Sejko. fq. 289.
- ^ "Nga turizmi.com". Arkivuar nga origjinali më 5 janar 2012. Marrë më 27 korrik 2011.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Forumishqiptar.com Kreu u Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare,Hirësia e Tij, Anastas Janullatos, kishte kundërshtuar me forcë dhënien e fondit për rikonstruksionin e kishës sonë, por, fatmirësisht, qeveria me fondet e çelura po e kthen këtë në identitet", ka deklaruar, At Nikolla Marku, kryetar i Kishës Autoqefale Shën Mëria në lagjen "Kala" të qytetit të Elbasanit.