Wikipedia

Shqarthët

gjini e gjitarëve
(Përcjellë nga Kunadhja)

Shqarthët ose Kunadhet përbëjnë gjininë Martes brenda nënfamiljes Guloninae, në familjen Mustelidae. Ata kanë bishta si shkurre dhe putra të mëdha me kthetra pjesërisht të mprehta. Gëzofi ndryshon nga e verdha në të murrmë të errët, në varësi të specieve, dhe vyhet nga tregtarët e gëzofit. Shqarthët janë kafshë të hollë, të shkathët, të përshtatur për të jetuar në taiga dhe banojnë në pyje halorë dhe gjetherënës veriore në të gjithë Hemisferën Veriore.

Shqarthët
Vargu kohor: Miocene–recent
Shqarthi i artë (Martes martes)
Klasifikimi shkencor e
Mbretëria: Animalia
Filumi: Chordata
Klasa: Mammalia
Rendi: Carnivora
Familja: Mustelidae
Nënfamija: Guloninae
Gjinia: Martes
Pinel, 1792
Lloji i species
Martes foina
Speciet

Shiko tekstin

Gama e shqartheve:
  • M. americana = i bruztë i çelët
  • M. flavigula = i bruztë i errët
  • M. foina = i murrmë
  • M. gwatkinsii
  • M. martes = portokalli
  • M. melampus = i verdhë
  • M. pennanti = lejla
  • M. zibellina = i blertë

Klasifikimi

Redakto
 
Shqarthi fytverdhë (flavigula Martes), Tajlandë

Përfundimet e hulumtimit të ADN-s tregojnë se gjinia Martes është polifilet, me disa studime që vendosin Martes americana jashtë gjinisë dhe duke e aleruar atë me Eira dhe Gulo, për të formuar një kadë të re të Botës së Re.[1][2] Gjinia u zhvillua për herë të parë shtatë milion vjet më parë gjatë epokës së Miocenit.

Fotoja Emri shkencor Emri i zakonshëm Gama
  Martes americana Shqarthi amerikan Araska arktike dhe Kanadaja në veri të New Mexico.
  Martes flavigula Shqarthi fytverdh Afganistani dhe Pakistani, në Himalajet e Indisë, Nepalit dhe Butanit, Gadishullit Korean, Kina e Jugut, Tajvani dhe Rusia Lindore.
  Martes foina Shqarthi i bardhë Spanja dhe Portugalia në perëndim, përmes Evropës Qendrore dhe Jugore, Lindjes së Mesme dhe Azisë Qendrore, duke u shtrirë aq larg në lindje sa malet Altai dhe Tien Shan dhe veriperëndimi i Kinës
  Martes gwatkinsii Shqarthi i Nilgirit India e Jugut.
  Martes martes Shqarthi i artë Evropa dhe Azia jugperëndimore, nga Irlanda në perëndim, në lindje drejt maleve Urale dhe në Anatolia, Transk Kaukazia, Mesopotami dhe Irani verior.
  Martes melampus Shqarthi japonez Japoni
  Martes zibellina Sablei Kazakistani lindor, Kina, Koreja e Veriut dhe Hokkaidō, Japoni

Fosilet

Redakto
  • Martes wenzensis†
  • Martes nobilis†

Ekologjia dhe sjellja

Redakto

Shqarthet janë kafshë të vetmuara, që takohen vetëm për t'u riprodhuar në fund të pranverës ose në fillim të verës. Pjella deri në pesë këlysh të verbër dhe gati pa flokë lindin në fillim të pranverës. Ata janë të rritur pas rreth dy muajsh dhe e lënë nënën të kujdeset për veten e tyre në moshën rreth tre deri në katër muajsh. Për shkak të zakonit të tyre për të kërkuar vende të ngrohta dhe të thata dhe për të gërmuar në materiale të buta, shqarthet shkaktojnë dëmtim të pjesëve të buta plastike dhe gome tek makinat dhe automjete të tjera të parkuara, duke kushtuar çdo vit miliona euro vetëm në Evropën Qendrore, duke çuar kështu në ofertën e shqartheve - Sigurimi i përdorimit të automjeteve, "pastrimi i shqartheve" .[3][4][5][6] Ata janë gjithçkangrënës.

Referenca kulturore

Redakto

Kanada

Redakto

Shqarthi është i popullarizuar në komunitetin verior të Ontario të Big Trout Lake. Gjatë tregtisë së leshit, të porositur nga Kompania Hudson Bay në shekujt XVII dhe XVIII, lëmshi i shqarthëve u formua në mënyrë tipike në dorashka. Shqarthet ende tregtohet në vend. Vendasit vendosin një vlerë të lartë në këtë kthesë, duke e tregtuar atë zakonisht për mallrat e konsumueshëm.

Kroacia

Redakto

Në mesjetë, lëmshet e shqartheve ishin mallra me shumë vlera të përdorura si një formë pagese në Sllavoni, Littorale Kroate dhe Dalmaci. Banovac, një monedhë e goditur dhe e përdorur në mes të 1235 dhe 1384, përfshirë imazhin e një shqarthi.[7] Kjo është një nga arsyet pse fjala kroate për shqarthin, kuna, është emri i monedhës moderne Kroate. Një shqarth është përshkruar në monedhën 1-, 2-, dhe 5- Kuna , të minuara që nga viti 1993, dhe në të kundërtën e monedhave përkujtimore 25-kuna .[8]

Një shqarth vrapues tregohet në stemën e Sllavonisë dhe më pas në modelin modern të stemës së Kroacisë. Vula zyrtare e Saborit (kuvendit) kroat nga 1497 deri në fund të shekullit të 18-të kishte një model të ngjashëm.[9][10]

Finlanda

Redakto

Ndërmarrja finlandeze e komunikimeve Nokia nxjerr emrin e saj, përmes lumit Nokianvirta, nga një lloj shqarthi që njihet në vend si Nokia.[11]

Greqia

Redakto

Në Illiadë, spiuni me këmbë nga flota Dolon kishte veshur një kapele të varur me shqarth.

Italia

Redakto

Fjala Latine për përkrenare, galea, fillimisht do të thoshte "lëmsh shqarthi", megjithëse është e paqartë nëse romakët e hershëm i vishnin këto përkrenare për arsye simbolike ose për leshin e tyre të imët.[12]

Referime

Redakto
  1. ^ Flynn JJ, Finarelli JA, Zehr S, Hsu J, Nedbal MA (2005). "Molecular phylogeny of the carnivora (mammalia): assessing the impact of increased sampling on resolving enigmatic relationships". Syst. Biol. 54 (2): 317–37. doi:10.1080/10635150590923326. JSTOR 20061233. PMID 16012099. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Koepfli KP; etj. (shk 2008). "Multigene phylogeny of the Mustelidae: resolving relationships, tempo and biogeographic history of a mammalian adaptive radiation". BMC Biology. 6 (10). doi:10.1186/1741-7007-6-10. PMC 2276185. PMID 18275614. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: DOI i lirë i pashënjuar (lidhja)
  3. ^ "Marderinfo" [Information about martens] (në gjermanisht). Arkivuar nga origjinali më 18 gusht 2014. Marrë më 15 shtator 2014.
  4. ^ "Marderschaden - Tipps gegen Marder" [Marten injuries - Tips against martens] (në gjermanisht). Marrë më 15 shtator 2014.
  5. ^ "Tipps gegen Marder" [Tips against martens] (në gjermanisht). Marrë më 15 shtator 2014.
  6. ^ "Marderschäden am Auto – wie ist das versichert?" [Car damage caused by martens—is that a part of insurance?] (në gjermanisht). Arkivuar nga origjinali më 6 tetor 2014. Marrë më 15 shtator 2014.
  7. ^ Croatian National Bank. First Money — History of the Croatian Currency Arkivuar 22 qershor 2011 tek Wayback Machine: Kuna and lipa — the Croatian Currency. – Retrieved on 31 March 2009.
  8. ^ Croatian National Bank. Kuna and Lipa, Coins of Croatia Arkivuar 22 qershor 2009 tek Wayback Machine: 1 Kuna Coin Arkivuar 22 qershor 2009 tek Wayback Machine, 2 Kuna Coin Arkivuar 4 qershor 2011 tek Wayback Machine, 5 Kuna Coin Arkivuar 4 qershor 2011 tek Wayback Machine, & Commemorative 25 Kuna Coins in Circulation Arkivuar 1 shkurt 2018 tek Wayback Machine. – Retrieved on 31 March 2009.
  9. ^ Mario Jareb (2010). Hrvatski nacionalni simboli (Eng.: Croatian National Symbols). ISBN 9789532972306. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Ivan Bojničić-Kninski - Grbovnica kraljevine "Slavonije", (1895) - PDF file (in Croatian)
  11. ^ Story of Nokia, retrieved on the 17 July 2013
  12. ^ Speidel, Michael P. (2008). Ancient Germanic warriors : warrior styles from Trajan's Column to Icelandic sagas. Routledge. ISBN 9780415486828. OCLC 632066572. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Shqarthët&oldid=2600085"