[Redaktim i kontrolluar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
Rreshti 14:
'''Natyra''', në kuptimin më të gjerë, është natyrale, fizike, ose bota materiale apo gjithësia. "Natyra" mund të referohet për [[Dukuria|dukuritë]] të botës fizike, dhe gjithashtu për [[Jeta|jetën]] në përgjithësi. Studimi i natyrës është një pjesë e madhe e [[Shkenca|shkencës]]. Edhe pse njerëzit janë pjesë e natyrës, aktiviteti njerëzor kuptohet shpesh si një kategori e veçantë nga dukuritë e tjera natyrore.
 
Fjala ''natyre'' rrjedh nga fjala latine ''natura'', ose "cilësi thelbësore, prirje e lindur", dhe në kohët e lashta, në kuptimin e plotë të fjalës, ishte "lindje".<ref name="etymonline-nature">{{OEtymD|nature|accessdate=2006-09-23}}</ref> ''Natura'' është përkthimi latin i fjlës greke ''physis'' (φύσις), e cila fillimisht lidhej me karakteristikat e brendshme që bimët, kafshët, dhe karakteristikat e tjera të botës që zhvillohen me vullnetin e tyre.<ref>A useful though somewhat erratically presented account of the pre-Socratic use of the concept of φύσις may be found in Naddaf, Gerard ''The Greek Concept of Nature'', SUNY Press, 2006. The word φύσις, while first used in connection with a plant in Homer, occurs very early in Greek philosophy, and in several senses. Generally, these senses match rather well the current senses in which the English word ''nature'' is used, as confirmed by Guthrie, W.K.C. ''Presocratic Tradition from Parmenides to Democritus'' (volume 2 of his ''History of Greek Philosophy''), Cambridge UP, 1965.</ref><ref>The first known use of ''physis'' was by [[Homer]] in reference to the intrinsic qualities of a plant: ὣς ἄρα φωνήσας πόρε φάρμακον ἀργεϊφόντης ἐκ γαίης ἐρύσας, καί μοι '''φύσιν''' αὐτοῦ ἔδειξε. (So saying, Argeiphontes [=Hermes] gave me the herb, drawing it from the ground, and showed me its '''nature'''.) ''Odyssey'' 10.302-3 (ed. A.T. Murray). (The word is dealt with thoroughly in Liddell and Scott's ''[http://archimedes.fas.harvard.edu/pollux Greek Lexicon]''.) For later but still very early Greek uses of the term, see earlier note.</ref> Koncepti për natyrën si një tërësi, [[gjithësia]] fizike, është një nga disa zgjerime të idesë origjinale; ajo filloj me aplikime themelore të caktuara të fjalës φύσις nga filozofët para-Sokratian, dhe që atëherë ka arritur në mënyrë vazhdueshme përhapjen. Ku përdorim ka vazhduar gjatë ardhjes së metodave shkencore moderne në disa shekuj të fnditfundit.<ref>Isaac Newton's Philosophiae Naturalis Principia Mathematica (1687), for example, is translated "Mathematical Principles of Natural Philosophy", and reflects the then-current use of the words "natural philosophy", akin to "systematic study of nature"</ref><ref>The etymology of the word "physical" shows its use as a synonym for "natural" in about the mid-15th century: {{OEtymD|physical|accessdate=2006-09-20}}</ref>
 
Sot, brenda përdorimeve të ndryshme të fjalës, "natyrë" shpesh referohet për [[Gjeologjia|gjeologjinë]] dhe [[kafshët e egra]]. Natyra mund të referohet për mbretërinë e përgjithshme të kafshëve dhe bimëve që jetojnë, dhe në disa raste të proceseve që lidhen me objektet e pajetë – mënyra se si llojet e veçanta të gjërave ekzistojnë dhe ndryshojnë me vullnetin e tyre, të tilla si [[moti]] dhe [[gjeologjia]] e Tokës. Shpesh ka kuptimin e "mjedisit natyror" ose vendit të shkretë, kafshëve të egra, shkëmbinj, pyje, dhe në përgjithësi për ato gjëra që nuk janë ndryshuar në thelb nga ndërhyrjet e njeriut, ose që vazhdojnë pavarësisht ndërhyrjeve të njeriut. Për shembull, objektet e prodhuara dhe ndërveprimi njerëzor në përgjithësi nuk konsiderohen pjesë e natyrës, përveç rasteve kur kualifikohet si i tillë, për shembull, "natyra njerëzore". Ky koncept më tradicional i gjërave natyrore të cilat ende mund të gjenden sot nënkupton një dallim midis natyrores dhe artificiales, me të qenit artificial nënkuptohet si diçka që është rezultat i [[Vetëdija|vetëdijes]] njerëzore ose [[Mendja|mendjes]] njerëzore.