Poliginia
Learn more Ky artikull nuk citon asnjë burim, prandaj mund të mos jetë i saktë. |
Poliginia (greqisht πολύς, πολύ = poli = "shumë" dhe γυνή, γυνή = gjini = "femër, grua") është një formë martese dhe formë e veçantë e poligamisë, ku një burri i lejohet të martohet me më shumë se një grua. Poliginia është në shumë vende shumë më e përhapur se poliandria. Kur një burrë ka marrëdhënie me dy gra, kjo quhet edhe bigini.
Shumë bashkësi bashkëshortore poligine karakterizohen nga një hierarki e theksuar dhe rivaliteti i fortë ndërmjet grave. Gratë e para (në kohë) kanë në përgjithësi një rang më të lartë se ato të mëvonshmet. Poliginia është gjithashtu shpesh shprehje e stratifikacionit (shtresëzimit) ndërmjet moshës dhe gjinisë: në shumë shoqëri poligine martohen burrat e vjetër me gra shumë të reja ndërsa meshkujt e rinj mbesin ose për kohë shumë të gjatë të pamartuar ose martohen me gra më të vjetra të veja.
Fenomeni i poliginisë korrelon (ndërlidhet) me sistemet politike dhe ekonomike, ku burimet njerëzore (dhe jo toka apo të mirat materiale) përbëjnë burimet më të rëndësishme.
Përhapja
RedaktoPoliginia gjendet në shumë vende të Afrikës, në Lindjen e afërme dhe të mesme islamike, në Republikën Popullore të Kinës, në Indonezi, Melanezi, Polinezi si dhe tek fiset e ndryshme indiane të Amerikës së Veriut dhe të Jugut dhe në histori tek mormonët e Utahs (ende sot tek disa kisha sektesh mormone). Ajo ka qenë pjesë përbërëse e feve të vjetra si psh. e judaizmit dhe deri më sot e asaj islame. Normanëve dhe vikingëve u është toleruar nga ana e kishës për një farë kohe pas kristianizimit të tyre mundësia e martesës me gra të dyta si more danico (sipas zakonit danez). Martin Lutheri martoi landgrafin e Hesen-it, Filipin I., duke u bazuar tek bibla po ashtu me dy gra por duke e kufizuar këtë të drejtë vetëm tek shtresa e aristokratëve sundimtarëve. Gjatë revoltës së Mynsterit hyri në fuqi më 1534 poliginia e përgjithshme gjoja për arsye të numrit të tepërt të femrave.
Format e poliginisë
RedaktoPoliginia e përgjithshme
RedaktoPër poligini të përgjithshme bëhet fjalë kur në një shoqëri çdo mashkull ka mundësinë të martohet me disa gra. Poliginia e përgjithshme gjendet kryesisht në shoqëritë e organizuara në mënyrë egalitare (barazimtare).
Poliginia e kufizuar
RedaktoPër poligininë e kufizuar bëhet fjalë kur e drejta e martesës së shumëfishtë i takon vetëm një shtrese të vogël meshkujsh. Poliginia e kufizuar gjendet më tepër në shoqëritë me stratifikim të theksuar.
Në disa shoqëri me poligini të kufizuar kanë vetëm prijësit dhe krerët të drejtën e martesës me shumë gra. Për banorët e ishujve Trobriand (Papua Guinea e Re) për shembull, poliginia është simbol statusi shoqëror me të cilin kreu i fisit shpreh autoritetin e tij: me anë të poliginisë ai arrin të ketë më shumë fëmijë dhe marrëdhënie familjare, të cilat nga ana tjetër mund t'i përdorë në formë strategjike duke disponuar në këtë mënyrë një bazë më të fuqishme ekonomike dhe gjithashtu duke mundur të kontrollojë deri në një farë mase jo vetëm gratë e tij por edhe vëllezërit e saj.
Poliginia me ose pa korezidencë
RedaktoKur gratë banojnë dhe jetojnë bashkë, atëherë bëhet fjalë për poligini me korezidencë. Poliginia me rezidencë (banim) të ndarë gjendet shumë më rrallë.
Poliginia sororale
RedaktoKur bashkëshortet janë motra, bëhet fjalë për poligini sororale. Në kulturat e ndryshme, martesat poligine non-sororale (jo-sororale) hasen më shpesh se ato sororale.
Kjo formë martese nuk duhet ngatërruar me sororatin.
Poliginia në botën e kafshëve
RedaktoPër kafshët bëhet fjalë për poligini, kur një mashkull brenda periudhës së shumëzimit ndërzehet me disa femra, ndërsa femrat vetëm me këtë mashkull. Kur edhe këto femra ndërzehen me disa meshkuj, atëherë bëhet fjalë për promiskuitet (përzierje).
Një shembull i mirë për poligininë ose poliandrinë është ai i harabelit të shqopës, që ka një sistem fleksibël ndërzimi duke e ndërruar atë sipas kushteve nga monogamia në poliandri, poligini ose poliginandri (ose poliamori). Poliginia obligate vërehet tek gati të gjithë puloret (galiformet) dhe tek shumë specie gjitare. Por edhe tek insektet (si psh. tek disa grerëza (polistinet) ose disa koloni milingonash) poliginia gjendet shpesh.