Utah
Utah (shqiptohet Jutah), është një shtet në nënrajonin malor perëndimor të Shteteve të Bashkuara Perëndimore. Utah është një shtet amerikan pa dalje në det, i kufizuar në lindje me Koloradon, në verilindje me Wyoming, në veri me Idahon, në jug me Arizonën dhe në perëndim me Nevadën. Utah prek gjithashtu një cep të Nju Meksiko në juglindje. Nga 50 shtetet, Utah është e 13-ta sipas sipërfaqes; me një popullsi mbi tre milionë, është vendi i 30-të më i populluar dhe i 11-ti më pak i populluar. Zhvillimi urban është i përqendruar kryesisht në dy zona: Wasatch Front në pjesën veri-qendrore të shtetit, i cili është shtëpia e afërsisht dy të tretave të popullsisë dhe përfshin kryeqytetin, Salt Lake City; dhe Washington County në jugperëndim, me më shumë se 180,000 banorë. Pjesa më e madhe e gjysmës perëndimore të Uah shtrihet në Bazenin e Madh.
Utah | |
|---|---|
| Shteti i Utah | |
| Nofka(t): "Beehive State" (zyrtare), "The Mormon State", "Deseret" | |
| Parimet: Industry | |
| Himni: "Utah...This Is the Place" | |
 Harta e Shteteve të Bashkuara me Utah të theksuar | |
| Vendi | Shtetet e Bashkuara |
| Para shtetësisë | Territori i Utah |
| U pranua në Bashkim | 4 janar 1896 (45-të) |
| Kryeqyteti (dhe qyteti mě i madh) | Salt Lake City |
| Metroja më e madhe dhe zonat urbane | Salt Lake City |
| Qeveria | |
| • Guvernatori | Spencer Cox (R) |
| • Guvernatori toger | Deidre Henderson (R) |
| Legjislatura | Legjislativi i Shtetit |
| • Dhoma e sipërme | Senati i Shtetit |
| • Dhoma e ulët | Dhoma e Përfaqësuesve |
| Gjyqësori | Gjykata e Lartë e Utah |
| Senatorët amerikan | Mike Lee (R) Mitt Romney (R) |
| Delegacioni i Dhomës së Përfaqësuesve të SHBA | 1: Blake Moore (R) 2: Chris Stewart (R) 3: John Curtis (R) 4: Burgess Owens (R) (lista) |
| Sipërfaqja | |
| • Gjithsej | 84.899 sq mi (219.887 km2) |
| • Sipërfaqe tokësore | 82.144 sq mi (212.761 km2) |
| • Sipërfaqe ujore | 2.755 sq mi (7.136 km2) 3.25% |
| Sipërfaqja vendi | 13th |
| Dimensionet | |
| • Gjatësia | 350 mi (560 km) |
| • Gjerësia | 270 mi (435 km) |
| Lartësia mbidetare | 6.100 ft (1.860 m) |
| Lartësia më e lartë | 13.534 ft (4.120,3 m) |
| Lartësia më e ulët | 2.180 ft (664,4 m) |
| Popullsia (2020) | |
| • Gjithsej | 3.271.616[3] |
| • Vendi | 30th |
| • Dendësia | 36,53/sq mi (14,12/km2) |
| • Dendësia vendi | 41-të |
| • Të ardhurat mesatare shtëpiake | $60.365[4] |
| • Të ardhurat vendi | 11-të |
| Emri i banorëve | Utahn or Utahan[5] |
| Gjuha | |
| • Gjuha zyrtare | Anglisht |
| Zona kohore | UTC−07:00 (Mali) |
| • Verës (DST) | UTC−06:00 (MDT) |
| Shkurtesa USPS | UT |
| Kodi ISO 3166 | US-UT |
| Shkurtesa tradicionale | Ut. |
| Gjerësia gjeografike | 37° N to 42° N |
| Gjatësia gjeografike | 109°3′ W to 114°3′ W |
| Faqja zyrtare | utah |
Utah ka qenë i banuar për mijëra vjet nga grupe të ndryshme indigjene si Puebloans, Navajo dhe Ute të lashtë. Spanjollët ishin evropianët e parë që erdhën në mesin e shekullit të 16-të, megjithëse gjeografia e vështirë dhe klima e ashpër e rajonit e bënë atë një pjesë periferike të [Spanja e Re|Spanjës së Re]] dhe më vonë Meksikës. Edhe pse ishte territor meksikan, shumë nga kolonët më të hershëm të Utah ishin amerikanë, veçanërisht mormonët që ikën nga margjinalizimi dhe persekutimi nga Shtetet e Bashkuara. Pas Luftës Meksiko-Amerikane më 1848, rajoni u aneksua nga SHBA, duke u bërë pjesë e Territorit të Utah, i cili përfshinte atë që tani është Kolorado dhe Nevada. Mosmarrëveshjet midis komunitetit dominues mormon dhe qeverisë federale e vonuan pranimin e Utah si shtet; vetëm pas nxjerrjes jashtë ligjit të poligamisë ajo u pranua në vitin 1896 si shteti i 45-të.
Etimologjia Redakto
Emri Utah thuhet se rrjedh nga emri i fisit Ute, që do të thotë 'njerëz të maleve'.[6] Sidoqoftë, asnjë fjalë e tillë nuk ekziston në të vërtetë në gjuhën e Utes, dhe Utes i referohen vetes si Noochee. Kuptimi i Utes si 'njerëz malësorë' u është atribuar indianëve fqinjë Pueblo,[7] si dhe fjalës Apache Yuttahih, që do të thotë 'ai që është më lart' ose 'ata që janë më lart'.[6] Në spanjisht shqiptohej Yuta; më pas njerëzit anglisht-folës mund ta kenë përshtatur fjalën si Utah.[8]
Historia Redakto
- Artikulli kryesor: Historia e Utah
Parakolumbiane Redakto
Mijëra vjet para ardhjes së eksploruesve evropianë, Puebloanët paraardhës dhe populli Fremont jetonin në atë që tani njihet si Utah, disa prej të cilave flisnin gjuhë të grupit Uto-Aztekan. Popujt paraardhës Pueblo ndërtuan shtëpitë e tyre përmes gërmimeve në male, dhe njerëzit Fremont ndërtuan shtëpi prej kashte përpara se të zhdukeshin nga rajoni rreth shekullit të 15-të.
Një grup tjetër i amerikanëve vendas, Navajo, u vendos në rajon rreth shekullit të 18-të. Në mesin e shekullit të 18-të, fise të tjera uto-aztekane, duke përfshirë popullin Goshute, Paiute, Shoshone dhe Ute, u vendosën gjithashtu në rajon. Këto pesë grupe ishin të pranishme kur erdhën eksploruesit e parë evropianë.[9][10]
Eksplorimi spanjoll (1540) Redakto
Rajoni jugor i Utah u eksplorua nga spanjollët në vitin 1540, të udhëhequr nga Francisco Vázquez de Coronado, ndërsa kërkonin Kibolën legjendare. Një grup i udhëhequr nga dy priftërinj katolikë - nganjëherë i quajtur ekspedita Domínguez-Escalante - u largua nga Santa Fe më 1776, me shpresën për të gjetur një rrugë për në brigjet e Kalifornisë. Ekspedita udhëtoi deri në veri deri në Liqenin Utah dhe takoi banorët vendas. Spanjollët bënë eksplorime të mëtejshme në rajon, por nuk ishin të interesuar të kolonizonin zonën për shkak të natyrës së saj të shkretëtirës. Në 1821, viti kur Meksika arriti pavarësinë e saj nga Spanja, rajoni u bë i njohur si pjesë e territorit të saj të Alta California.
Kurthtarët evropianë dhe tregtarët e gëzofit eksploruan disa zona të Utah në fillim të shekullit të 19-të nga Kanadaja dhe Shtetet e Bashkuara. Qyteti i Provo, Utah, u emërua pas Étienne Provost, i cili vizitoi zonën më 1825. Qyteti i Ogden, Utah, u emërua pas Peter Skene Ogden, një eksplorues kanadez që tregtonte peliçe në Luginën Weber.
Në fund të vitit 1824, Jim Bridger u bë personi i parë i njohur anglisht-folës që pa Liqenin e Kripur të Madh. Për shkak të kripshmërisë së lartë të ujërave të tij, ai mendoi se kishte gjetur Oqeanin Paqësor; më pas ai mësoi se ky trup ujor ishte një liqen gjigant kripë. Pas zbulimit të liqenit, qindra tregtarë dhe grackë amerikanë dhe kanadezë krijuan pika tregtare në rajon. Në vitet 1830, mijëra emigrantë që udhëtonin nga Shtetet e Bashkuara Lindore drejt Perëndimit Amerikan filluan të ndalonin në rajonin e Liqenit të Kripur të Madh, i njohur atëherë si Liqeni Youta.
Gjeografia Redakto
Demografia Redakto
- Artikulli kryesor: Demografia e Utah
Në regjistrimin e vitit 2020, Utah kishte një popullsi prej 3,271,616. Zyra e Regjistrimit të Shteteve të Bashkuara vlerësoi se popullsia e Utah ishte 3,205,958 më 1 korrik 2019, një rritje prej 16,00% që nga regjistrimi i vitit 2010. Qendra e popullsisë së Jutës ndodhet në Utah County në qytetin e Lehit. Pjesa më e madhe e popullsisë jeton në qytete dhe qyteza përgjatë Wasatch Front, një rajon metropolitan që shtrihet në veri-jug me Malet Wasatch që ngrihen në anën lindore. Rritja jashtë Wasatch Front po rritet gjithashtu. Zona metropolitane e St. George aktualisht është e dyta me rritjen më të shpejtë në vend pas zonës metropolitane të Las Vegasit, ndërsa zona mikropolitane Heber është gjithashtu e dyta me rritje më të shpejtë në vend (pas Palm Coast, Florida).[11]
Utah përmban pesë zona metropolitane (Logan, Ogden-Clearfield, Salt Lake City, Provo-Orem, dhe St. George) dhe gjashtë zona mikropolitane (Brigham City, Heber, Vernal, Price, Richfield, dhe Cedar City).
Ekonomia Redakto
Kultura Redakto
Referime Redakto
- ^ a b "Elevations and Distances in the United States" (në anglisht). Shërbimi Gjeologjik i Shteteve të Bashkuara. 2001. Arkivuar nga origjinali më 9 nëntor 2013. Marrë më 24 tetor 2011.
- ^ Arave, Lynn (31 gusht 2006). "Utah's basement—Beaver Dam Wash is state's lowest elevation". Deseret Morning News (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 22 janar 2015.
- ^ Bureau, US Census (26 prill 2021). "2020 Census Apportionment Results". The United States Census Bureau (në anglisht). Marrë më 27 prill 2021.
- ^ "United States Median Household Income". United States Census Bureau (në anglisht). United States Census Bureau. Marrë më 27 prill 2021.
- ^ "Utah", Merriam-Webster.com (në anglisht) (bot. Online Dictionary), Merriam-Webster, arkivuar nga origjinali më 4 nëntor 2014
- ^ a b Utah Quick Facts Arkivuar 22 shkurt 2007 tek Wayback Machine at Utah.gov
- ^ "Utah: The Riddle Behind The Name". Deseret News (në anglisht). 10 korrik 1994. Arkivuar nga origjinali më 13 tetor 2018. Marrë më 21 maj 2019.
- ^ Carvajal, Guillermo (13 janar 2014). "El desconocido origen español del nombre de ocho Estados de Norteamérica" [The unknown Spanish origin of the name of eight States of North America]. ABC (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 3 qershor 2016. Marrë më 8 maj 2016.
- ^ "Native Americans in Utah". historytogo.utah.gov (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 25 qershor 2017. Marrë më 9 korrik 2017.
- ^ "Utah's American Indians". ilovehistory.utah.gov (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 25 qershor 2017. Marrë më 9 korrik 2017.
- ^ Bulkeley, Deborah (22 shtator 2005). "St. George growth 2nd fastest in US". Deseret Morning News (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 4 nëntor 2014.
|
Ky artikull me tematikë në lidhje me gjeografinë e Shteteve të Bashkuara të Amerikës është një faqe cung. Ju mund të ndihmoni Wikipedia-n duke e përmirësuar atë. |