Nadir Shahu
Nadir Shah Afshari (persisht: نادر شاه افشار; i njohur gjithashtu si نادر قلی بیگ Nader Qoli Beyg ose تهماسب قلی خان Tahmāsp Qoli Khan, gusht 1688 - 19 qershor 1747) ishte themeluesi i dinastisë Afsharid të Iranit dhe një nga sundimtarët më të fuqishëm në historinë iraniane, duke sunduar si shah i Iranit (Persisë) nga viti 1736 deri në 1747, kur ai u vra gjatë një rebelimi.
| Nadir Shah | |
|---|---|
| |
.jpg) Një portret bashkëkohor oborr i Nadir Shahut nga Mohammad Reza Hendi (rr. 1740) | |
| Shahu i Iranit | |
| Mbretërimi | 8 mars 1736 – 20 qershor 1747 |
| Kurorëzimi | 8 mars 1736[3] |
| Pasardhës | Adil Shahu |
| Mbretëresha | Razia Begum Safavi |
| Fëmijë | |
| Dinastia | Shtëpia e Afsharit |
| I ati | Emam Qoli |
| U lind | 6 gusht 1698,[3] ose 22 nëntor 1688[4] Dargaz, Irani Safavid[5] |
| Vdiq | 20 qershor 1747 Quchan, Irani Afsharid |
Ai zhvilloi fushata të shumta në të gjithë Lindjen e Mesme, Kaukaz, Azinë Qendrore dhe Jugore, si betejat e Heratit, Mihmandust, Murçe-Hort, Ag-Darband, Jegevard, Qafës së Haiber, Karnal dhe Kars. Për shkak të gjeniut të tij ushtarak, disa historianë e kanë përshkruar atë si "Napoleoni i Persisë", "Shpata e Persisë" ose "Aleksandri i Dytë". Nadiri i përkiste fisit turkoman[6] Afshar, një fis gjysmë nomad i vendosur në Horasan në Iranin verilindor,[3] i cili kishte furnizuar me fuqi ushtarake dinastisë Safavid që nga koha e Shah Ismail I.
Nadir u ngrit në pushtet gjatë një periudhe kaosi në Iran, pasi një rebelim nga Pashtunët Hotaki kishte përmbysur shahun e dobët Sulltan Husejnin, ndërsa armiku kryesor i Safavidëve, osmanët, si dhe rusët kishin pushtuar territorin iranian për vete. Nadiri ribashkoi mbretërinë iraniane dhe largoi pushtuesit. Ai u bë aq i fuqishëm sa vendosi të rrëzonte anëtarët e fundit të dinastisë Safavid, e cila kishte sunduar Iranin për më shumë se 200 vjet, dhe të bëhej vetë shah në vitin 1736. Fushatat e tij të shumta krijuan një perandori të madhe që, në masën e saj maksimale, përfshinte shkurtimisht atë tani është pjesë ose përfshin Iranin, Armeninë, Azerbajxhanin, Gjeorgjinë, Kaukazin e Veriut, Irakun, Turqinë, Turkmenistanin, Afganistanin, Uzbekistanin, Bahreinin, Pakistanin, Omanin dhe Gjirin Persik, por shpenzimet e tij ushtarake patën një efekt shkatërrues në ekonominë iraniane.[7]
Nadir idhulloi Xhingis Hanin dhe Timurin, pushtuesit e mëparshëm nga Azia Qendrore. Ai imitoi aftësitë e tyre ushtarake dhe, veçanërisht më vonë gjatë mbretërimit të tij, mizorinë e tyre. Fitoret e tij gjatë fushatave të tij për pak kohë e bënë atë sovranin më të fuqishëm të Azisë Perëndimore, duke sunduar mbi atë që ishte ndoshta perandoria më e fuqishme në botë,[8] por perandoria e tij dhe dinastia që ai themeloi u shpërbë shpejt pasi ai u vra në 1747.[9] Pika e kthesës në karrierën e tij ushtarake filloi nga fushatat e tij të dyta dhe të treta kundër Lezgëve të atëhershëm të revoltuar, si dhe grupeve të tjera etnike të Dagestanit në pjesët veriperëndimore të domenit të tij. Nadir Shahu është përshkruar si "pushtuesi i fundit i madh ushtarak aziatik".
Referime
Redakto- ^ Ernest Tucker (15 gusht 2006), "NĀDER SHAH", Encyclopædia Iranica (në anglisht) (bot. Online), ISSN 2330-4804
- ^ "On imperial and other titles". Journal of the Royal Asiatic Society (në anglisht). Vëll. 11. 1877. fq. 374.
- ^ a b c Axworthy, Michael (2006). The Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant (në anglisht). I.B.Tauris. ISBN 978-1850437062.
- ^ Nader's exact date of birth is unknown but August 6 is the "likeliest" according to Axworthy, p. 17 (and note) and The Cambridge History of Iran (vol. 7, p. 3); other biographers favour 1688.
- ^ "The Cambridge History of Iran Volume 7". cambridge.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2012-07-31.
- ^ Lockhart, L., "Nadir Shah: A Critical Study Based Mainly upon Contemporary Sources", London: Luzac & Co., 1938, 21 :"Nadir Shah was from a Turkmen tribe and probably raised as a Shiʿa, though his views on religion were complex and often pragmatic"
- ^ Ernest Tucker (29 mars 2006). "Nāder Shāh 1736-47". Encyclopædia Iranica (në anglisht).
- ^ Modern Conflict in the Greater Middle East: A Country-by-Country Guide page : 84 "Under its great ruler and military leader Nader Shah (1736-1747), Persia was arguably the world's most powerful empire"
- ^ Axworthy, Michael (24 mars 2010). The Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant (në anglisht). ISBN 9780857721938. Marrë më 27 maj 2014.