Manastiri i Jvarit

Jvari Monastery
Jvari Monastery
	Jvari Monastery
Religion
Affiliation	Georgian Orthodox
Location
Vendndodhja	Mtskheta, Georgia
Architecture
Lloji	Church
Stili	Tetraconch
Përfunduar	586-605 AD, by King Stephen I of Kartli (Iberia)
Lartësia (max)	25 m
	Vend i Trashëgimisë Botërore UNESCO
	Official name: Historical Monuments of Mtskheta
Type	Cultural
Criteria	iii, iv
Designated	1994 (18th session)
Reference no.	708
Region	Europe

Emri i këtij manastiri përkthehet si "Manastiri i Kryqit". Për manastiret e tjera të emërtuara sipas kryqit, shih Manastiri i Kryqit (shqarim) .

Manastiri Jvari ( gjeorgjisht: ჯვრის მონასტერი) është një manastir ortodoks gjeorgjian i shekullit të gjashtë pranë Mtskheta, Gjeorgjia lindore.Jvari është një rast i rrallë i një kishe gjeorgjiane mesjetare të hershme që ka mbijetuar deri në ditët e sotme pothuajse e pandryshuar.Kisha u bë themeluesi i llojit të saj,tipi Jvari i arkitekturës së kishës,i përhapur në Gjeorgji dhe Armeni.I ndërtuar në majë të malit Jvari (656 m mbi nivelin e detit),manastiri është një shembull i lidhjes harmonike me mjedisin natyror, karakteristik për arkitekturën mesjetare gjeorgjiane.Së bashku me strukturat e tjera historike të Mtskheta,manastiri u rendit si një sit i Trashëgimisë Botërore nga UNESCO në 1994.

Historia

Manastiri Jvari qëndron në majën shkëmbore të malit në bashkimin e lumenjve Mtkvari dhe Aragvi,me pamje nga qyteti i Mtskheta,i cili më parë ishte kryeqyteti i Mbretërisë së Iberisë.

Sipas rrëfimeve tradicionale, në këtë vend, në fillim të shekullit të IV,Shën Nino,një ungjilltare femër e njohur për konvertimin e mbretit Mirian III të Iberisë në krishterim, ngriti një kryq të madh prej druri ose hardhie në vendin e një tempulli pagan. Kryqi thuhet se ishte në gjendje të bënte mrekulli dhe për këtë arsye tërhoqi pelegrinët nga i gjithë Kaukazi.Një kishë e vogël u ngrit mbi mbetjet e kryqit prej druri në rreth 545 m,gjatë sundimit të Guaram I, dhe u emërua "Kisha e Vogël e Jvarit",e cila ende mund të shihet ngjitur me kishën kryesore nga veriu.

Kisha e vogël nuk i plotësonte nevojat e vendit të pelegrinazhit popullor dhe ndërtesa e tanishme,ose "Kisha e Madhe e Jvarit",përgjithësisht mendohet se është ndërtuar midis viteve 590 dhe 605 nga djali i Guaramit, Erismtavari Stepanoz I.Kjo bazohet në mbishkrimet e Jvarit në fasadën e saj,ku përmenden ndërtuesit kryesorë të kishës:Stephanos patricius, Demetrius hypatos dhe Adarnase hypatos. Profesori Cyril Toumanoff nuk pajtohet me këtë pikëpamje,duke i identifikuar këta individë si Stepanoz II,Demetre (vëllai i Stepanoz I) dhe Adarnase II (djali i Stepanoz II),respektivisht.Kryqi i Ninos mbeti brenda kishës dhe postamenti i tij origjinal mund të gjendet ende këtu.

Në vitin 914,gjatë pushtimit Sajid të Gjeorgjisë, kisha u dogj nga arabët,por ajo arriti të mbijetonte vetëm me riparime të vogla.

Rëndësia e kompleksit Jvari u rrit me kalimin e kohës dhe tërhoqi shumë pelegrinë.Në mesjetën e vonë,kompleksi u fortifikua nga një mur guri dhe një portë, mbetjet e të cilave ende mbijetojnë.Gjatë periudhës sovjetike,kisha u ruajt si një monument kombëtar,por aksesi u vështirësua nga siguria e rreptë në një bazë ushtarake aty pranë.Pas pavarësisë së Gjeorgjisë,ndërtesa u rivendos në përdorim aktiv fetar.Jvari u rendit së bashku me monumentet e tjera të Mtskheta në 1994 si një sit i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s .

Megjithatë, gjatë shekujve strukturat pësuan dëmtime nga erozioni i shiut dhe erës, si dhe mirëmbajtja ishte e pamjaftueshme. Kisha e Jvarit u rendit në listën e vëzhgimit të Monumenteve Botërore në vitin 2004 nga Fondi Botëror i Monumenteve.

Arkitekturë

Manastiri i Jvarit. Pamje nga juglindja

Kisha e Jvarit është një shembull i një marrëdhënie harmonike midis arkitekturës dhe natyrës.Tempulli është ndërtuar në një shkëmb,duke duket si po rritet nga mali. Fasada perëndimore e kishës është përforcuar nga një mur i kundërt,i cili pothuajse varet mbi greminë.Kjo strukturë e përsosur shkëmbore,e cila përdor natyrën si një element kryesor të dizajnit të saj,kombinohet me arkitekturën ekspresive dhe detajet artistike për të krijuar një pamje të vërtetë mahnitëse.

Kisha e Jvarit ka dy hyrje,një nga veriu dhe një nga jugu. Ndërtesa ka formën e një kryqi, i gjatuar nga lindja në perëndim,ku secili krah përfundon me absida gjysmërrethore.Kjo kishë është një shembull i hershëm i një "kishe me katër abside me katër kamare" tetrakonk me kube.Ndërmjet katër absidave gjenden kamera cilindrike treçerekëshe,të cilat janë të hapura në hapësirën qendrore,dhe kalimi nga gjiri qendror katror në bazën e dromos së kupolës është realizuar përmes tre rreshtave skuintrash,një arritje arkitekturore e kohës së saj.Rreshti i poshtëm përbëhet nga katër kube më të mëdha,dy i sipërmi nga më të vegjlit dhe së fundi rreshti prej 32 faqesh,që mbart kupolën. Kështu, kupola mbështetet në mure,jo në shtylla,si në kishat e mëvonshme,duke krijuar një hapësirë të vetme,të gjithëpërfshirëse dhe një iluzion të madh, megjithëse kisha është më pak se 25 m e lartë.Prania e nyjeve të larta kalimtare midis hapësirës kryesore dhe katër dhomave të vogla është një truk i arkitektit,që donte të zvogëlonte kontrastin midis hapësirave të mëdha dhe të vogla. Kisha e Jvarit ka pasur një ndikim të madh në zhvillimin e mëtejshëm të arkitekturës gjeorgjiane dhe ka shërbyer si model për shumë kisha të tjera.

Pamja e kupolës dhe gjilpërave brenda kishës

Elementi kryesor i ndërtesës, domeja, ka një tholobat me 8 faqe.Nën dome,pranë qendrës së brendshme,ndodhet një postament,i rrethuar nga një tetëkëndësh, shtesë e rëndësishme artistike,e cila fillimisht ishte në bazën e kryqit të Ninos, por tani mbart një kryq të ri prej druri.Katër kamaret cilindrike ndërmjet absidave çojnë në katër dhoma:dy në pjesën lindore,altari dhe sakristia,dhe dy në perëndimore, dhoma lutjesh për sundimtarin (veriperëndimor) dhe për gratë (jugperëndimore).Një shkrim mbi dhomën e fundit tregon se ndërtimi i saj u financoi nga një person i panjohur,Timistia. Gjithashtu ka një reliev të sheshtë me përshkrimin e Ngjitjes së Krishtit.Muret e brendshme fillimisht ishin të mbuluara me rrathë,por më vonë u suvatuan dhe u pikturuan me afreske,disa prej tyre ende janë të qëndrueshme.

Ngjitja e Kryqit, basoreliev mbi hyrjen jugore të Manastirit të Jvarit

Skulpturat e larmishme me reliev me ndikime helenistike dhe sasaniane dekorojnë fasadat e jashtme të vëzhgueshme lindore dhe jugore,disa prej të cilave shoqërohen me mbishkrime shpjeguese në shkrimin gjeorgjian Asomtavruli.Timpani i hyrjes në fasadën jugore është zbukuruar me një reliev të Glorifikimit të Kryqit,ndërsa të njëjtën fasadë gjithashtu e dëshmon një Ngjitje e Krishtit,një temë e përhapur në artin e hershëm të krishterë.Kryqi,i cili është një kryq tradicional Bolnisi,mbahet nga dy engjëj.Fasada veriore është e mbyllur nga një kishë e vogël e ndërtuar më herët, ndërsa ajo perëndimore,e dukshme nga larg,nuk është e dekoruar.Çdo dritare në fasadën lindore ka një dorezë dekorative. Secila prej tre faqeve të apsisit lindor ka një basoreliev që përshkruan sundimtarë dhe fisnikë.Në të majtë është Demetra, vëllai i Stepanoz I.Në qendër është Stepanoz I përballë Krishtit,ndërsa basorelievi i djathtë përshkruan Adrnerse Hypatos me djalin e tij dhe kryeengjëjt Gabriel dhe Michael që fluturojnë sipër.Një tjetër basoreliev,me Stepanoz II përballë Krishtit, gjendet në apsisën jugore. Ndoshta,arkitekti i kishës,një figurë e gjunjëzuar,është përshkruar në faqen jugore të tholobatit.

Zbukurime të apsisit lindor: pulla dhe basorelieve

Kisha e vogël e Guaramit,katërkëndëshe në përmasa të përgjithshme,ka një brendshme në formë kryqi.Lidhet me një portal nga veriu,me hyrjen në kishë këtu dhe nga jugu.Muret e kishës janë të mbuluara me blloqe të përpunuara mirë. Konka ishte e mbuluar me mozaik,por ka mbetur vetëm një fragment. Një kamare e zbukuruar është menduar për katolikos të Gjeorgjisë.Hyrja jugore është zbukuruar me kapitele me gjethe zbukuruese.Një portal gjithashtu lidh dy kishat.

Kompleksi i manastirit është i rrethuar nga mbetje muresh nga kullat e meparshme.Hyrja me portë ishte nga lindja.

Pasiguria dhe debati rreth datës së ndërtimit të kishës ka marrë ngjyrime nacionaliste në Gjeorgji dhe Armeni.Çdo komb pretendon se ka shpikur strukturen e "kishës me katër abside me katër kamare" të ekspozuar nga Jvari.

Demetra Hypatos. Fasada Lindore.
Stepanoz I përballë Krishtit.Fasada Lindore.
Adarnase me djalin. Fasada Lindore.
Një basoreliev i shekullit të VII nga Manastiri i Kryqit të Shenjtë në Mtskheta, Gjeorgji.Ajo princin gjeorgjian të shekullit të VII-të Adarnaseduke u lutur përpara Jezu Krishtit.

Kërcënimet

Aktualisht manastiri është nën kërcënim nga erozioni i shkaktuar nga shiu acid dhe erërat e forta.

Galeri

Reliev i gdhendur në gur në murin e jashtëm jugor.
Pamje e brendshme me kryq të madh prej druri.
Pamje e kryqit dhe kupolës.
Rruga e hyrjes
Ikonat dhe altarët
Hyrja

Shënime

Referime

Leximi më tej

Eastmond, Antony (2023). "Art on the Edge: The Church of the Holy Cross, Jvari, Georgia". The Art Bulletin. 105 (1): 64–92. doi:10.1080/00043079.2022.2109388. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)