Bukuroshja e Durrësit: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
vNo edit summary |
v Krijuar nga përkthimi i faqes "The Beauty of Durrës" |
||
Rreshti 1:
{{Infobox artwork|image_file=Detail of 'The Beauty of Durres' Mosaic (Illyrian - 4th Cent. BCE) - National Historical Museum - Tirana - Albania (42748108492).jpg|image_size=300px|title=The Beauty of Durrës|other_language_1=Albanian|other_title_1=Bukuroshja e Durrësit|artist=|year=4th century BC|type=mosaic|height_metric=510|width_metric=300|metric_unit=cm|imperial_unit=in|city=[[Tirana]], [[Albania]]|museum=[[National Historical Museum (Albania)|National Historical Museum]]}}
'''Bukuroshja e Durrësit''' ('''The Beauty of Durrës''') është një mozaik polikromatik i shekullit IV p.e.s. dhe është mozaiku më i lashtë dhe më i rëndësishëm i zbuluar ndonjëherë në [[Shqipëria|Shqipëri]]. <ref name="Enciklopedik">Fjalori Enciklopedik Shqiptar, Akademia e Shkencave - Tiranë, 1984 (MOZAIKU I DURRËSIT ME PORTRETIN E NJE GRUAJE, page 726)</ref> {{Convert|9|m2|sqft}} Mozaiku ka një sipërfaqe prej 9 metrash katrorë dhe ka një formë eliptike e që paraqet kokën e një gruaje në një sfond të zi, të rrethuar nga lule dhe elemente të tjera [[Lulja|lulesh]]. U zbulua në vitin 1916 në [[Durrësi|Durrës]], dhe që nga viti 1982 është ekspozuar në [[Muzeu Historik Kombëtar|Muzeun Historik Kombëtar të Shqipërisë]] në [[Tirana|Tiranë]] .
{{Reflist}}▼
== Historiku ==
Mozaiku u krijua në gjysmën e dytë të shekullit IV p.e.s. në [[Durrësi|Durrës]], i njohur asokohe si [[Epidamni|Epidamnos]], <ref name="Enciklopedik">Fjalori Enciklopedik Shqiptar, Akademia e Shkencave - Tiranë, 1984 (MOZAIKU I DURRËSIT ME PORTRETIN E NJE GRUAJE, page 726)</ref> <ref>Albanian cultural heritage, page 21 - National Tourism Agency</ref> për të shërbyer si dysheme dekorative të një banjoje private dhe luksoze. Mozaiku u zbulua në vitin 1916, në mes të [[Lufta e Parë Botërore|Luftës së Parë Botërore]], kur Durrësi u pushtua nga forcat e [[Perandoria Austro-Hungareze|Austro-Hungarisë]]. Gjatë punimeve të [[Ushtria|ushtrisë]] [[Perandoria Austro-Hungareze|austro-hungareze]] për ndërtimin e fortifikimeve, inxhinierët ushtarakë hasën në këtë mozaik, i cili u zbulua {{Convert|3.80|m|ft}} thellë në themelet e një shtëpie në lagjen “Varosh”, shumë afër qendrës së sotme të qytetit të Durrësit. [[Arkeologjia|Arkeologu]] austriak [[Camillo Praschniker]] u kujdes për mozaikun, në mënyrë që të mund të ruhej më mirë. Në librin e tij ''Kërkime arkeologjike në Shqipëri dhe Mal të Zi'' ({{Lang-de|Archäologische Forschungen in Albanien und Montenegro}}), botuar në [[Vjena|Vjenë]] në vitin 1919 së bashku me A. Schober, studiuesi Praschniker ishte i pari që përfshiu një fotografi të këtij mozaiku duke e përshkruar atë si një kryevepër figurative.
Përfundimisht, pas përfundimit të luftës, Bukuroshja e Durrësit u mbulua dhe humbi, për t’u rizbuluar vetëm në vitin 1947 nga një arkeolog nga Durrësi, Vangjel Toçi. Ajo u bë e njohur gjerësisht në botën e historisë së artit vetëm pas vitit 1959. <ref>[http://www.trt.net.tr/trtworld/al/newsDetail.aspx?HaberKodu=55d94996-c7f3-4b02-8fcf-d3011f131998 ARISTOKRACIA E MOZAIKËVE TË DURRËSIT (in Albanian)] March 3, 2010</ref>
Në vitin 1982 mozaiku u zhvendos me kujdes nga Durrësi dhe u vendos në sallën kryesore të antikiteteve në [[Muzeu Historik Kombëtar|Muzeun Historik Kombëtar]] në Tiranë, ku mund të shihet edhe sot.
Me një vjetërsi prej rreth 24 shekuj, mozaiku i njohur si ''Bukuroshja e Durrësit'' ka një sipërfaqe prej rreth nëntë metra katrorë. Ai është në formë eliptike, rreth {{Convert|5.1|m|ft}} në të gjithë gjerësinë dhe rreth {{Convert|3|m|ft}} në gjërësi. Mozaiku është punuar nga guralecë me ngjyra të pa përpunuara dhe është akoma në gjendje mjaft të mirë. <ref name="DURRESI">{{Cite book|last=Hoti|first=Afrim|title=DURRËSI, Epidamni-Dyrrahu|url=|year=2003|publisher=Cetis Tirana|isbn=99927-801-3-4|page=81}}</ref> Shprehja formale paraqet një shembull të mirë të artit të antikitetit, në të cilin arti helenistik kombinohet me motive vendase të [[Ilirët|artit ilir]]. Konsiderohet si një nga mozaikët më [[wikiwikiweb:expressive|ekspresivë]] në botë të [[Zhanri|zhanrit të]] tij. <ref name="Mosaic">Apollon Baçe, Aleksandër Meksi, Emin Riza, Gjerak Karaiskaj, Pirro Thomo - ''Historia e Arkitekturës Shqiptare'' (History of Albanian Architecture - pages 87-88 (in Albanian)) Publisher: Ministria e Arsimit dhe e Kulturës, Instituti i Monumenteve të Kulturës, Tirana 1980</ref> Nga pikëpamja stilistike, mozaiku i ngjan mozaikëve të së njëjtës periudhë të zbuluar në [[ Pella |Pella]], dikur pjesë e [[Maqedonia e lashtë|Maqedonisë antike]] . <ref name="Enciklopedik">Fjalori Enciklopedik Shqiptar, Akademia e Shkencave - Tiranë, 1984 (MOZAIKU I DURRËSIT ME PORTRETIN E NJE GRUAJE, page 726)</ref>
=== Portreti i gruas ===
[[File:Mosaic_of_The_Beauty_of_Durrës.jpg|djathtas|parapamje|230x230px| Portreti i gruas ]]
Ekzistojnë të paktën dy teori në lidhje me temën e portretizuar në mozaik. Sipas historianit dhe arkeologut [[Moikom Zeqo]], gruaja e përfaqësuar në mozaik është e njëjtë me atë të pikturuar në arketipet e [[Amfora|amforave]] në [[Pulia]] dhe pjesë të tjera të Italisë Jugore, me figura të kuqe të epokës helenistike. Sipas tij, Bukuroshja e Durrësit përfaqëson perëndeshën e [[Kreta|Kretës]] Eileithyia, e cila ishte perëndeshë e lindjes dhe mamisë, duke ndihmuar në ofrimin e foshnjave të shëndosha. Sidoqoftë, arkeologu [[Afrim Hoti]] sugjeron se portreti i gruas është ndoshta vajza Aura, një shoqëruese e [[Artemis|perëndeshës Artemis]] në gjueti. <ref name="DURRESI">{{Cite book|last=Hoti|first=Afrim|title=DURRËSI, Epidamni-Dyrrahu|url=|year=2003|publisher=Cetis Tirana|isbn=99927-801-3-4|page=81}}</ref>
Koka e gruas është në shkallë të gjerë, me fytyrë dhe faqe të gjera. Ajo ka një qafë të gjatë të drejtë, dhe koka e saj është kthyer paksa në anën e majtë, duke krijuar një portret tre të katërtat. Imazhi i saj shfaqet i qetë dhe paqësor dhe pamja e saj është ëndërrimtare, gati melankolike. Shifra përshkruhet me buzë të lakuara të kuqe me shkëlqim. Plasticiteti i përpunuar me përpikëri i buzëve, zgjimi i formës dhe pozicioni i tyre pak i hapur, i japin asaj një fizionomi jashtëzakonisht femërore. Një guralec i vogël i verdhë dhe i kuqe i vetëm në bebëzën e syrit të saj krijon një pamje vërtet të rrallë në figurën e gruas. <ref name="Mosaic">Apollon Baçe, Aleksandër Meksi, Emin Riza, Gjerak Karaiskaj, Pirro Thomo - ''Historia e Arkitekturës Shqiptare'' (History of Albanian Architecture - pages 87-88 (in Albanian)) Publisher: Ministria e Arsimit dhe e Kulturës, Instituti i Monumenteve të Kulturës, Tirana 1980</ref> Kurora e flokëve të saj të kuqërremtë është përshkruar veçanërisht mirë dhe dallohen mjaft mirë nga sfondi i zi nëpërmjet përdorimit të një të bardhe siluetë. Efekti plastik i figurës femërore të mozaikut në tërësinë e tij, paraqet një vepër artizanale artistike shumë të zhvilluar për kohën. <ref name="Enciklopedik">Fjalori Enciklopedik Shqiptar, Akademia e Shkencave - Tiranë, 1984 (MOZAIKU I DURRËSIT ME PORTRETIN E NJE GRUAJE, page 726)</ref>
=== Sfondi i dizajnit ===
Dizajni që rrethon figurën femërore është unik në lidhje me përbërjen e tij dhe sfondi i mozaikut është me ngjyrë të zezë. Karakterizohet nga një lirizëm i fortë i formave, i dukshëm në vazhdimësinë e linjave kaçurrela, dizajn spontanisht harmonik dhe me një shpërndarje fluide të elementeve. Figura e femrës është e rrethuar nga lule të llojeve të ndryshme, të tilla si zymbyl, [[Zambaku|zambak]], dhe lulelakër, si dhe elementë të tjerë [[Lulja|me lule]] të tilla si kërcell, sytha dhe petale. <ref name="Enciklopedik">Fjalori Enciklopedik Shqiptar, Akademia e Shkencave - Tiranë, 1984 (MOZAIKU I DURRËSIT ME PORTRETIN E NJE GRUAJE, page 726)</ref>
=== Teknika ===
Mozaiku është punuar duke përdorur teknikën opus vermiculatum, kështu që një skicë e lehtë është tërhequr rreth formave duke përdorur teknikën tesserae, e cila është e kontrastuar nga sfondi i zi i errët. Guralecat e lumenjve me ngjyra të ndryshme janë mbërthyer me njëri-tjetrin me një mjeshtëri të shkëlqyeshme. Efekti plastik i portretit arrihet duke përdorur disa [[wikiwikiweb:nuance|nuanca]] të guralecave të bardha, të pozicionuara në model me një aftësi të jashtëzakonshme. Ndërsa linjat e zeza përdoren vetëm për modelimin e tipareve kryesore të portretit. <ref name="Mosaic">Apollon Baçe, Aleksandër Meksi, Emin Riza, Gjerak Karaiskaj, Pirro Thomo - ''Historia e Arkitekturës Shqiptare'' (History of Albanian Architecture - pages 87-88 (in Albanian)) Publisher: Ministria e Arsimit dhe e Kulturës, Instituti i Monumenteve të Kulturës, Tirana 1980</ref>
[[File:Book_cover_of_"4_shekuj_para_Krishtit",_poetry_by_Ferik_Ferra.jpg|lidhje=File:Book_cover_of_%224_shekuj_para_Krishtit%22,_poetry_by_Ferik_Ferra.jpg|djathtas|parapamje|305x305px| Kopertina e librit " ''4 shekuj para Krishtit'' ", nga poeti Ferik Ferra, ku përshkruhet Bukuroshja e Durrësit ]]
Bukuroshja e Durrësit përfaqëson një simbol të bukurisë dhe është bërë një figurë ikonike e cila është adoptuar në disa forma të artit pamor, poezisë, kulturës popullore dhe jetës tregtare veçanërisht në [[Durrësi|Durrës]], qyteti i origjinës së tij. Shembuj të shfrytëzimeve moderne të Bukuroshes së Durrësit janë:
* Në librin me poezi " ''4 shekuj para Krishtit'' " të poetit bashkëkohor shqiptar Ferik Ferra, poema kryesore me të njëjtin titull merret artistikisht me figurën femërore të mozaikut dhe epokën e saj, ndërsa antikiteti është lënda kryesore e poezive të tjera dhe titulli i librit është një aludim për kohën kur është realizuar mozaiku. <ref>{{Cite journal|last=Shehu|first=Qazim|date=25 December 2011|title=Loja e imazheve në fillin e së bukurës - Shënime për librin "Katër shekuj para Krishtit" të Ferik Ferrës|url=http://www.gazeta55.al/gazeta/25.12.2011.pdf|journal=Gazeta 55|volume=15|issue=4785|pages=24|archive-url=https://web.archive.org/web/20120131071531/http://www.gazeta55.al/gazeta/25.12.2011.pdf#|archive-date=2012-01-31|access-date=2012-03-21|quote=Tek Ferik Ferra e bukura vjen si një veçori tjetër, si jehonë sugjestionuese e perceptimit kulturor të shekujve, si rezistencë e genit etnik përcjellë përmes imazheve e kontrapunktve të befasishme... Bukuroshja e Durrësit është poezia bërthamë në këtë ideshtjellim e cila manifestohet si poezi e mahnitjes poetike}}</ref> {{Rp|23}} <ref>{{Cite book|title=4 shekuj para Krishtit|last=Ferra|first=Ferik|authorlink=|year=2011|publisher=Naimi|location=Tirana, Albania|isbn=978-9928109101|page=|pages=64|url=}}</ref>
* Në Filmin Ndërkombëtar Veror të Durrësit, çmimi më i mirë i filmit të shkurtër titullohet "Bukuroshja e Durrësit". <ref>[http://ifsdurres.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=39&Itemid=85&lang=en Durres International Film Summerfest – Awards 2010]</ref>
* Shoqata ''Bukuroshja e Durrësit'' në bashkëpunim me [[Ministria e Zhvillimit Urban dhe Turizmit e Shqipërisë|Ministrinë e Turizmit, Çështjeve Kulturore, Rinisë dhe Sporteve të Shqipërisë]] organizon Festivalin Ndërkombëtar të Vallëzimit Moderne, të mbajtur nga viti 2006 si në [[Durrësi|Durrës]] ashtu edhe në [[Tirana|Tiranë]]. <ref>{{Cito web|url=http://www.lajme.gen.al/2010-05-13/durres-suedzet-e-hap-e-mbyll-kutite-ne-festivalin-e-dancit-modern.html|title=Durrës: Suedezët e "Hap e mbyll kutitë", Në Festivalin e Dancit Modern (in Albanian)|last=Gëzim Kabashi|date=May 13, 2010|website=|publisher=Lajme.gen.al|accessdate=21 March 2012}}</ref>
* Artisti shqiptar i mermerit, Isa Shuaipi realizoi një imitim artistik të Bukuroshes së Durrësit në qershor të vitit 2009. Puna e tij u krye duke përdorur më shumë se 45 mijë guralecë të vegjël mermeri me pesë ngjyra të ndryshme në një plan kuadratik me dimensione {{Convert|120|cm|in}} me {{Convert|80|cm|in}} <ref>HERMES NEWS [http://www.hermesnews.org/articoli/13343---.asp Bukuroshja e Durresit vjen perseri nga artisti i mermerit, Isa Shuaipi (in Albanian)] June 10, 2009</ref>
* Skenografia e edicionit të 30-të të [[Festivali i Këngës në RTSH|Festivalit të Këngës në RTSH]] në vitin 1991, konsistoi kryesisht në një imitim në një shkallë më të madhe të Bukuroshes së Durrësit, me një ndryshim të vogël nga mozaiku origjinal.
* Në sektorin tregtar, një nga dy restorantet e hotelit me pesë yje Adriatiku në Durrës mban emrin e mozaikut ''Bukuroshja e Durrësit'' .
Në vitin 2004, [[Banka e Shqipërisë]] lëshoi një [[Monedha|monedhë që]] shëonte lashtësinë shqiptare, duke përshkruar Bukuroshen e Durrësit dhe elementët dekorativë të saj në të dy anët e monedhës. Kjo është një monedhë metalike e bardhë e dhëmbëzuar me një vlerë fytyre 50 lekë, {{Convert|24.25|mm}} në diametër dhe që peshon 5.50 gram, me ç'rast u lëshuan rreth 200,000 monedha, të punuara nga një [[Legurat|aliazh]] prej 75 pjesësh [[bakri]] dhe 25 [[Nikeli|nikel]] .
Pamja e monedhës tregon Bukuroshen e mozaikut të Durrësit, e rrethuar me harqe dhe motive lulesh të stilizuara nga mozaiku. Në harkun e monedhës ka disa motive dekorative, siç janë qarqet simetrike të periudhës ilire. Pjesa e prapme e monedhës mban një krijim dekorativ në qendër të saj, i rrethuar me motive lulesh të marra nga mozaiku. Kjo shifër shoqërohet akoma me qarqe deri në harkun e monedhave, poshtë së cilës gjendet mbishkrimi "SHQIPËRI-ALBANIA 2004".
Piktori dhe gdhendësi shqiptar Petraq Papa punoi një pjesë të monedhës së shkrirë, gjë që u punua nga shkritorja polake (Mennica Państwowa SA) në [[Varshava|Varshavë]], [[Polonia|Poloni]] .
== Shih edhe ==
* [[Durrësi]]
* [[Epidamni]]
* [[Turizmi në Shqipëri]]
* [[Historia e Shqipërisë|Historia e Shqiperise]]
* [[Ilirët]]
* [[Arkitektura Shqiptare në shekuj|Arkitektura e Shqipërisë]]
== Referimet ==
▲{{Reflist|2}}
[[Kategoria:Art ilir]]
[[Kategoria:Faqe me përkthime të pashqyrtuara]]
| |||