Aleks Buda: Dallime mes rishikimesh
| [redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
v r2.7.2+) (roboti shtoj: pl:Aleks Buda |
Hatake (diskuto | kontribute) No edit summary |
||
Rreshti 14:
<!-- {{Leter mirnjohje| }} -->
{{Leter Tabela Fund}}
''' Aleks Buda ''' lindi në [[Elbasani|Elbasan]] ([[Shqipëria|Shqipëri]]) në vitin [[1911]] dhe vdiq në [[Tirana|Tiranë]] në [[1993]]. Është shkolluar në [[Italia|Itali]] dhe [[Austria|Austri]]. Krijoi Akademinë e Shkencave të Shqipërisë dhe njëkohësisht u zgjodh kryetari i parë i saj në [[1972]]. ▼
▲'''
Pasi kryen studimet e mesme dhe të larta në Vienë për letërsi, ai fiton titullin profesor dhe bëhet anëtar i Akademisë së Shkencave dhe kryetar i saj që nga krijimi e deri në fund të jetës së tij. Veprimtaria kryesore e tij ishte studimi i historisë, veçanërisht në fushën e historisë mesjetare shqiptare dhe të Rilindjes Kombëtare. Ai është bashkautor dhe redaktor përgjegjës i tekstit të “Historisë së Shqipërisë vëllimi I” dhe autor i disa studimeve për periudha të ndryshme të Historisë së Shqipërisë, sidomos për atë të “Skënderbeut” për etnogjenezën e popullit shqiptar si dhe autor i shumë shkrimeve publicistike. Buda ka shkruar edhe hyrjen 18-faqesh të botimit të veprës së Marin Barletit, "Rrethimi i Shkodrës", e cila u përthye nga Henrik Lacaj dhe u botua në Tiranë në vitin 1962.▼
== Jeta ==
Lindi në [[Elbasani|Elbasan]] më [[7 shtator]] 1911, i biri i Dhimitër ''Taq'' Budës. I ati ishte farmacist, delegat i Elbasanit në [[Kongresi i Manastirit|Kongresin e Manastirit]], n'atë të [[Kongresi i Elbasanit|Elbasanit]] dhe deputet në dy legjistlatura në Kuvendin Kombëtar. Një ndër financuesit e [[Shkolla Normale e Elbasanit|Shkollës Normale të Elbasanit]].
Mësimet e para Aleks Buda i nisi kur ishte 7 vjeç në shkollën fillore të qytetit të lindjes. Pa kryer klasën e dytë i vijoi studimet në Lecce të [[Italia|Italisë]]. Më 1920 bashkë me dy vëllezërit e tij shkon me studime në [[Austria|Austri]]. Atje plotësoi filloren dhe kreu më 1929 gjimnazin në Salzburg.
Më tej ndoqi studimet në Universitetin e [[Viena|Vienës]], në Institutin Ballkanistik (1930 - 1935) ku mori mësime nga profesorë të njohur, si [[Karl Patsch]], Reiniger dhe [[Norbert Jokl]]. Gjatë kësaj periudhe u aktivizua në ''Shoqëninë e studentëve shqiptarë Albania'' të Vjenës, së bashku me [[Lasgush Poradeci]]n, [[Skënder Luarasi]]n, [[Eqrem Çabej]]n, [[Krist Maloki]]n, [[Qemal Butka|Qemal Butkën]] etj., duke qenë edhe bashkëpunëtor i revistës “Dialëria” të kësaj shoqërie.
Në vitin 1938 u kthye në Shqipëri. Punoi së pari, si arsimtar në Gjimnazin e Tiranës (që nga shtatori 1939), ndërsa më 1940
transferohet në Liceun e Korçës. Në fund të viti 1941 shkoi në Itali në Universitetin e Padovës pranë profesorit të njohur Karlo Taljavini për t’u kualifikuar në fushën e gjuhësisë së përgjithshme ballkanike dhe të shqipes, por pas një viti kthehet në atdhe, për shkak të luftës.
U lidh me lëvizjen Nacional-Çlirimtare dhe më 1944 zgjidhet nënkryetar i Këshillit ANÇl të qarkut të Elbasanit. Menjëherë pas Çlirimit të vendit punoi si drejtor i Bibliotekës Kombëtare (1945-1946), por shpejt (1946) u bë një nga organizatorët
e Institutit të Shkencave, ku punoi si përgjegjës i seksionit të historisë, sociologjisë dhe ekonomisë. Aty ndihmoi në krijimin e sektorëve të arkeologjisë dhe të historisë së lashtë, të historisë së Mesjetës dhe të artit mesjetar, të historisë së kohës së re, të etnografisë etj. Së bashku me kolegët e sektorit të tij, bënë të mundur publikimin e studimeve e arritjeve në fushën e arkeologjisë e të etnografisë, që u ekspozuan në Muzeun arkeologjik-etnografik të përuruar më 1947.
Fitoi përvojë si pedagog i historisë që në fillimet e Institutit pedagogjik dyvjeçar (1946); më 1955 u bë një nga organizatorët dhe studiuesit më me përvojë të Institutit të Historisë dhe të Gjuhësisë, i sapokrijuar. Me krijimin e Universitetit të Tiranës më 1957, A. Buda do të ishte një nga themeluesit e katedrës së historisë dhe të kursit të historisë së Shqipërisë në këtë universitet.
Viti 1972 qe një vit i veçantë për jetën shkencore në Shqipëri, njëherazi edhe për A. Budën: U themelua [[Akademia e Shkencave e Shqipërisë]]. Në mbledhjen e parë të asamblesë (1973), të çelur nga akademiku Eqrem Çabej, Aleks Buda zgjidhet kryetar i Akademisë, detyrë që e mbajti deri në fund të jetës, pasi u rizgjodh dy herë.
Aleks Buda vdiq pas një sëmundjeje të rëndë, në Tiranë më [[7 korrik]] 1993.
== Vepra ==
▲
Aleks Buda eshte bashkautor i Vellimit te dyte te "Historia e Shqipërise", botuar ne vitin 1965. Në hartimin e Fjalorit enciklopedik shqiptar (1985), e para vepër enciklopedike shqiptare, ai dha ndihmesë të çmuar në konceptimin e udhëheqjen shkencore, ashtu edhe si kryeredaktor.
== Nderime ==
Ka marrë një varg me tituj dhe dekorata: [[Mësues i Popullit]], “Çmimin e Republikës të shkallës së parë”, “Urdhrin e Lirisë” të kl. I, etj., ndërsa Presidenti i Republikës së Austrisë e ka dekoruar atë me “Medaljen e madhe të artë” (1990), medalja më e lartë që jep Austria për shtetasit e huaj. Këshilli i qarkut të Elbasanit e ka nderuar pas vdekjes (2002) me titullin “Qytetar Nderi”.<ref>Haxhimihali Dh., ''Në nderim të Akademikut Aleks Buda - Me rastin e 100-vjetorit të lindjes'', [[Mësuesi (gazetë)|"Mësuesi"]], Botim i përdyjavshëm i [[Ministria e Arsimit dhe Shkencës e Shqipërisë|MASH]] nr. 8 (2554) - tetor 2010</ref>
== Burime ==
{{ref}}
[[Kategoria:Biografi shqiptarësh]]
[[Kategoria:
[[Kategoria:Vdekje 1993]]
[[Kategoria:Mësues shqiptarë]]
[[Kategoria:Historianë shqiptarë]]
[[Kategoria:Albanologë]]
[[Kategoria:Akademikë shqiptarë]]
| |||