|
===<nowiki/>===
{{Qytet në Shqipëri
| EMRI = Sarandë
| EMRIIPASHQUAJTUR = Sarandës
| FOTO = Ksrbay.jpg
| gjerësi = 39.8755556
| gjatësi = 20.0052778
| SIPERFAQJA = 0.8
| POPULLSIA = 41,000
| POPULLSIA_DENDESIA =
| SHTETI = [[Shqipëria]]
| RRETHI = [[Rrethi i Sarandës]]
| KODI_POSTAR = 9701-9703
| PREFIKSI = 85
| FAQJA_ZYRTARE = [http://www.sarandaweb.al/ SarandaWeb.al]
| KRYETARI = Stefan Çipa
| PARTIA =
| SKEDA_EMBLEMA =
| IATA = TIA
| AEROPORTI = [[Aeroporti Nënë Tereza|Nënë Tereza]]
| DISTANCA_NGA_AEROPORTI =
| VENDASIT = Sarandjotë
}}
'''Sarandë''' është [[qytet]] në [[Shqipëria|Shqipërinë]] jugore i vendosur ne bregun e [[Deti Jon|detit Jon]]. Është e vendosur ne një shpat mali.
Nga veriu qyteti Sarandë kufizohet me Kakomenë dhe Hamalloin, nga juglindja me Lëkurësin (fshati shpërngulur qysh në kohën e Luftës së Lëkurësit, më 1878, sot topogërmadhë), nga lindja me Gjashtën dhe nga perëndimi me Detin Jon. Saranda ka një klimë tipike mesdhetare.Saranda ka numrin më të lartë të ditëve me diell edhe në Evropë, mbi 270 ditë. Pasuritë natyrore.Zona e Sarandës karakterizohet nga një numër i madh habitatesh natyrore, gjysmënatyrore dhe artificiale. Ka një bimësi të larmishme tipike mesdhetare. Zona njihet për prodhimin e agrumeve dhe ullirit, ndërkohë që pemët frutore zënë rreth 30 për qind të sipërfaqes. Pasurisë bimore të Sarandës i shtohet edhe bimësia ujore e detit Jon. Në thellësitë e Jonit nuk mungojnë edhe koralet. Zona u afron vizitorëve vendas dhe të huaj pamje spektakolare të ujërave blu. Zona e Sarandës ka një botë shtazore të pasur, si derri i egër, lepuri, çakalli, dhelpra, ujku, sorkadhja, thëllëza, rosa etj. Disa rezervate, si ai i pyllit të Butrintit, Stillos, Corrajt, Muzinës, janë një vend gjuetie mjaft i përshtatshëm për amatorët e këtij sporti. Edhe pasuria ujore dhe shtazore e detit Jon është e shumëllojshme. Delfinët janë miq të qytetit, duke u afruar brigjeve të Sarandës. Një breshkë e llojit Careta-Careta është parë së fundmi në Butrint. Ujërat detare janë jashtëzakonisht të kthjellëta dhe me ngjyrë blu. E gjithë zona ofron habitate të çmuara me peshq dhe lloje të tjera kafshësh detare. Bregu i detit Jon është në shumë zona ende i virgjër dhe jashtëzakonisht i bukur. Në këtë zonë përfshihet laguna tipike mesdhetare e Butrintit, rreth 1600 ha. Laguna është e pasur me bimësi që shërben si ushqim për llojet e shumtë të peshqve. Laguna është gjithashtu vend ndalese për mijëra zogj ujorë dimërorë dhe shtegtarë. Për shkak të rritjes së shpejtë urbane të Sarandës, pas rënies së komunizmit, ka lagje dhe toponime të reja. Para vitit 1992, qyteti Sarandë kishte këto lagje:
'''Limani''' (i thonë edhe '''Limjon/i'''), '''Butrinti'''.<ref>Fatos Mero Rrapaj (1995). ''Fjalori Onomastik i Epirit''. Eurorilindja. f. 457.</ref>
'''Toponimet të qytetit Sarandë:'''(Para vitit 1992)<ref>Rrapaj. ''Fjalori Onomastik i Epirit''. 1995. f. 459-462. '''Treguan:'''
1) Miho Aristidh Spiri, dt. 1904, bari, analfabet, nga Nivicë-Bubari: sot me banim në Sarandë.
2) Zejnel Ibrahim Bajrami, dt. 1925, nga Saranda.
3) Leko Prifti nga Piluri, me banim në Sarandë.
4) Skënder Haki Koskalliu, nga Saranda, me origjinë nga Koska e Çamërisë.
Sarandë, me 20.12.1994.
</ref>
*'''Ar’ e Duhanit''' - dikur ka qenë arë që mbillej duhan, në VL.
*'''Ara e Havasë''' - arë, në V.
*'''Ar’ e Lelit''' - arë.
*'''Ar’ e Nikëleke''' – arë, në Orastos.
*'''Badhëra''' - kullotë, në VP.
*'''Berdeneshi''' - ka qenë fshat i hershëm, në J.
*'''Bregu i Përrallit''' - breg pranë spitalit të sotëm.
*'''Buzat e Nike''' - në VP.
*'''Çerrek/u''' – kullotë, në VP.
*'''Dardha''' - grykë, në V.
*'''Faqja e Dardhës''' - faqe mali, kullotë, në V.
*'''Gëzhduma''' - kullotë mbi det, në VP.
*'''Grika e Dardhave''' - grykë mali, në VL.
*'''Grop’ e Novake''' - nome bagëtish, në mal, në VP.
*'''Grop’ e Qelbësit''' - faqe mali në kufi me Nivicë-Bubarin, në VP.
*'''Grop’ e Stefo Spirit''' - kullotë, ka qenë pronë e Stefo Spirit nga Nivicë-Bubari, në VP.
*'''Gropat e Gurajzave''' - vend kullotë, në VP.
*'''Gura''' ('''Gurra''') - gurrë pranë një shkëmbi mbi buzën e detit, në VP.
*'''Gurazajt''' - kullotë, në VP.
*'''Gur i Djalëmirit''' - shkëmb, në V.
*'''Gur i Folesë''' - shkëmb, në V.
*'''Gur i Shtrungës''' – gur, në V.
*'''Gjiri i Gaitës''' - gji deti, në VP.
*'''Gjiri i Limanit''' ('''Limjonit''') - gjiri i Sarandës, në P.
*'''Gjoripa''' ('''Rripat e Gjonit''') – kullotë malore, në V.
*'''Gjoskllamë''' - kullotë në periferi të Gurrës, në VP.
*'''Hamalloi''' ('''Amalloi''') - mali i Sarandës, në L.
*'''Han i Kajos''' - vend, dikur ka qenë han, në V.
*'''Hoteli Wilson''' - hotel i cili ka patur pronar një nga Piluri, sot nuk figuron, në V.
*'''Hund’ e Balatit''' - kodër e qytetit, në P.
*'''Hund’ e Madhe''' - ndodhet ku është sot marina, në P.
*'''Kakome/ja''' - kullotë, në V.
*'''Kala/ja''' - gërmadhat e një kalaje të lashtë, në qendër.
*'''Kardllëm i Hamalloit''' - kalldrëm në mal, i ndërtuar në kohën e Ali Pashë Tepelenës. Filon nga qyteti i Sarandës, vazhdon në Bregas, Vromero, në Vanë, Delvinë etj., në VL.
*'''Koka e Qefalit''' - hundë, në VP.
*'''Krekëz/a''' - vend ndërmjet Mironinës dhe Peshkëpisë, në VP.
*'''Kroi i Shëngjergjit''' - në VP.
*'''Kumbull’ e Egër''' - brinjë ku dikur ka qenë një kumbull, në VP.
*'''Ler’ e Derrave''' - vend ku bëhet baltë, ku ndahet Sinastruga me Çerek-anastasin.
*'''Lera e Lopëve''' - lerë ku pinin dikur ujë lopët, aty ku sot ndodhet fabrika e miellit, në P.
*'''Lëm i Muzhaqe''' - lëm i vjetër, në V.
*'''Lis i Djegur''' - brinjë e Gjashtës ku dikur ka qenë një lis, në VL.
*'''Llaka e Qershisë''' - grykë afër Sinanstrugës.
*'''Llaka e Xhahurit''' - në V.
*'''Maçash/i''' (nga fjala maç) - kullotë në majë të malit të Gjashtës, në V.
*'''Maja e Dhrihalit''' ('''Trikulit''') - mbi Llakën e Xhahirit, majë kodrinore, në V.
*'''Manastir i Shëngjergjit''' - në VL.
*'''Manastir i Vollodënit''' - manastir i vjetër karshi fshatit Bregas, në VL.
*'''Mironin Turkth''' - në VL.
*'''Moli Musait''' - breg pranë detit, mban emrin e Musa Gurgait nga Gjirokastra, në JP.
*'''Nomet e Badhrës''' - dikur kanë qenë nome në një vend ku ka badhrra, në V.
*'''Nomet e Gjinplakut''' - nome e vjetër, në VL.
*'''Pazari''' - vend ndërmjet Mironinës e Turkthit, ku dikur, është bërë pazar, në VP.
*'''Peshkëpija''' - kullotë dhensh, në VP. Nga Peshkëpija shkon në Nivicë-Bubar.
*'''Plakçali''' - kullotë malore, në V.
*'''Pirropallas''' - ndërtesë e prishur në vitin 1968, në L.
*'''Qaf’ e Amalloit''' - qafë malore, në VL. I thonë dhe Hamalloit.
*'''Qaf’ e Buhës''' - qafë në malin e Sarandës (Gjashtës), në VP.
*'''Qaf e Derrave''' - qafë ku ndahen Sinanstruga me Çerekanastasin.
*'''Qaf’ e Fikut''' - qafë në faqe mali, në VP.
*'''Qaf’ e Gjashtës''' - qafë që ndan malin e Gjashtës me atë të Lëkurësit, në JL.
*'''Qaf’ e Haralëmit'''.
*'''Qaf’ e Lofatës''' - qafë në Sinanstrugë.
*'''Qaf’ e Nake'''.
*'''Qaf’ e Stefo Spirit'''.
*'''Qaf’ e Sutës''' - në kurrizin e malit, në VP.
*'''Qaf’ e Verbër''' - qafë që nuk shquhet nga larg por vetëm kur i afrohesh, në V.
*'''Qish e Shënharallambit''' - sot gërmadhë, në hyrjen e qytetit, në L.
*'''Qishmëdhe/ja''' - kishë nën dhe, në krye të malit të Gjashtës, në JL. Ky emër shqip është zëvendësuar me atë grek, Sarandë, për shkak të ndikimit të gjuhës e fesë greke, në periudhën kur kisha greke forcohet në jugun i Shqipërisë. Ky vend - tregojnë të moshuarit - dikur heret ka qenë kthyer në një vend pelegrinazhi, është trajtuar si vend i mirë ku shëroheshin sëmundjet, sipas bestytnive popullore. Me kohë, pas ndërtimit të kishës sipër, ka humbur emri shqiptar Qishmëdhe, duke fituar ngarkesën e re fetare Onkezmo Qishmë dhe - Sarandë. Shizma 1041, ndarja e kishës katolike nga ajo ortodokse. Emri antik Onkezmo ka orientim kristian perëndimor dhe pastaj kalon në Sarandë, kristianizmi lindor ortodoks. Pra, Qishmëdhe - ja është emëri autokton që zëvendëson Onkezmus e Saranda. Ky emër ka rezistuar qysh nga koha e lashtë e gjer tani. Tregojnë se ky vakëf (Qishmëdheja) ka patur 900 dhi malteze pëlleja. Kur mileshin dhitë lartë te kisha, qumështi do të kalonte me tubo qeramikeje poshtë në disa depo të ndërtuara qysh në atë kohë, dhe që sot po shkatërrohen me buldozera për ndërtimet pa plan, që po bëjnë qytetaret.
*'''Rojdheja e Madhe''' - gji deti, në VP.
*'''Rojdheja e Vogël''' - gji deti, në VP.
*'''Rrëmuras/i''' - vend, i thonë edhe Sinanstrugë apo Sinistrugë, në VP.
*'''Sinostrugë/a''' (ose '''Sinistrugë''') - fis dhe kullotë, në VP.
*'''Spithar i Demit''' - spithar mbi një shkëmb, afër Gurrës, në VP.
*'''Spithar i Hale''' – spithar.
*'''Spithar i Kaut''' - spithar ku është mbytur një ka kur u orvat të pinte ujë, në V.
*'''Spithar i Korbit''' - spithar, në V.
*'''Shesh i Branishtit''' - arë, në V.
*'''Shesh i Gjines''' - vend shesh, në VP.
*'''Shesh i Kumive''' - shesh, në V.
*'''Shesh i Papadhimës''' - vend shesh.
*'''Shesh i Radhoit''' - shesh në Sinanstrugë, në V.
*'''Shënargjëri''' - në afërsi të Nivicë-Bubarit, në VL.
*'''Shënkolli''' - në afërsi të Nivicë-Bubarit, në VL.
*'''Shkall’ e Kolaqit''' - shkallë kur del nga Krekëza për të shkuar në Mironinë, në V.
*'''Shkëmb i Naimit''' - shkëmb mbi të cilin qëndronte Naim Frashëri në vetmi për t’u frymëzuar e punuar, mbasi mbaronte punët e zyrës, në JP.
*'''Shtrung e Gjonit''' - shtrungë e vjetër, në V.
*'''Turkth Volloden''' - faqe mali, në VL.
*'''Varreja''' - kullotë e fisit të Stamate të Nivicë-Bubarit, në V.
*'''Varret e Leske''' - varre të vjetër në mal, në V.
*'''Vreshtat e Lëkurësit''' - vreshta të vjetra në faqen e malit të Lëkuresit, në JL.
*'''Vrim’ e Gjarpërit''' - Dikur aty ka qenë një gjarpër i madh që hante bagëti e njerëz, në V.
*'''Xhamia''' - xhamia e qytetit.
*'''Zgërbonjë/a''' - maja më e lartë e Hamalloit (Amalloit), në V.
== Demografia ==
| 