Venediku: Dallime mes rishikimesh

|gjer_g = 45 | gjer_m = 26 | gjer_s = 23

'''Venecia''' (ose ''Venediku'', [[Gjuha italiane|italisht]] ''Venezia'' [{{IPA|veˈnɛtːsi̯a}}]) është një qytet në pjesën verilindore të [[Italia|Italisë]] në breg të [[Deti Adriatik|Detit Adriatik]], është kryeqyteti i rajonit [[Veneto]] dhe i [[Provinca e Veneciës|Provincës së Veneciës]]. E mban emrin ''La Serenissima'', çfarë do të thotë ''E Qeta''.

Venecia është kryeqyteti i [[Provinca e Veneciës|Provincës]] me të njëjtin emër. Komuna përfshin qendrën historike me rret 7  km² sidhe [[Laguna e Veneciës|Lagunën e Veneciës]] me afër 50 ishujt të saj. Poashtu i shtohen komunës ishujt ''Lido'' dhe ''Pellestrina'', që e ndajnë lagunën nga [[Deti Adriatik]], dhe njësitë të qytetit në kontinent ''Chirignago'', ''Favaro Veneto'', ''Marghera'', ''Mestre'' dhe ''Zelarino''.

Shumë ndërtesa janë sot në rrezik shembjeje megjithë mundimin e njohshëm. Shtëpitë kanë nevojë renovimin për të mos rrënuar përfundimisht. Arsyeja më e rëndësishme është niveli i ujit në rritje, i cili nuk mundon banimin e kateve të postë më -– një e treta e banesave janë të pabanuara.<ref>[http://www.archeosub.it/articoli/geotec/caranto.htm Ma che cos'è questo "caranto"?] (italisht), e kërkuar për herë të fundit më 2 maj 2012</ref>

Skeda:Doge_Palace_morning_08Doge Palace morning 08-2005.jpg|''Ponte della Paglia'' pranë pallatit të Doxheve

Një burim i rëndësishëm i pasurisë të qytetit në lagunë ishte monopoli mbi [[Kripa|kripën]], i cili kishte rëndësi të madhe në konzervimin e mishit dhe peshkut. Përveç kësaj, Venecia u ndez në importin e ushqimit kryesor të grurit, kështu që furnizimi i Italisë Veriore deri në kohën e re të hershme ishte e varur nga hajat e saj -– një medium i prekshëm dhe shpesh i përdorur për të shantazhuar politikisht. Mallra të rëndësishme dhe prodhime luksoze nga [[Azia]] dhe [[Afrika]] si [[mëndafshi]], [[leshi]], fildishi, erëza, mjete ngjyruese dhe parfume u kthyen nga portet të [[Levanti]]t dhe [[Afrika veriore|Afrikës veriore]] në Venecia. Nga qyteti në këmbim kompletohej tregu me mallrat nga Evropa perëndimore dhe veriore -– si [[ari]], [[argjendi]], qelibari, leshi, druri, [[kallaj]] dhe [[hekuri]], por edhe xhevahire të lëmuar, mallra xhami, medikamente dhe skllevër.

Në rrjedhën e [[kryqëzatat|kryqëzatave]] të para dhe e kushtëzuar nga privilegjet e saja tregtare, armiqësia ndërmjet venecianeve dhe bizantineve në [[Konstandinopoja|Konstandinopojë]] po rriteshin, deri në vitin 1171 kur venecianët duhej të largohen nga kryeqyteti bizantin. [[Kryqëzata e katërt|Kryqëzatën e katërt]] doxhi Enrico Dandolo ja drejtoj Konstandinopojës, e cila u pushtua dhe u plaçkit. Shumë thesare arti erdhën në këtë mënyrë në Perëndim, gjithashtu në vitin 1204 ''Quadriga'' në katedralen ''San Marco''. Po ashtu Venecia e përhapi perandorinë e saj koloniale me baza të shumta, sidomos [[Kreta]]. Nga kjo goditje megjithëse u hap një konflikt i gjatë me [[Gjenova|Gjenovën]], i cili ishte arsyeja për katër luftëra shkatërrimtare.

Pas pushtimit të Konstandinopojë në vitin 1453 nga [[Perandoria Osmane]], Venecia duhej t'ja lërë osmanëve në mënyrë graduale pozicionet e saja në lindjen të Detit Mesdhe. Rëndësia e saj u zhduk në vazhdimin të historisë sidomos nga zhvendosja e trafikut ndërkombëtar të tregtisë në [[Oqeani Atlantik|Oqeanin Atlantik]]. Monopoli mbi tregun të erëzave në [[Levanti|Levant]] u zhduk gjatë shekulli XVII përfundimisht. Si pikë kthese ishte [[Beteja e Lepantit]] në vitin 1571, ku Venecia luajti për herë të fundit një rol të rëndësishëm ndërmjet fuqive botërore dhe osmanëve. Humbjes së [[Qipro]]s (1571) ju rradhuan humbje të tjera, deri në vitin 1669 kur u lëshua edhe Kreta.

Venecia e sundoi -– veçanërisht prej vitit 1405 -– të ashtuquajturën ''Terraferma'' dhe zotëronte në fund të shekullit XV mbi [[Veneto]]n e soçëm, [[Friuli-Venecia Xhulia|Friulin]] dhe një pjesë të madhe të [[Lombardia|Lombardisë]]. Arsyet e zgjerimit të pushtetit në kontinent ishte konkurenca e osmanëve, rëndësia në rritje të udhëve tregtare përmes rrafshinës së lumit [[Po (Lum)|Po]] dhe mbi [[Alpet]] në Evropën e mesme dhe veriore si dhe mundësia e prodhimit bujqësor në këto vende.

Në mandatin e Massimo Cacciari (1993-20001993–2000 dhe 2005-20102005–2010) qeveria subvencionoj restaurimin e shtëpive, zhvilloj projekte për mbrojtjen nga përmbytja, pastroj të gjithë kanalet dhe mundohej për ardhjen e institucioneve evropiane në Venecia. Po ashtu zgjerimi i universitetit ndihmoj në përtëritjen e popullatës.

Në [[Veneto]], por edhe në [[Friuli-Venecia Xhulia]], në [[Trentino-Tiroli Jugor]] dhe në [[Istria|Istri]], flitet më tej [[Gjuha italiane|italishtes]] edhe një gjuhë e vetë, e cila caktohet si [[gjuha venete]]. Që nga 28 marsi 2007 ajo njihet si gjuhë, të paktën nga këshilli rajonali i Venetos. Dialekti në Venecia quhet ''venesiàn'' (veneciane). Venetishtja i përket gjuhëve romake perëndimore dhe dallohet në shqiptimin, formimin e fjalisë e fjalorinë pjesërisht shumë fort nga italishtja standarde.<ref>[http://wwwg.uni-klu.ac.at/eeo/Istrovenezianisch.pdf Shënim i Venetishtës në Enciklopedinë e Evropës Lindore] në Universitetin e Klagenfurtit, Austri (gjermanisht; PDF, 136 &nbsp;kB), e kërkuar për herë të fundit më 3 maj 2012</ref>

* Norbert Huse, Wolfgang Wolters: ''Venecia. Arti i Rilindjes. Arkitektura, skulptura, piktura 1460-15901460–1590'' (Venedig. Die Kunst der Renaissance. Architektur, Skulptur, Malerei 1460–1590), C. H. Beck Verlag, München 1996, ISBN 3-406-31108-3.