[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
→‎Arti para-Kolumbian: përmirësime teknike, zëvendësova: Maj → maj (2) duke përdorur AWB
The images are changed in high quality.
Rreshti 1:
{{Orphan|date=qershor 2016}}
 
[[Skeda:Maize_Rivera.jpg|parapamje|291x291px|Detaje të një afresku nga [[Diego Rivera]][[Pallatin Kombëtar (Meksikë|Pallatin Kombëtar]].]]
'''Arti meksikan '''përbëhet nga [[Historia e arteve pamore|arte pamor]] të ndryshme që u zhvillua mbi zonën gjeografike të njohur tani si Meksikë. Zhvillimin e këtyre arteve afërsisht ndjek historinë e Meksikës, të ndarë në epokën Mesoamerikean para hispanike, periudha koloniale, më tej e ndarë me periudhën e Luftës Meksikane të Pavarësisë. Arti meksikan është gjithashtu i mbushur në shumicën e rasteve a e herë me modele të ndërlikuar.<ref name="jflam">{{Cite news|title=Mexican Art Over Three Millennia|first=Jack|last=ver Flam|newspaper=Wall Street Journal|location=New York|date=October 9, 1990|page=20}}</ref>
 
Arti mesoamerikan është ai që prodhoj një rajon që përfshin shumë nga ajo që sot është Meksika qendrore dhe jugore, para pushtimit spanjoll të Perandorisë Aztec për një periudhë prej rreth 3.000 vjet nga 1500 p.e.s deri në 1500 e.r. Gjatë kësaj kohe, të gjitha ndikimet në prodhimin e artit ishin autoktonë, me artin e lidhur shumë me fenë dhe klasës sunduese. Kishte shumë pak dallim në mesin e artit, arkitekturës, dhe shkrimit. Pushtimi spanjoll shkoj deri në 300 vite sundim kolonial spanjoll, dhe prodhimi i arti mbeti i lidhur me fenë—pjesa më e madhe e artit ishte e lidhur me ndërtimin dhe dekorimin e kishave, por arti laik u zgjerua në shekullin e tetëmbëdhjetë, veçanërisht piktura casta, portretet, dhe piktura historike. Pothuajse i gjitha arti i prodhuar ishte në traditën Evropiane, në periudhën e vonshme koloniale artistë u trajnuan në [[Academy of San Carlos|Akademinë e San Carlos]], por elementet autoktonë mbetën, duke filluar një akt balancues të vazhdueshëm në mes të traditave evropiane dhe autoktonë.<ref name="paz">Paz, 1987 p.301.</ref>
 
Pas Pavarësisë, arti mbeti e fuqishëm në stilin evropian, por tema autoktone u shfaqën në vepra madhore pasi Meksika e pavarur kërkonte të bëhet dallimi i vetvetes nga e kaluara e saj koloniale spanjolle. Kjo preferencë për elemente autoktone vazhdoi në gjysmën e parë të shekullit të 20-të, me [[Mexican muralism|Realizmin Socialist ose Lëvizja Murale Meksikane]] e udhëhequr nga artistë të tillë si [[Diego Rivera]], [[David Alfaro Siqueiros]], [[José Clemente Orozco]], dhe [[Fernando Leal (artist)|Fernando Leal]], të cilët ishin ngarkuar nga qeveria e post-[[Mexican Revolution|Revolucionit Meksikan]] që të krijojnë një tregim vizual të historisë dhe kulturës meksikane.
 
Forca e kësaj lëvizje artistike ishte e tillë që ajo preku teknologjitë e sapo shpikura, të tilla si fotografia dhe kinemaja, dhe fuqimisht e promovuan artin dhe vepra artizanale popullore si pjesë e identitetit të Meksikës. Që nga vitet 1950, Arti Meksikan ka lënë anash stilin mural dhe ka qenë e më të globalizuar, duke integruar elementë nga Azia, me artistë dhe filma meksikanë që kanë një ndikim në skenën globale.
 
== Arti para-Kolumbian ==
[[FileSkeda:Bonampak, painting2Chiapas.jpg 05.JPG|thumbparapamje|300px300x300px|Një mural Maya [[Bonampak]], shekulli i VIII es.]]
Arti para-hispanik i Meksikës i takon rajonit kulturor të njohur si [[Mesoamerica|Mesoamerika]], e cila përafërsisht korrespondon me Meksikën qendrore në në [[Amerika Qendrore|Amerikën Qendrore]],<ref name="salvatvol1p4">Rosas Volume 1, p.4.</ref> përfshin tre mijë vjet nga 1500 pes në 1500 es në përgjithësi e ndarë në tri periudha: Para klasike, klasike dhe pas klasike.<ref name="salvatvol1p11">Rosas Volume 1, p.11.</ref> Kultura e parë dominuese Mesoamerikane ishte ajo e [[Olmekët|Olmekëve]], e cila arriti kulmin me rreth viteve 1200 pes. Olmekët kanë origjinë nga ajo që është e lidhur me Mesoamerikën, të tilla si shkrim hieroglifik, kalendar, përparimet e para në astronomi, skulpturë monumentale (kokat Olmec) dhe punimeve dekorative ''"jade"'''.<ref name="pazp38">Paz, 1987 p.38.</ref>
 
Ato ishin paraardhës të kulturave të mëvonshme të tilla si [[Teotihuakan]], në veri të Mexico City, Zapotekët në Oaxaca dhe [[majët (popull)|majët]] në jug të Meksikës, [[Belize]] dhe [[Guatemala]]. Ndërkohë që perandoritë u ngritën dhe ranë, rrënjët kulturore më themelore të Mesoamerikës mbetën të njëjta deri në pushtimit spanjoll nga Perandoria Aztec.<ref name="pazp38">Paz, 1987 p.38.</ref> Këto përshinin qytete me me sheshe në qendër, tempuj zakonisht të ndërtuara në baza piramidale, fusha me top mesoamerikane dhe një kozmologji kryesisht të përbashkët.<ref name="salvatvol1p4" />
 
Ndërkohë që forma e artit si piktura në shpellë dhe gravura shkëmbore datojë prej më parë, historia e njohur e artit meksikan fillon me artin Mesoamerikan të krijuar nga kultura sedentare që ndërtuan qytetet, dhe shpesh, zotërimet.<ref name="salvatvol1p11" /><ref name="pazp38" /> Derisa arti i Mesoamerikës është më i larmishëm dhe shtrihet në më shumë kohë se kudo tjetër në kontinentet e Amerikës, stilet artistike tregojnë një numër të ngjashmërive.<ref name="jflam" /><ref name="salvatvol1p9">Rosas Volume 1, p.9.</ref>
<gallery>
FileSkeda:Olmec Head No. 1.jpg|Koka Olmec No.1, 1200–900 p.e.s
FileSkeda:LasSeñor Limasde Monument 1las (Olimas Cadena)2.jpg|[[Las Limas Monument 1]], nga 1000 deri 600 p.e.s
FileSkeda:WLAChupicuaro metmuseumstatuette Olmec Jadeite MaskLouvre 70-1998-3-1.jpg|MaskëStatuja ''OlmecChupicuaro jadeite''në Louvre, nga 1000600 deri 600200 p.e.s
FileSkeda:ChupicuaroJar statuette Louvre 70-1998-3-1p1070229.jpg|StatujaKavanoza [[Chupicuaro]]nga Casas LouvreGrandes, nga 600shekulli XII deri 200 pshk. e.s XV
Skeda:Mascara Dios Murcielago.jpg|Maskë Zapotec ''jadeite''
File:Coati LACMA M.86.296.155.jpg|Kafshë nga qeramika, nga [[Colima]], 200 p.e.s deri 500 e.s
Skeda:Escudo De Yanhuitlán.jpg
File:Tepantitla Mountain Stream mural Teotihuacan (Luis Tello).jpg| Detaje nga "murali më Tepantitla", Teotihuacán, 100 p.e.s deri 700 e.s
FileSkeda:Codex Zouche-Nuttall, page 20.jpg| Detaje nga [[Codex Zouche-Nuttall]], nga shekulli XIV deri në shk. e XV
File:Teotihuacán - Tripod Vase - Walters 482769 - Profile.jpg|Enë trekëmbësh nga Teotihuacán, 250 deri 600 e.s
FileSkeda:TepantitlaTetitla MountainDiosa Streamde mural Teotihuacan (Luis Tello)Jade.jpg| Detaje nga "murali më TepantitlaTetitla", Teotihuacán, 100 p.e.s deri 700 e.s
File:K'inich Janaab Pakal I.jpg|Koka prej gipsi e [[K'inich Janaab Pakal I]] (603-683 e.s), sunduesi i Palenque.
FileSkeda:Teotihuacán - Tripod Vase - Walters 482769 - Profile.jpg|Enë trekëmbësh nga Teotihuacán, 250 deri 600 e.s
File:Labna 01.JPG|Skulptura e [[Chaac]], pjesë e fasadës të një ndërtese në [[Labna]], 600 deri 900 e.s
FileSkeda:K'inich Janaab Pakal I.jpg|Koka prej gipsi e [[K'inich Janaab Pakal I]] (603-683 e.s), sunduesi i Palenque.
File:Jar p1070229.jpg|Kavanoza nga [[Casas Grandes]], nga shekulli XII deri në shk. e XV
FileSkeda:LabnaMexico-6514 - Rain God 01(4712385521).JPGjpg|Skulptura e [[Chaac]], pjesë e fasadës të një ndërtese në [[Labna]], 600 deri 900 e.s
File:Codex Zouche-Nuttall, page 20.jpg| Detaje nga [[Codex Zouche-Nuttall]], nga shekulli XIV deri në shk. e XV
FileSkeda:Monolito de la Piedra del Sol.jpg| [[Aztec calendar stone|Guri diellor]] Aztec, fillimi i shk. XVI, i paraqitur në [[Muzeu Kombërat i Antropologjisë|Muzeun Kombëtar të Antropologjisë]], [[Mexico City]]
</gallery>