Gjuha rome: Dallime mes rishikimesh

Gjuha Rome;Gjithashtu në shqip: gabelët, romët, janë secili prej gjuhëve të ndryshme të romëve që përkasin në degën Indo-Aryan të familjes [[Indoevropiane|indo-evropiane]] të gjuhës<ref>[http://www.ethnologue.com/subgroups/romani "Romani (subgroup)"]. [[SIL International]]. n.d. Marrë 15 Shtator , 2013.</ref>. Sipas Ethnologut, shtatë varietetet e romëve janë mjaft divergjentë për tu konsideruar gjuhë të tyre. Më e madhja është Vlax Romani (rreth 500,000 folës)<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=rmy "Romani, Vlax"]. [[SIL International]]. n.d. Marrë 12 Gushtit, 2012.</ref>,Balkan Romani (600,000<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=rmn "Romani, Balkan"]. [[SIL International]]. n.d. Marrë 12 Gusht, 2012.</ref>), dhe Sinte Romani (300,000)<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=rmo "Romani, Sinte"]. [[SIL International]]. n.d. Marrë 12 Gusht, 2012.</ref>. Disa komunitete rome flasin gjuhë të përziera në bazë të gjuhës përreth me fjalorin e ruajtur të Romëve - këto njihen nga gjuhëtarë si varietete para-romane, në vend të dialekteve të vetë gjuhës rome.<ref>[[Romani language#CITEREFMatras2006|Matras (2006)]] "Në disa rajone të Evropës, veçanërisht në kufijtë perëndimorë (Britania, gadishulli iberik, Skandinavia), komunitetet që flasin gjuhën rome kanë hequr dorë nga gjuha e tyre në favor të gjuhës së shumicës, por kanë ruajtur fjalorin romak nga një kod në grup Kode të tilla, për shembull: Angloromani (Britani), Caló (Spanja) ose Rommani (Skandinavia) zakonisht quhen varietete Para-Romane. "</ref>

Folësit e gjuhës rome zakonisht i referohen gjuhës si řomani čhib "gjuha rome" ose řomanes "në mënyrë rome".<ref name=":0">Matras (2005, 1.1 Names)</ref> Kjo rrjedh nga fjala rome řom, që do të thotë "një anëtar i grupit (roman)" ose "burrë".Kjo është edhe aty ku termi "Roma" rrjedh në anglisht, ndonëse disa grupe rome i referohen vetes duke përdorur demonime të tjera (p.sh. 'Kaale', 'Sinti' etj.) Mund të gjendet edhe gjuha angleze "Gjuhë rrome" (me dy R fillestarë), duke reflektuar një transkriptim të ndryshëm të fonemës rome<ref name=":0" />

Në shekullin e 18-të, është treguar nga studimet krahasuese që romët i përkasin familjes indoevropiane. Në vitin 1763, Voldi István, një pastor kalvinist nga Satu Mare në Transilvani, ishte i pari që vërejti ngjashmërinë midis romëve dhe indo-arianëve duke krahasuar dialektin romak të Gyor me gjuhën (ndoshta sinhalezisht) të folur nga tre studentë të Sri Lankës që takoi në Holandë.<ref>Marcel Courthiade, “Appendix Two. Kannauʒ on the Ganges, cradle of the Rromani people”, in Donald Kenrick, ''Gypsies: from the Ganges to the Thames'' (Hatfield: University of Hertfordshire Press, 2004), 105.</ref> Kjo u pasua nga gjuhësi Johann Christian Christoph Rüdiger (1751-1822), libri i të cilit Von der Sprache und Herkunft der Zigeuner aus Indien (1782) provoi se Romet ishte pasardhës nga sanskritishtja. Kjo bëri që filozofi Kristian Jakob Kraus të mbledh dëshmi gjuhësore duke intervistuar sistematikisht romët në burgun e Konigsbergut. Gjetjet e Krausit nuk u publikuan kurrë, por mund të kenë ndikuar ose hedhur themelet për gjuhëtarë të mëvonshëm, sidomos Gusht Pott dhe Darstellung die Zigeuner në Evropë dhe Azi (1844-45). Kërkimet në mënyrën se si dialektet rome u zgjodhën, filloi në vitin 1872 nga ana e sllavistit francez Miklošič në një sërë esesh. Megjithatë, ishte artikulli i filologut Ralph Turner, 1927, "Pozita e romëve në Indo-Aryan", që shërbeu si bazë për integrimin e romëve në historinë e gjuhëve indiane.

Romani është një gjuhë indo-ariane që është pjesë e sprachbundit ballkanik. Është e vetmja Indo-Aryan e re e folur ekskluzivisht jashtë nënkontinentit indian. <ref>Schrammel, Barbara; Halwachs, Dieter W. (2005). "Introduction". General and Applied Romani Linguistics - Proceeding from the 6th International Conference on Romani Linguistics (München: LINCOM): p. 1. <nowiki>ISBN 3-89586-741-1</nowiki>.</ref>

Romët ndajnë një numër karakteristikash me gjuhët e Zones Qendrore.<ref name=":1">Matras (2006, History)</ref> Isoglosset më të rëndësishme janë zhvendosja e Old Indo-Aryan r̥ në u ose i (Sanskrit śr̥ṇ-, romani šun- 'për të dëgjuar') dhe kṣ-to kh (sanskritisht akṣi, romani j-akh 'sy'). ] Megjithatë, ndryshe nga gjuhët e tjera të Qendrës së Zonës, Romani ruan shumë grumbuj dentar (Romani trin 'tre', vëllai fral ', krahasoni hindin tin, bhāi).<ref name=":1" /> Kjo nënkupton që romët ndahen nga gjuhët e zonës qendrore para periudhës së Mesme Indo-Ariane.<ref name=":1" /> Megjithatë, Romet tregojn disa tipare të Indo-Aryanve të Ri, të tilla si erozioni i sistemit origjinal të rasteve nominale drejt një dihotomi nominative / zhdrejtë, me shtesa të reja të lëndëve të gramatikuara. Kjo do të thotë se eksodi romak nga India nuk mund të kishte ndodhur deri në fund të mijëvjeçarit të parë.

Shumë fjalë janë të ngjashme me gjuhët Marwari dhe Lambadi të folura në pjesë të mëdha të Indisë. Megjithatë, Romani është më afër Marwarit që flitet në Rajasthan të Indisë. <ref>[http://www2.arnes.si/~eusmith/Romany/glossary.html "Romany–English Glossary"]. ''arnes.si''. Marrë 18 Gusht 2015.</ref> Romët gjithashtu tregojnë ngjashmëri me gjuhët e Zonës Veri-Perëndimore.Në veçanti, gramaticalizimi i përemrave enclitik si shënjues të personave në folje (kerdo 'done' + me 'me' → kerdjom 'kam bërë') gjendet gjithashtu në gjuhë të tilla si Kashmiri dhe Shina.Kjo dëshmon një migrim veriperëndimor gjatë ndarjes nga gjuhët e zonës qendrore në përputhje me një migrim të mëvonshëm në Evropë.

Sot romët fliten nga grupe të vogla në 42 vende evropiane. <ref>[https://web.archive.org/web/20090608120021/http://www.standards.dfes.gov.uk/ethnicminorities/raising_achievement/gypsy_travellerachievement/? "Gypsy, Roma and Traveller Achievement"]. Ethnic Minority Achievement. Archived from [http://www.standards.dfes.gov.uk/ethnicminorities/raising_achievement/gypsy_travellerachievement/ the original] on 2009-06-08. Retrieved August 12, 2012.</ref> Një projekt në Universitetin e Mançesterit në Angli po transmeton dialekte romake, shumë prej të cilave janë në prag të zhdukjes, për herë të parë.