Nenexhiku
Nenexhiku (Mentha × piperita) është një specie hibride e mentes, një kryqëzim midis mentes së ujit dhe mentes kopshti.[1] Indigjene në Evropë dhe Lindjen e Mesme,[2] bima tani është e përhapur dhe kultivuar gjerësisht në shumë rajone të botës.[3] Gjendet herë pas here në natyrë me speciet e tij mëmë.[3][4]
| Nenexhiku | |
|---|---|
| |
Klasifikimi shkencor 
| |
| Unrecognized taxon (fix): | Mentha |
| Lloji: | Template:Taxonomy/MenthaM. × piperita
|
| Emri binomial | |
| Mentha × piperita | |
| Sinonimet | |
|
List
| |
Edhe pse gjinia Mentha përfshin më shumë se 25 lloje, ajo që përdoret më shpesh është mente.[5] Ndërsa nenexhiku perëndimore rrjedh nga Mentha × piperita, nenexhiku kinez, ose bohe, rrjedh nga gjethet e freskëta të M. haplocalyx.[6][7][8] M. × piperita dhe M. haplocalyx janë të dyja të njohura si burime bimore të mentol dhe menton, dhe janë ndër bimët më të vjetra të përdorura si për produktet e kuzhinës ashtu edhe për ato mjekësore.[5][9]
Botania
Redakto
Nenexhiku u përshkrua për herë të parë në vitin 1753 nga Karl Lineu nga ekzemplarë që ishin mbledhur në Angli; ai e trajtoi atë si një lloj, por tani është pranuar botërisht që të jetë një hibrid.[10] Është një bimë barishtore, rizomatoze, shumëvjeçare, e lartë 30–90 cm, me kërcell të lëmuar, me prerje katrore. Rizomat janë të përhapura dhe me mish dhe kanë rrënjë fibroze. Gjethet mund të jenë 4–9 cm të gjata dhe 1,5–4 cm të gjera. Janë të gjelbërta të errët me damarë të kuqërremtë, me majë akute dhe buzë të dhëmbëzuara trashë. Gjethet dhe kërcelli zakonisht janë pak të paqarta. Lulet janë të purpurta, 6–8 mm të gjata, me një corolla me katër lobe me diametër rreth 5 mm; ato prodhohen në rrotulla (verticillasters) rreth kërcellit, duke formuar thumba të trasha dhe të topitura. Sezoni i lulëzimit zgjat nga mesi deri në fund të verës. Numri i kromozomeve është i ndryshueshëm, me 2n numërime 66, 72, 84 dhe 120 të regjistruara.[11] Nenexhiku është një bimë me rritje të shpejtë; pasi të mbijë, përhapet shumë shpejt.
Ekologjia
RedaktoNenexhiku zakonisht shfaqet në habitate me lagështi, duke përfshirë anët e përrenjve dhe kanalet kulluese. Duke qenë një hibrid, ai zakonisht është steril, nuk prodhon fara dhe riprodhohet vetëm në mënyrë vegjetative, duke u përhapur nga vrapuesit e tij.[4]
Jashtë gamës së saj vendase, zonat ku mente është rritur më parë për vaj, shpesh kanë një bollëk bimësh të egra dhe konsiderohet pushtuese në Australi, Ishujt Galapagos, Zelandën e Re[12] dhe Shtetet e Bashkuara[13] në rajonin e Liqeneve të Mëdha, i shënuar që nga viti 1843.[14]
Kultivimi
Redakto
Nenexhiku në përgjithësi rritet më mirë në vende me lagështi, me hije dhe zgjerohet nga rizomat nëntokësore. Fidanet e rinj merren nga stoqet e vjetra dhe hidhen në tokë rreth 0,5 m larg njëri-tjetrit. Ata rriten shpejt dhe mbulojnë tokën me vrapues nëse është përherë i lagësht. Për kopshtarin e shtëpisë, shpesh rritet në kontejnerë për të kufizuar përhapjen e shpejtë. Ajo rritet më së miri me një furnizim të mirë me ujë, pa u zhytur në ujë dhe mbillet në zona me diell të pjesshëm në hije.
Përdoren gjethet dhe majat e lulëzuara; ato mblidhen sapo lulet fillojnë të hapen dhe mund të thahen. Forma e egër e bimës është më pak e përshtatshme për këtë qëllim, ku bimët e kultivuara janë përzgjedhur për përmbajtje më të madhe dhe më të mirë të vajit. Ata mund të lejohen të shtrihen dhe të vyshken pak para distilimit, ose mund të merren direkt në kazan.
Referime
Redakto- ^ Frampton, Alex (2011). The Complete Illustrated Book of Herbs (në anglisht). The Reader's Digest Association. OCLC 748502326. Archived on 6 April 2017.
- ^ "Peppermint" (në anglisht). Botanical Online. Arkivuar nga origjinali më 19 mars 2018. Marrë më 19 mars 2018.
- ^ a b Euro+Med Plantbase Project: Mentha × piperitaArkivuar 9 mars 2012 tek Wayback Machine
- ^ a b Flora of NW Europe: Mentha × piperita Arkivuar 19 shtator 2009 tek Wayback Machine
- ^ a b Mimica-Dukic, N.; Bozin, B. (2008). "Mentha L. species (Lamiaceae) as promising sources of bioactive secondary metabolites". Current Pharmaceutical Design (në anglisht). 14 (29): 3141–50. doi:10.2174/138161208786404245. ISSN 1873-4286. PMID 19075696.
- ^ Dong, Wenjiang; Ni, Yongnian; Kokot, Serge (shkurt 2015). "Differentiation of mint (Mentha haplocalyx Briq.) from different regions in China using gas and liquid chromatography". Journal of Separation Science (në anglisht). 38 (3): 402–9. doi:10.1002/jssc.201401130. ISSN 1615-9314. PMID 25431171.
- ^ "Mentha and Schizonepeta". ITM online (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2018-12-26. Marrë më 2019-01-06.
- ^ Zhang, Feng; Lu, Yin; Qian, Wenhui; Pei, Zifan (2015), "Mentha haplocalyx Briq. 薄荷 (Bohe, Mint)", Dietary Chinese Herbs (në anglisht), Vienna: Springer, fq. 631–6, doi:10.1007/978-3-211-99448-1_72, ISBN 978-321199447-4
- ^ Bone, Kerry; Mills, Simon Y. (2013). Principles and practice of phytotherapy : modern herbal medicine (në anglisht) (bot. 2nd). Edinburgh: Churchill Livingstone. ISBN 978-0-44306992-5. OCLC 830314789.
- ^ Harley, R. M. (1975). Mentha L. In: Stace, C. A., ed. Hybridization and the flora of the British Isles faqe 387.
- ^ "Mentha x piperita - Peppermint - Flora of Northwest Europe" (në anglisht). 2014. Arkivuar nga origjinali më 29 dhjetor 2014. Marrë më 29 dhjetor 2014.
- ^ Pacific Island Ecosystems at Risk: Mentha x piperita Arkivuar 2022-01-19 tek Wayback Machine
- ^ Mentha ×piperita L. (pro sp.) [aquatica × spicata ]
- ^ "List of invasive species in the Great Lakes Great Lakes United / Union Saint-Laurent Grands Lacs" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2009-04-29. Marrë më 2009-02-07.