Sanxhaklinjtë
Sanxhaklinjët janë persona të lindur në Sanxhaku i Pazarit të Ri të cilët përshkakë të rrethanave të ndryshme historike (nga aspekti ekonomik, administrativ e kulturorë) paraqiten në histori si një grup me interesa të përbashkëta.
Ky grup i personash i përbërë nga përkatësi të ndryshme nacionale pas largimit të Perandorisë Osmane nga Ballkani kishte marrë përsipër mbrojtjen e familjeve të tyre që banonin në njësinë administrative osmane të emërtuara sipas qytetit të quajtur Jeni Pazar që nga shqiptarët thirrej Pazar i Ri e nga popullsia sllave Novi Pazar. Deri në atë kohë për shumicën e banorëve vetëdija nacionale apo kombëtare nuk kishte arritur të zhvillohej në nivel më të lartë dhe për banorët si element që i dallonte ata ndërmjet veti ishte përkatësia fetare. Pjesëtarët e komunitetit të kishës ortodokse të cilën tashmë ishin nën administrim e kishtes ortodokse serbe me qendër në Pashallukun e Beogradit fillojnë të ndikohen nga kjo kishë dhe me kalimin e kohës edhe të organizohen në banda për përndjekjen e pjestarëve të komunitetit myslimanë.
Pas kërcënimit të popullsisë vendase d. m. th. sanxhaklinjëve nga bandat e Doktrinës së shenjtë serbe, sanxhaklinjëve ju shkojnë në ndihmë vullnetarë nga pjesë të ndryshme të Ballkanit. Nga kjo kohë sanxhaklinjët e komunitetit të kishës ortodokse dallohen si serb, ata që kishin kultivuar ndjenen kombëtare dallohen si shqiptarë ndërsa pjesa tjetër fillon të identifikojë veten si boshnjakë që në ditët tona nga të huajt nuk dallohet nga banorët mysliman të Bosnjës. Pjesa e sanxhaklinjëve ortodoks sot njihen edhe për nga kombësia si serb pasi që kisha serbe është shpallur kishë nacionale.
Gjatë luftimeve të zhvilluara një pjesë e madhe e sanxhaklinjëve që ju kishin kundërven forcave të doktrinës dhe një pjesë pasive bien në situatë të zgjedhjes së fesë ortodokse (automatikisht edhe kombësin serbe) dhe lëshimit të vendlindjes. Popullsia e zhvendosur nga Sanxhaku shkapërderdhet në pjesë të ndryshme të Ballkanit. Një pjesë e cila e pranon fenë ortodokse shpërngulet në pjesë tjera të pashallëkut të Beogradit dhe ndërron identitetin, një pjesë gjënë stehim në Kosovë ku e mbajnë fenë myslimane. Pjesa tjetër mbetet në vendlindje dhe me fillimin e administrimit dhe hapjes së shkollave serbe fillon që të dominojë edhe si gjuhë amtare gjuha serbe duke e zëvendësuar gjuhen osmane të dialektit të Prizrenit. Është për tˇu thënë që shumica e besimtarëve mysliman të Sanxhakut i takonin tarikateve të ndryshme të përhapura në atë kohë në Ballkan. Kjo kohë dallohet si Pastrimet e para etniko-fetare në Sanxhak.
Pastrimet e dyta etniko-fetare në Sanxhak merret koha gjatë luftës së dytë botërore pas së cilës në këtë hapsirë përfundon rezistenca aktive dhe instalohet administrimi i plotë serb. Pas pastrimeve të para, tokat e sanxhaklinjëve të shpërngulur Kisha Ortodokse Serbe ju falë anëtarëve të saj si shpërblim për aktivitete e tyre kundër popujve "jo turk" dhe turqëve në pjesë të ndryshme të Ballkanit. Në mes të këtyre dy periudhave fillon edhe tjetërsimi i kuptimit të fjalës Sanxhakli. Tani më nuk flitej për një grup populli të një njësie administrative por më shumë me fjalën sanxhakli merreshin banorët e Sanxhakut të cilët nuk ishin serb. Përderisa pasardhësit mysliman të sanxhaklinjëve e mbrojnë dhe punojnë për mbrojtjen e kufinjëve të hapësirës së popullit të Sanxhakut të Tregut të Ri, doktrina e shenjtë serbe nëpërmjet nacionalizmit të integruar në strukturat e Kishës ortodokse serbe dhe të shteteve që administrojnë këtë regjion të cilave ky administrim i është pranuar pa vulletin e banorëve, e mohon ekzistencën e një grupacioni të tillë.
Sido që të jetë në mes të këtyre dy periudhave shumica e banorëve të sanxhakut, të prirë nga administrata e instaluar i ndryshojnë mbiemrat (edhe pa ditunin e sanxhaklinjëve) duke ju vënë atyre prapashtesën sllavo-serbe-viq. Kështu p. sh. nga Rexhepaga bëhet Rexhepagiq. Represaljet në njërën anë dhe hapja e shkollave në gjuhen sllavo-serbe shkaktojnë që shumica e sanxhaklinjëve të pranojnë si gjuhë anëtare gjuhen sllavo-serbe që më vonë quhet gjuha boshnjake. Me përfundimin e pastrimeve të dyta fetare fillojnë të marrin në intensitet pastrimet etnike. Faza e parë e organizuar e tyre fillon në administrate ku për dallim nga emrat mysliman janë edhe emra katolik. Shembull i disa dështimeve të tilla është p.sh. emri Hasanxheka, mbiemër të cilin administrata sllavo-serbe e shkruan si Hasanxhekic (Hasanđjekić). Sanxhaklinjtë që janë më larg prej shtetit shqiptar si Kosova, për shkak të çështjeve politike që lidhen me shqiptarët pas Luftës së Dytë Botërore, kanë deklaruar veten e tyre si boshnjakë për të shmangur diskriminimin në fshatrat si Doliq, Borovshticë dhe Ugël.[1] Shumica e njerëzve në fshatin Pauçinë mund të flasin shqip dhe një pjesë e popullsisë ka emigruar në Kosovë, në mes dhe fund të shekullit 20.[2] Kurse ato Sanxhaklinj që janë pranë kufiri i Kosovës deklarohen ende shqiptarë në pjesën të krahinës geografike dhe etnografike Rugovë që hyn në Sanxhakun të Mali i Ziut si fshatrat: Dacaj, Boxhovi, dhe Plluncaj.
Sot, termi sanxhakli përdoret si term historik për banorët e Sanxhakut si term shoqërorë me të cilën nënkutohen pasardhësit e banorëve të Sanxhakut të Tregut të Ri. Pasardhës të sanxhaklinjëve janë të shpërndarë në gjitha anët e botës, pasardhësit e të shpërgulurve të valës së parë gjenden më shumë në hemisferën lindore ndërsa ata të valës së dytë dhe të më vonshme në pjesën veri-perindmore (kryesisht ShBA).
Burimet
Redakto- ^ Andrea Pieroni, Maria Elena Giusti, & Cassandra L. Quave (2011). "Cross-cultural ethnobiology in the Western Balkans: medical ethnobotany and ethnozoology among Albanians and Serbs in the Pešter Plateau, Sandžak, South-Western Serbia." Human Ecology. 39.(3): 335. "The current population of the Albanian villages is partly “bosniakicised”, since in the last two generations a number of Albanian males began to intermarry with (Muslim) Bosniak women of Pešter. This is one of the reasons why locals in Ugao were declared to be “Bosniaks” in the last census of 2002, or, in Boroštica, to be simply “Muslims”, and in both cases abandoning the previous ethnic label of “Albanians”, which these villages used in the census conducted during “Yugoslavian” times. A number of our informants confirmed that the self-attribution “Albanian” was purposely abandoned in order to avoid problems following the Yugoslav Wars and associated violent incursions of Serbian para-military forces in the area. The oldest generation of the villagers however are still fluent in a dialect of Ghegh Albanian, which appears to have been neglected by European linguists thus far. Additionally, the presence of an Albanian minority in this area has never been brought to the attention of international stakeholders by either the former Yugoslav or the current Serbian authorities."
- ^ Mark Krasniqi, (1984), Lugu i Baranit: Monografi Etno-gjeografike, Akadamia e Shkencave dhe e Artave e Kosovës, Prishtina, fq. 106-107, 109.