|
[[Skeda:Tolkien 1916.jpg|thumb|right|200px|John Ronald Reuel Tolkien]]
'''John Ronald Reuel Tolkien''' lindi më [[3 janar]] [[1892]] në [[Bloemfontein]], sot [[Republika Jugafrikane|Afrika Jugore]] ; dhe vdiq më [[2 shtator]] [[1973]] [[Bournemouth]], [[Mbretëria e Bashkuar e Britanisë dhe Irlandës së Veriut|Britania e Madhe]]. Ishte [[shkrimtari|shkrimtar]] dhe [[filolog]].
John Ronald Reuel Tolkien u lind mёmë 3 janar te vitit 1892, ne Blumfonteinte Qytetit tёtë LirёLirë tёtë Orangit (pjesёpjesë e AfrikёsAfrikës sёsë Jugut tёtë sotme). Pas vekjesvdekjes sёsë parakohshme tёtë tёtë Atit, kur ai ishte vetёmvetëm 4 vjeç u kthye pёrpër tёtë jetuar nёnë Angli, nёnë qytetin Searhool tёtë Birmingamit sёsë bashku me tёtë jёmёnjëmën dhe tёtë vёllainvëllain.
Ronaldi i influencuar nga e jёmajëma, qёqë ishte kaligrafe, filloi tёtë krijonte dalёdalë ngadalёngadalë mёnyrёnmënyrën e hijshme tёtë tёtë shkruarit qёqë nёnë moshёnmoshën fёminorefëminore tёtë tij. Nga e jёmajëma mori edhe bazёnbazën e gjuhёsgjuhës latine dhe mёmë vonёvonë edhe gjuhёngjuhën franceze. NёNë pёrgjithsipërgjithsi Tolkinit i pёlqentepëlqente shumёshumë tёtë dёgjontedëgjonte, tёtë lexonte dhe tёtë recitonte, pa i interesuar shumёshumë pёrmbajtjapërmbajtja e kёtyrekëtyre teksteve. Ishte shumёshumë i talentuar edhe nёnë pikturёpikturë. I pёlqentepëlqente jo vetёmvetëm pёrpër tёtë pikturuar pemёtpemët , por i pёlqentepëlqente edhe tёtë ndodhej afer tyre. Dhe ajo qёqë i pёlqentepëlqente mёmë shumёshumë qёqë kur ishte i vogёlvogël ishin pёrrallatpërrallat. Pas shumёshumë vitesh , nёnë njёnjë lekture qёqë dha nёnë Skoci , tha ‘’ MёMë pёlqeninpëlqenin pёrrallatpërrallat qёqë ateherёateherë kur fillova tёtë mёsojamësoja tёtë lexoja, dhe deshiroja shumёshumë tёtë lexoja pёrpër dragojtёdragojtë, pavarёsishtpavarësisht se nuk i doja nёnë lagjen time’’. NёNë moshёnmoshën 7 vjeçare filloi tёtë shkruante njёnjë histori tёtë tijёntijën me njёnjë dragua.
Vajti nёnë shkollёshkollë nёnë moshёnmoshën 8 vjeçare dhe filloi tёtë mёsontemësonte greqisht, njёnjë gjuhёgjuhë qёqë i pёlqentepëlqente shumёshumë. AtёherёAtëherë erdhi nёnë kontakt me Chauser, gjuha e tёtë cilit i tёrhoqitërhoqi vёmёndjenvëmëndjen jashtёjashtë mase.
E jёmajëma vdiq , kur Tolkin ishte vetёmvetëm dymbёdhjetёdymbëdhjetë vjeç. Humbja e saj i kushtoi shumёshumë dhe ishte dashuria pёrpër fenёfenë ajo qёqë do tёtë zevёndёsontezevëndësonte dashurinёdashurinë e sёsë ёmёsëmës. KujdestarinёKujdestarinë e dy vёllezёrvevëllezërve mori pёrsipёrpërsipër njёnjë prift i krishterёkrishterë i kishёskishës lokale i cili ishte dhe njёnjë mik i familjes.
Tolkin vazhdoi studjimet e tij nёnë shkollёshkollë dhe filloi tёtë tregonte interesim tёtë madh parimeve mbi tёtë cilat ndёrtohenndërtohen dhe funksionojnёfunksionojnë gjuhёtgjuhët. Filloi tёtë kёrkontekërkonte skeletin e pёrbashkёtpërbashkët tёtë tёtë gjitha gjuhёvegjuhëve, domethёnedomethëne filloi tёtë merrej me FilologjinёFilologjinë, me shkencёnshkencën e fjalёsfjalës. Studjoi gjuhёngjuhën Anglosaksone dhe gjuhёngjuhën e lashtёlashtë Norvegjeze. Nga kjo dashuri qёqë kishte pёrpër fjalёtfjalët, filloi tёtë krijonte gjuhёgjuhë tёtë tija. GjuhёnGjuhën e parёparë qёqë shpiku quhej ‘’Animalic’’ dhe pёrbёhejpërbëhej sidomos nga emra kafshёshkafshësh. MёMë vonёvonë do tёtë krijoje fjalёfjalë tёtë bazuara nёnë modelin grek dhe do tёtë krijojёkrijojë gjuhёgjuhë pёrsёmbrapshtipërsëmbrapshti.
NёNë verёnverën e vitit 1911 do tёtë udhёtojeudhëtoje nёnë EuropёEuropë. Aty do tёtë bleje disa kartolina, midis sёsë cilave ndodhej dhe njёnjë pikture e Madelener, me titull, Shpirti i Malit. NёNë kёtёkëtë kartolinёkartolinë shfaqej njёnjë plak me mjekёrrmjekërr tёtë bardhe dhe njёnjë kapele tёtë gjere, i veshur me njёnjë mantel. Plaku po i fliste njёnjë dreri. ShumёShumë mёmë vonёvonë do tёtë shkruante nёnë kёtёkëtë kartolinёkartolinë: ‘’Prejardhja e Gandalfit’’.
NёNë vazhdim vajti tёtë studjonte nёnë Oksford, atje ku dhe do tёtë mёsojёmësojë dhe gjuhёngjuhën Kelte dhe atёatë Finlandeze. Nga gjuha e vjetёrvjetër Finlandeze mёmë vonёvonë do tёtë lindte dhe gjuha ‘’[[Gjuha quenya|Quenya]]’’, gjuha superiore e elfeve. NёNë vitin 1913 u fejua me Edithin, e cila do tёtë ishte modeli i saj pёrpër LuthienёnLuthienën e ‘’Simarrilion’’. NёNë tёtë njёjtinnjëjtin vit filloi tёtë studjonte gjuhёngjuhën Angleze tёtë MesjetёsMesjetës. AtёherёAtëherë do tёtë binte nёnë duart e tij teksti i Crist of CyneёulfCyneëulf, njёnjë antologji poezish fetare anglosaksone, ku njёnjë varg i bёribëri shumёshumë pёrshtypjepërshtypje:
‘’Eala Earendel engla beorthtast
Ofer middandeard monnum sended’’
‘’Pёrshёndetje‘’Përshëndetje Earendel, mёmë i ndrituri nga ёngjёjtëngjëjt
Mbi mes-tokёntokën i dёrguardërguar tek njerёzit’’njerëzit’’.
MёMë vonёvonë do tёtë merret me studjimin e Norvegjishtes sёsë lashtёlashtë , qёqë sollёnsollën NorvegjezёtNorvegjezët nёnë IslandёIslandë. Aty lexoi oluvspa, ProfecinёProfecinë e Proftides, qёqë tregon historinёhistorinë e botёsbotës qe nga krijimi i saj, e deri nёnë fatin e saj pёrfundimtarpërfundimtar. Ky tekst e influencoi thelle imagjinatёnimagjinatën e Tolkin.
Fillimi i mitologjisёmitologjisë sёsë tij, filloi me ‘’Udhёtimin‘’Udhëtimin e Earendel, yllit tёtë mbrёmjes’’mbrëmjes’’, me njёnjë poezi qёqë shkruajti. Ishte udhetimi i yll-anijes nёnë qiell dhe ideja e yje-detarit qёqë me anijen e tij shfaqet nga Dyert e NatёsNatës dhe udheton nёnë qiell. Ishte nёnë kohёnkohën kur filloi dhe Lufta e ParёParë BotёroreBotërore. NёNë atёatë periudhe Tolkin shkruajti dhe poezi tёtë tjera, qёqë mёmë vonёvonë do tёtë botoheshin nёnë librin , ‘’Aventurat e Tom Mbandill’’.
NёNë vitin 1915 , u rimor me poezinёpoezinë e Earendel duke e ripёrpunuarripërpunuar dhe duke e zgjeruar . GjuhёnGjuhën ‘’Quenya’’ qёqë kishte krijuar fillimisht e quante si njёnjë ‘’hobi tёtë çmendur’’, por mёmë vonёvonë konkludoi se nёnë kёtёkëtë gjuhёgjuhë i flisnin Earendelit elfet dhe zanat qёqë takonte nёnë udhёtiminudhëtimin e tij tёtë çuditshёmçuditshëm. NёNë kёtёkëtë poezi ndodhen shumёshumë elemente qёqë mёmë vonёvonë do tёtë shohim tek Silmarrilion.
Kur shkruajti Silmarrilion, ai vetёvetë besonte se po shkruante tёtë vёrtetёnvërtetën. Nuk besonte se qёnietqëniet qёqë ai pёrshkruantepërshkruante , elfet, xhuxhat, Orket, ekzistonin ndonjёherёndonjëherë, por ndjente se historitёhistoritë e tij nёnë njёnjë farёfarë mёnyremënyre ishin mishёrimimishërimi i njёnjë tёtë vёrtetevërtete tёtë thellёthellë. PёrsaPërsa u pёrketpërket emrave tёtë personazheve dhe tёtë vendeve, ato erdhёnerdhën nga gjuhёtgjuhët qёqë kishte shpikur Tolkin. GjuhёtGjuhët qёqë kishte krijuar, mёmë fillimtare ‘’Quenya’’ pёrmbaninpërmbanin qindra fjalёfjalë.
Disa probleme shёndetishëndeti e larguan nga vija e parёparë e luftёsluftës nёnë Angli, ku edhe ndenjti deri nёnë fund tёtë luftёsluftës. NёNë spital shkruajti historinёhistorinë e fёmijёvefëmijëve te Hurin. Gjirot e tij me Edithin, nёnë njёnjë pyll te vogёlvogël, i frymezuan historine e Berenit dhe tёtë Luthienes. Edithi ishte Luthiena dhe pёrpër kёtёkëtë arsye kёmbёngulikëmbënguli tёtë shkruhej tek pllaka e varrit tёtë saj edhe ky emer, dhe mёmë vonёvonë Beren tek varri i tij.
Tolkin la frymёnfrymën e tij tёtë fundit nёnë moshёnmoshën 81 vjeçare, mёmë 2 shtator tёtë vitit 1973. U varros pёrkrahpërkrah gruas sёsë tij, nёnë varrezat e Oksfordit.
PёrPër shumёshumë vite me radhe punonte mbi Silmarrilion, tёtë cilin kurrёkurrë nuk arriti tёtë mbaronte por qёqë vazhdimisht e pёrmirsontepërmirsonte dhe e rikonsideronte. Sipas tij Silmarrilion ishte vepra kryesore e tij.
ShumёShumë njerёznjerëz e akuzuan Tolkin se pёrsepërse nuk ekzistonte Zoti nёnë veprat e tij. Por duhet tёtë mos harrojmёharrojmë se bota e pёrrallavepërrallave nuk ёshtёështë njёnjë botёbotë fetare dhe se Tolkin respekton shumёshumë kёtёkëtë botёbotë dhe hyn me kujdes pasi nuk dёshirondëshiron ta ndosёndosë duke i shtuar elementёelementë tёtë huaj kundrejt kёsajkësaj bote. I pёlqeninpëlqenin shumёshumë pёrrallatpërrallat dhe pёrpër kёtёkëtë, tёtë gjithёgjithë ata qёqë gjithashtu u pёlqejnёpëlqejnë dhe duan tёtë lexojnёlexojnë njёnjë pёrrallёpërrallë qёqë nuk ёshtёështë pёrpër fёmijёfëmijë, le tёtë lexojnёlexojnë Zotin e Unazave.
Hobit fillon si njёnjë pёrrallepërralle pёrpër fёmijёfëmijë tёtë vegjёlvegjël dhe arrin nёnë histori pёrpër te rritur. Zoti i Unazave pёrfundonpërfundon si diçka shumёshumë mёmë e thellёthellë dhe mёmë madhёshtoremadhështore. Silmarrilion vjen pёrpër tёtë na dhёnёdhënë prehistorinёprehistorinë e Zotit tёtë Unazave, por edhe MitologjinёMitologjinë e mes-tokёstokës.
Sensacionale ёshtёështë mёnyramënyra e vёniesvënies sёsë datave tёtë fakteve qёqë ndodhin nёnë veprat e profesor Tolkin, qёqë kanёkanë tёtë bёjnёbëjnë me Mes-TokёnTokën. NёNë pёrgjithsipërgjithsi bazohet nёnë idenёidenë e epokave tёtë botёsbotës. Epokat pra janёjanë njёnjë mёnyrёmënyrë me tёtë cilёncilën njerёzitnjerëzit e mencur dhe kronografёtkronografët e Mes-TokёsTokës matnin vitet. Duke llogaritur bazёnbazën e supozuar tёtë krijimit tёtë Diellit dhe tёtë HёnёsHënës nga Valaret. Sipas traditave tёtë elfёveelfëve, dhe pёrpër kёtёkëtë dhe quhen epoka tёtë Diellit. Dihen dhe tre tёtë tjera qёqë erdhёnerdhën nёnë vijim. MёMë pёrparapërpara kёtyrekëtyre ishin dy epoka tёtë tjera : Epoka e Valareve, qёqë zgjat gati 35.000 vite dhe Epoka e PemёvePemëve.
Karakteristika e librave tёtë tij ёshtёështë kujdesi i madh qёqë Tolkin ka pёrpër detajet mёmë tёtë vogla, dhe pёrpër kёtёkëtë arsye i duhej tёtë rikthehej shpesh herёherë mbrapa pёrpër tёtë korrigjuar gabime tёtë mundshme. Kujdesohej edhe se sa dite kishin kaluar, nёnë mёnyrёmënyrë qёqë tёtë mos pёrshkruantepërshkruante gabimisht fazat e HёnёsHënës.
Por mёmë e rёndёsishmjarëndësishmja ёshtёështë dashuria e tij pёrpër botёnbotën imagjinare qёqë ai pёrshkruanpërshkruan, tёtë cilёncilën arrin tёtë transmetojёtransmetojë tek lexuesit e tij. Nuk shkruan me qёllimqëllim pёrpër tёtë dhёnёdhënë mesazhe tёtë veçantёveçantë, por shkruan pёrpër tёtë shprehur atёatë qёqë lind brenda tij nёnë njёnjë mёnyrёmënyrë krejt spontane dhe ndoshta kjo ёshtёështë arsyeja qёqë i bёnbën librat e tij kaq joshёsjoshës. Akoma dhe Mitologjia dhe Prehistoria e tij tek Simarrilion kanёkanë diçka spontane dhe reale.
PёrdorPërdor enkas kombinime tёtë pazakonshme fjalёshfjalësh dhe shprehjesh dhe, sigurisht, kjo gjёgjë ka krijuar probleme tёtë mёdhamëdha tek pёrkthyesitpërkthyesit, pasi fjala e tij fillimisht duket e e ngurtёngurtë, nёsёnësë vetёvetë lexuesi nuk koncepton nёnë kohёnkohën e duhur kёtёkëtë formёformë tёtë shkruari tёtë Tolkin. PёrdorPërdor gjithmonёgjithmonë fjalёtfjalët e tij me kuptimin me tёtë rrallёrrallë dhe zanafillёszanafillës nёnë kombinime tёtë tij, diçka qёqë fenomenikisht duket sikur ёshtёështë nёnë dёmdëm tёtë hijeshisёhijeshisë sёsë fjalёsfjalës letrare ashtu siç ёshtёështë bёrёbërë zakon.
Tolkin nuk priste kurrёkurrë qёqë librat e tij do tёtë bёheshinbëheshin kaq tёtë famshёmfamshëm, pёrkundrazipërkundrazi besonte se do tёtë lexoheshin nga njёnjë pjesёpjesë shumёshumë e vogёlvogël e lexuesve tёtë kёtijkëtij lloji. Dhe megjithatёmegjithatë, vizioni i Mes-tokёstokës, duke pasur rrёnjёtrrënjët e tij tek dashuria e tij pёrpër bukurinёbukurinë ёngjёlloreëngjëllore tёtë pyjeve tёtë gjelbёrtagjelbërta tёtë Oksfordit e deri tek kodrat e lulёzuaralulëzuara tёtë Jorkshairit, kapi frymёnfrymën e kohёskohës dhe u bёbë njёnjë burim frymёzimifrymëzimi pёrpër shumёshumë shkrimtarёshkrimtarë , artistёartistë dhe filmbёrёsfilmbërës bashkёkohorёbashkëkohorë.
I njohur në gjithë botën është '''J. R. R. Tolkien''' si autor i trilogjisë '''The Lord of the Rings''', në shqip [[Kryezoti i unazave|Kryezoti i Unazave]].
| 