Jena: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Goelia (diskuto | kontribute) vNo edit summary |
No edit summary |
||
Rreshti 1:
{{Qytet
|Qyteti = Jena
|Emri në gjuhën vendase = Jena
|Lloji i vëndbanimit = Qytet
|Flamuri_figura =
|Flamuri_artikulli =
|Stema_figura = Wappen_Jena.png
|Stema_artikulli = Stema e Jenës
|Stema_gjerësia =
|Pamje = Zentrum Jenas 2008-05-24.JPG
|Përshkrimi i pamjes = Pamje nga Jena
|Shteti = Gjermania
|Landi = Thuringia
|Qarku = Jena
|Kryetari i Bashkisë = Dr. Albrecht Schröter
<!--Administrimi-->
|Lartësia =
|Themelimi =
|Sipërfaqja = 114,29
|Zona Kohore = CET ([[UTC]]+1)
|Kodi Postal = 07701–07751
|Prefiksi = 03641
|Targa e automjeteve = J
|Aeroporti = Aeroporti Leipzig-Altenburg
<!--Demografia -->
|Popullsia = <small>(2011)</small> 105,463
|Dendësia = 923
|WebFaqja = [http://www.jena.de/ www.jena.de]
<!--Harta-->
|harta_gjerësi = 250
|harta = Gjermania
|përshkrimi_harta = Vendodhja e Jenës në Gjermani
|harta2 = Gjermani/Thuringia
|përshkrimi_harta2 = Vendodhja e Jenës në Thuringi
<!--Koordinatat Mënyra #1-->
|CoordAddon =
| gjer_g=50 | gjer_m=55 | gjer_s=38 | gjer_dr =N
| gjat_g=11 | gjat_m=35 | gjat_s=10 | gjat_dr =E
}}
'''Jena''' është një qytet universitar në qendër të [[Gjermania|Gjermanisë]] në brigjet e lumit Saale. Ajo ka një popullsi prej rreth 103.000 banorësh dhe është qyteti i dytë më i madh në shtetin federal të [[Turingia|Thuringisë]], pas [[Erfurti]]t.
== Historia ==
Jena është përmendur për herë të parë në një dokument të vitit 1182. Në shekullin e 11-të ajo ishte një pronë e zotërve të Lobdeburgut, por në shekullin e ardhshëm, ajo u zhvillua në një qytet të tregut të pavarur me ligjet e veta. Ekonomia lokale bazohej kryesisht në prodhimin e verës. Në 1286, në qytet u krijua urdhëri i Dominikanëve, i pasuar nga Çistercianët në 1301.
Margravët e Meisenit imponuan autoritetin e tyre mbi Jena në 1331. Nga 1423, ajo i përkiste Saksonisë Zgjedhore të Shtëpisë së Uetinit, e cila kishte trashëguar Meisenin dhe mbeti nën to, pas ndarjes së tokave Uetinit në 1485.
Reformimi Protestant u soll në qytet në 1523. Në vitet në vijim, konventat Domenikane dhe Karmelite u sulmuan nga bashkëqytetarët. Në 1558 u themelua Universiteti (tani quhet [[Universiteti Friedrich Schiller]]) nga nga anëtari i kolegjit zgjedhor John Frederick Zemërgjeri.
Për një periudhë të shkurtër (1672-1690), Jena ishte kryeqytet i një dukati të pavarur (Sakse-Jena). Në 1692, ajo iu aneksua Sakse-Eisenach-it dhe, në 1741, Dukatit (më vonë Dukati i Madh) të Sakse-Weimar, të cilit ajo i përkiste deri në vitin 1918.
Në fund të shekullit të 18-të, universiteti u bë më i madhi dhe më i famshmi ndër shtetet gjermane dhe e bëri Jenën qendër të filozofisë idealiste (me profesorë si Johann Gottlieb Fichte, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, [[Fridrih Shiler]] dhe Friedrich Wilhelm Joseph Schelling) dhe të romantizmit të hershëm (me poetë si Novalis, dhe vëllezërit Schlegel dhe Ludvig Tieck). Në 1794, poetët [[Johann Wolfgang Goethe|Gëte]] dhe Shiler u takuan në universitet dhe krijuan një miqësi të gjatë e të qëndrueshme.
Më 14 tetor 1806, [[Napoleon Bonaparte|Napoleoni]] luftoi dhe mundi ushtrinë prusiane këtu në Betejën e Jena-Auerstedit. Rezistenca ndaj pushtimit francez ishte e fortë, veçanërisht nga studentët e qytetit, shumë prej të cilëve luftuan në Trupat e Lira Lutzou në 1813. Dy vjet më vonë në qytet u themelua vëllazëria Urburschenschaft.
Në fund të shekullit të 19-të, me ndërtimin e hekurudhës Saal përgjatë lumit Saale nga Halle/Leipzig në Nuremberg, Jena bë një qendër për prodhimin e makinerive të preçizionit, dhe prodhimeve optike dhe të qelqit, me formimin e kompanive me famë botërore Karl Zais Jena dhe Schott Jenaer Glaswerk, nga [[Carl Zeiss|Karl Zais]], Ernst Abe dhe Oto Schott.
Në vitin 1945, nga fundi i Luftës së Dytë Botërore, Jena u bombardua rëndë nga aleatët amerikanë dhe britanike. 153 persona u vranë dhe shumica e qendrës së qytetit mesjetar u shkatërrua (u restaurua pas përfundimit të luftës).
Pjesë e shtetit të Thuringisë që nga themelimi i saj në vitin 1920, ajo u përfshi në Republikën Demokratike Gjermane në vitin 1949 dhe e rrethit të Geras, në vitin 1952. Që nga viti 1990, qyteti i Jenës ka qenë një pjesë e Shtetit të Lirë të Thuringisë në Republikën Federale të Gjermanisë të bashkuar.
[[File:Jena - JenTower (aka).jpg|thumb|260px|Kulla-Jen.]]
== Gjeografia ==
Jena ndodhet në mes të luginës Saale mes disa kodrave gëlqerorëve dhe shkëmbore të mbuluara me pyje të përzier. Ajo shtrihet nga veriu në jug 14,7 km dhe nga lindja në perëndim 12,2 km. Qytetet që janë afër Jenës janë: [[Weimar|Vajmari]](rreth 15 km në perëndim), [[Apolda]] (rreth 15 kilometra në veri), [[Rudolstadt|Rudolstadi]] (rreth 30 km në jug), [[Naumburg]] (Saale) (rreth 33 km në verilindje), [[Gera]] (rreth 35 km në lindje), [[Erfurti]] (rreth 40 kilometra në perëndim), [[Halle]] (Saale) (rreth 70 km në verilindje), [[Leipzig|Leipcigu]] (75 km në veri-lindje), [[Chemnitz|Çemici]] (rreth 94 km në lindje) dhe [[Drezden]] (rreth 175 km në lindje).
==Klima==
Në Jena është zakonisht 1-2° C më ngrohtë se në kodrat përreth. Malet rreth Jenës janë kryesisht gëlqerorë, duke zbutur kështu të ftohtit. Kështu, qyteti krahasuar me standardet gjermane ka më shumë netë tropikale vazhdimisht mbi 20° C. Për shkak të mikroklimës së ngrohtë, rajoni i Jenës quhet Toskana e Thuringisë ose si Toskana Lindjes. Ver është e thatë dhe e nxehtë me një temperaturë mesatare prej 20° C. Temperatura mund të rritet në korrik/gusht deri në 38° C. Temperatura mesatare vjetore është 9,3° C.
Sasia mesatare vjetore reshjeve në Jena është 585. Muaji më i thatë është shkurti me 34 milimetra. Muaji me më shumë reshje mesatarisht është qershori me 75 mm edhe pse dhjetori eshte muaji me më shumë ditë me shi (20 ditë me më shumë se 0,1 milimetra reshje). Mbizotëron drejtimi i erës drejt jugperëndimit të Jenës.
== Demografia ==
== Ekonomia ==
Sot, Jena është një qytet industrial, i specializuar në prodhimin makinerive të preçizionit, pajisjeve farmaceutike, optike dhe fotografike dhe është qyteti i uzinës së famshme Zeiss të prodhimeve optike. Në vitin 1926 kompania Zeiss ndërtoi [[planetarium]]in e parë modern në botë në lagjen Damenviertel të qytetit.
[[Figura:Jenamarktplatz.jpg|thumb|300px|left|Sheshi i Tregut]]
Sot, ekonomia e qytetit është shumëllojshmëruar në bioinformatikë, bioteknologji, softuerë dhe photonikë. Zonë metropolitane i Jena është një ndër 50 rajonet e Gjermanisë me rritjen më të shpejtë, me shumë kompani dhe institute kërkimore të njohur ndërkombëtarisht, një papunësi relativisht të ulët dhe me një strukturë të popullsisë me moshë shumë të re. Në vitin 2008 Jenës iu dha titulli "Stadt der Wissenschaft" (qytet i shkencës) nga ana e ''Stifterverband für die Deutsche Wissenschaft'', një shoqatë gjermane e shkencës.
== Kultura ==
== Politika ==
{{Gjeo-cung}}
=== Lidhje të jashtme ===
[[Kategoria:Qytete në Gjermani]]
| |||