Gjeorgjia
Gjeorgjia (Gjeorgjisht: საქართველო, romanizuar: sakartvelo) është një vend transkontinental në Evropën Lindore dhe Azinë Perëndimore. Është pjesë e rajonit të Kaukazit, kufizohet nga Deti i Zi në perëndim, Rusia në veri dhe verilindje, Turqia në jugperëndim, Armenia në jug dhe Azerbajxhani në juglindje. Gjeorgjia mbulon një sipërfaqe prej 69,700 kilometra katrorë. Ka një popullsi prej 3.7 milionë banorësh,[b][8] nga të cilët mbi një e treta jetojnë në kryeqytetin dhe qytetin më të madh, Tbilisi. Gjeorgjianët, të cilët janë vendas në rajon, përbëjnë shumicën e popullsisë së vendit dhe janë kombi titullar i tij.
Gjeorgjia საქართველო (Gjeorgjisht) Sakartvelo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Parimi: ძალა ერთობაშია Dzala ertobashia "Forca është në Bashkim" | |||||
| Himni: თავისუფლება Tavisupleba "Liria" | |||||
 | |||||
| Kryeqyteti dhe qyteti më i madh | Tbilisi 41°43′N 44°47′E / 41.717°N 44.783°E | ||||
| Gjuhët zyrtare | Gjeorgjisht | ||||
| Gjuhët e njohura rajonale | Abhazisht[a] | ||||
| Grupet etnike (2014[a]) |
| ||||
| Besimi (2014) |
| ||||
| Nofka | Gjeorgjian/e | ||||
| Qeveria | |||||
| Lloji i qeverisjes | Republika parlamentare unitare | ||||
| Salome Zourabichvili | |||||
| Irakli Kobakhidze | |||||
| Shalva Papuashvili | |||||
| Kuvendi | Parlamenti | ||||
| Historia e themelimit | |||||
| 13th c. BC – 580 AD | |||||
| 786–1008 | |||||
| 1008 | |||||
| 1463–1810 | |||||
| 12 shtator 1801 | |||||
| 26 maj 1918 | |||||
| 12 shkurt 1921 | |||||
| 25 shkurt 1921 | |||||
• Pavarësia nga Bashkimi Sovjetik • Shpallur • Finalizuar | 9 prill 1991 26 dhjetor 1991 | ||||
| 24 gusht 1995 | |||||
| Sipërfaqja | |||||
• Gjithsej | 69,700 km2 (26,900 sq mi) (119-të) | ||||
| Popullsia | |||||
• Përllogaritje 2022 |  3,688,647[a][3]4,012,104 (126-të) | ||||
• 2014 census | 3,713,804[a][4] | ||||
• Dendësia | 57.6/km2 (149.2/sq mi) (137-të) | ||||
| Ekonomia | |||||
| PBB (PFB) | Përllogaritje 2024 | ||||
• Gjithsej |  $94.020 billion[a][5] (101-të) | ||||
• Për kokë banori | $25,248[5] (72-të) | ||||
| PBB (zyrtare) | Përllogaritje 2024 | ||||
• Gjithsej | $32.865 billion[a][5] (107-të) | ||||
• Për kokë banori | $8,825[5] (84th) | ||||
| Monedha | Lari gjeorgjian (₾) (GEL) | ||||
| Të dhëna të tjera | |||||
| Gini (2021) |  34.2[a][6]i mesëm | ||||
| IZHNJ (2022) | 0.814[a][7] shumë i lartë · 60th | ||||
| Zona kohore | UTC+4 (Koha e Gjeorgjisë GET) | ||||
| Formati i datës | dd.mm.yyyy | ||||
| Ana e drejtimit të makinës | djathtas | ||||
| Prefiksi telefonik | +995 | ||||
| Kodi ISO 3166 | GE | ||||
| Kodi i internetit TLD | .ge, .გე | ||||
|
| |||||
| |||||
Pas Revolucionit Rus më 1917, Gjeorgjia u shfaq shkurtimisht si një republikë e pavarur nën mbrojtjen gjermane,[9] por u pushtua dhe u aneksua nga Bashkimi Sovjetik më 1922, duke u bërë një nga republikat përbërëse të saj. Në vitet 1980, një lëvizje për pavarësi u rrit me shpejtësi, duke çuar në shkëputjen e Gjeorgjisë nga Bashkimi Sovjetik në prill 1991. Për pjesën më të madhe të dekadës së mëvonshme, vendi duroi kriza ekonomike, paqëndrueshmëri politike dhe luftëra secesioniste në Abhazi dhe Osetinë e Jugut. Pas Revolucionit paqësor të Trëndafilave në vitin 2003, Gjeorgjia ndoqi fuqishëm një politikë të jashtme pro-perëndimore, duke futur një sërë reformash demokratike dhe ekonomike që synonin integrimin në Bashkimin Evropian dhe NATO. Ky orientim perëndimor çoi në përkeqësimin e marrëdhënieve me Rusinë, duke kulmuar me Luftën Ruso-Gjeorgjiane të vitit 2008 dhe vazhdimin e pushtimit rus të pjesëve të Gjeorgjisë.
Etimologjia
Redakto- Artikulli kryesor: Emrat e Gjeorgjisë
Historia
Redakto- Artikulli kryesor: Historia e Gjeorgjisë
Gjeorgjia nën Perandorinë Ruse
Redakto- Artikulli kryesor: Gjeorgji nën Perandorinë Ruse
Deklarimi i pavarësisë
Redakto- Artikulli kryesor: Republika Demokratike e Gjeorgjisë
Gjeorgjia në Bashkimin Sovjetik
Redakto- Artikulli kryesor: Republika Socialiste Sovjetike e Gjeorgjisë
Lufta ruso-gjeorgjiane
Redakto- Artikulli kryesor: Lufta ruso-gjeorgjiane
Gjeografia
Redakto- Artikulli kryesor: Gjeografia e Gjeorgjisë
Gjeorgjia është një vend malor i vendosur pothuajse tërësisht në Kaukazin e Jugut, ndërsa disa pjesë të vendit ndodhen në veri të pellgut ujëmbledhës të Kaukazit në Kaukazin e Veriut. Historikisht, pjesa perëndimore e Gjeorgjisë njihej si Colchis ndërsa rrafshnalta lindore quhej Iberia.[10]
Vargmali i Kaukazit të Madh formon kufirin verior të Gjeorgjisë. Rrugët kryesore përmes vargmalit malor në territorin rus çojnë përmes tunelit Roki midis Shida Kartli dhe Osetisë së Veriut dhe Grykës Darial (në rajonin gjeorgjian të Khevit). Pjesa jugore e vendit kufizohet nga malet e Kaukazit të Vogël. Vargmali i Madh i Kaukazit është shumë më i lartë në lartësi se malet e Kaukazit të Vogël, me majat më të larta që ngrihen më shumë se 5,000 metra (16,404 ft) mbi nivelin e detit.
Termi Malet e Kaukazit të Vogël përdoret shpesh për të përshkruar zonat malore të Gjeorgjisë jugore që janë të lidhura me vargmalin malor të Kaukazit të Madh nga Likhi Range.[11] Rajoni i përgjithshëm mund të karakterizohet si i përbërë nga vargmale të ndryshme malore të ndërlidhura (kryesisht me origjinë vullkanike) dhe pllaja që nuk i kalojnë 3,400 metra (11,155 ft) në lartësi. Veçoritë kryesore të zonës përfshijnë Pllajën Vullkanike Javakheti, liqenet, duke përfshirë Tabatskuri dhe Paravani, si dhe ujin mineral dhe burimet e nxehtë. Dy lumenjtë kryesorë në Gjeorgji janë Rioni dhe Mtkvari.[10]
Politika
Redakto- Artikulli kryesor: Sistemi shtetëror në Gjeorgji
Marrëdhëniet e jashtme
Redakto- Artikulli kryesor: Marrëdhëniet e jashtme të Gjeorgjisë
Ushtria
Redakto- Artikulli kryesor: Forcat e Mbrojtjes të Gjeorgjisë
Zbatimi i ligjit
Redakto- Artikulli kryesor: Zbatimi i ligjit në gjeorgji
Të drejtat e njeriut
Redakto- Artikulli kryesor: Të drejtat e njeriut në Gjeorgji
Njësitë administrative
Redakto- Artikulli kryesor: Ndarjet administrative të Gjeorgjisë
Gjeorgjia ndahet në 9 rajone, 1 rajon kryeqyteti dhe 2 republika autonome. Këto nga ana e tyre ndahen në 67 distrikte dhe 5 qytete vetëqeverisëse.[12]
Gjeorgjia përmban dy rajone zyrtare autonome, nga të cilat një ka shpallur pavarësinë. Zyrtarisht autonom brenda Gjeorgjisë,[13] rajoni de fakto i pavarur i Abhazisë shpalli pavarësinë në vitin 1999.[14] Përveç kësaj, një territor tjetër jo zyrtarisht autonom ka shpallur gjithashtu pavarësinë. Osetia e Jugut njihet zyrtarisht nga Gjeorgjia si rajoni Tskinvali, pasi e sheh "Osetinë e Jugut" si lidhje politike me Osetinë e Veriut ruse.[15] Ai quhej Oblasti Autonom i Osetisë së Jugut kur Gjeorgjia ishte pjesë e Bashkimit Sovjetik. Statusi i saj autonom u revokua në vitin 1990. De facto i ndarë që nga pavarësia e Gjeorgjisë, u bënë oferta për t'i dhënë sërish autonomi Osetisë së Jugut, por në vitin 2006 një referendum i panjohur në këtë zonë rezultoi në votim për pavarësinë.[15]
Ndër qytet kryesore hyjnë : Batumi, Chiatura, Gagra, Gori, Kutaisi, Poti, Rustavi, Sokhumi, Tbilisi, Tkibuli, Tskaltubo, Tskhinvali.
Për nga numri i banorëve dallohen :
| Rajonet e Gjeorgjisë | ||
|---|---|---|
.svg) | ||
| shih tabelën |
| nr | Rajoni | Qendra |
|---|---|---|
| 1 | Abkhazia | Sukhumi (Sokhumi) |
| 2 | Samegrelo-Zemo Svaneti | Zugdidi |
| 3 | Guria | Ozurgeti |
| 4 | Adjara | Batumi |
| 5 | Racha-Lechkhumi and Kvemo Svaneti |
Ambrolauri |
| 6 | Imereti | Kutaisi |
| 7 | Samtskhe-Javakheti | Akhaltsikhe |
| 8 | Shida Kartli | Gori |
| 9 | Mtskheta-Mtianeti | Mtskheta |
| 10 | Kvemo Kartli | Rustavi |
| 11 | Kakheti | Telavi |
| 12 | Tbilisi | Tbilisi |
Ekonomia
Redakto- Artikulli kryesor: Ekonomia e Gjeorgjisë
Pasuritë natyrore janë të rëndësishme për ekonominë e Gjeorgjisë. Në radhë të parë përmenden burimet e manganit në Çitaurë. Në sipërfaqen prej 140 km katrorë janë vlerësuar rezervat në 250 milion tonë. Në Tkibuli dhe Tkvarçeli ëhit zbuluar thëngjilli. Rezervat në lokalitetin e parë llogariten në 80 milion tonë, e në të dytin 250 milion tonë. Në sasi të vogël shfrytëzohet edhe nafta (100 000 tonë) dhe gazi natyror (45 milion m³).
Demografia
Redakto- Artikulli kryesor: Demografia e Gjeorgjisë
Gjeorgjia ka qenë shtet i pavarur prej shek. Të IV para Krishtit dhe zhvillimin më të hovshëm kulturor dhe ekonomik e arrin në shekullin XII. Në vitin 1555 Gjeorgjia ndahet në dy pjesë në perëndim nën ndikimin e Persaisë dhe në lindje nën ndikimin e Turqisë. Në shekullin XIX përjeton pushtimin rus.
Kultura
Redakto- Artikulli kryesor: Kultura në Gjeorgji
 |
 |
.jpg) |
 |
Shënime
Redakto- ^ Në Republikën Autonome të Abhazisë.[1]
- ^ Duke përjashtuar Abhazinë dhe Osetinë e Jugut, dy shtetet e njohura pjesërisht nën pushtimin rus. Qeveria e Gjeorgjisë i konsideron dy republikat si pjesë integrale të vendit, me mbështetje ndërkombëtare.
Referime
Redakto- ^ "Constitution of Georgia" (PDF). Parliament of Georgia (në anglisht). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 10 dhjetor 2017.
- ^ "საქართველოს მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის საბოლოო შედეგები" (PDF) (në anglisht). National Statistics Office of Georgia. 28 prill 2016. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 10 tetor 2017. Marrë më 29 prill 2016.
- ^ "Demographic Portal" (në anglisht). Marrë më 2022-05-07.
- ^ "2014 General Population Census Main Results General Information — National Statistics Office of Georgia" (PDF) (në anglisht). Arkivuar (PDF) nga origjinali më 8 gusht 2016. Marrë më 2022-10-07.
- ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Georgia)". IMF.org (në anglisht). International Monetary Fund. 10 tetor 2023. Marrë më 13 tetor 2023.
- ^ "GINI index (World Bank estimate) – Georgia". data.worldbank.org (në anglisht). World Bank. Arkivuar nga origjinali më 20 korrik 2018. Marrë më 6 qershor 2023.
- ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (në anglisht). United Nations Development Programme. 8 shtator 2022. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 2022-09-08. Marrë më 6 qershor 2023.
- ^ "Population and Demography" (në anglisht). National Statistics Office of Georgia, Geostat. Marrë më 29 dhjetor 2021.
- ^ Jones, Stephen (27 tetor 2020). "The establishment of Soviet power in Transcaucasia: The case of Georgia 1921–1928". Soviet Studies (në anglisht). 40 (4): 627. doi:10.1080/09668138808411783.
- ^ a b Nana Bolashvili, Andreas Dittmann, Lorenz King, Vazha Neidze (eds.): National Atlas of Georgia – Nationalatlas von Georgien, 138 pages, Steiner Verlag, 2018ISBN 978-3-515-12057-9
- ^ "Georgia:Geography" (në anglisht). Cac-biodiversity.org. Arkivuar nga origjinali më 11 maj 2011. Marrë më 3 korrik 2011.
- ^ "Registry of Municipalities" (në anglisht). National Agency of Public Registry. Arkivuar nga origjinali më 2 shkurt 2017. Marrë më 2022-10-07.
- ^ "Government of Georgia – Abkhazia" (në anglisht). Government.gov.ge. Arkivuar nga origjinali më 17 korrik 2011. Marrë më 3 korrik 2011.
- ^ "Regions and territories: Abkhazia". BBC News (në anglisht). 8 shkurt 2011. Arkivuar nga origjinali më 20 prill 2010. Marrë më 30 janar 2011.
- ^ a b "Regions and territories: South Ossetia". BBC News (në anglisht). 8 shkurt 2011. Arkivuar nga origjinali më 17 shkurt 2011. Marrë më 30 janar 2011.
Lidhje të jashtme
Redakto
Commons: Gjeorgjia – Album me fotografi dhe/apo video dhe material multimediale- Qeveria (në gjeorgjisht)
- Presidenti (në gjeorgjisht)
- Parlamenti : Fleta zyrtare
- Faqja zyrtare e Ministrisë së Punëve të Jashtme të Gjeorgjisë
- Faqe zyrtare e Kishës Ortodokse Gjeorgjeze
- Full information about (country) Georgia (anglisht, gjermanisht, rusisht, gjeorgjisht)
|
Ky artikull me tematikë në lidhje me gjeografinë e Gjeorgjisë është një faqe cung. Ju mund të ndihmoni Wikipedia-n duke e përmirësuar atë. |