Arkeologjia: Dallime mes rishikimesh

'''Arkeologjia''' (nga [[Greqishtja e lashtë|greq.]] ''αρχαίος'', arheos = i lashtë dhe ''λόγος'', logos = fjalë, ose mësim) është [[shkenca]] që studion [[Qytetërimi|qytetërimet]] dhe [[kultura]]t njerëzornjerëzore të së [[E kaluara|kaluarës]], dhe lidhjet e tyre me mjedisin rrethues, nëpërmjet mbledhjes, dokumentimit dhe shqyrtimit të gjurmëve lëndore që kanë mbetur ([[arkitektura|arkitekturës]], dorë-punimeve, mbetjeve biologjike dhe njerëzore).

Arkeologjia ndahet zakonisht në: arkeologjia e tokës dhe arkeologjia e nënujit ([[arkeologjia nënujore]]) të cilat kanë të përbashkët [[metodologjinë e kërkimit dhe studimit]] pavarësisht nga ambienti ku ato zhvillohen, në degë sipas [[Periudha|periudhës]] ose kulturës së objektit të studiuar (p. sh. [[arkeologjia klasike]],[[arkeologjia industriale]], dhe [[paleontologjia]]) ose sipas veçantive teknike të studimit ([[arkeologjia eksperimentale]]), ose sipas cilësive problematike ([[arkeologjia urbane]]) ose edhe mbi bazën e llojit të lëndës së hulumtuar (p. sh. [[numizmatika]] ose [[epigrafia]]).

Për analizimin arkeologjikearkeologjik përdoren disa metoda ndër të cilat janë të njohura Arkeobotanika[[arkeobotanika]], Dendrokronologjia[[dendrokronologjia]], Arkeometalurgjia[[arkeometalurgjia]],<ref>[[Rruzull.net]]</ref> etj.

* '''Arkeobotanika''' merret me analizimin e prezencëspranisë së njerëzve në një hapësirë duke hulumtuar mënyrën e sigurimit dhe përdorimit të ushqimit. Për të hulumtuar këtë përdoren gjëra të karbonizuara apo lloje tjera të konservimit. Kjo metodë hynë në programin standard të arkeologjisë.

* '''Dendrokronologjia''' kjo metodë përdorëpërdor rrathët në trungun e pemëve. Varësisht nga numri i rrathëve dhe vetitvetitë e pemës arrihen konkludimepërfundime arkeologjike mbi studimin e bërë. Zakonisht kjo metodë shërben për të hulumtuar vegjetacionitvegjetacionin tënë një hapësirehapësirë.

* '''Arkeometalurgjia''' si objekt studimi ka materialet e ndryshme të përpunuara nga dora e njeriut. Me bazë të dhënave për gjendjen e objekteve të ndryshme me teknika arkeologjike vijevjen deri tek konkludimepörfundime të ndryshme mbi rrethanat shoqërore dhe zhvillimin teknologjik apo ekonomik të asaj hapësire.

Gjithandej ku njerëzit kanë jetuar, ku ata kanë përgatitur ushqimin e tyre ose ku e kanë ruajtur atë, gjenden edhe sot gjurmët në formeformë të mbeturinave bimore. Ato mund të ruhen për një kohë shumë të gjatë me aneaneë të karbonizimit, thatesisethatësisë ose përmes deponimeve të njoma nën vende pa ajër. Megjithatë mbeturinat bimorëbimore janë aq të vogla sa që edhe gjatë gjurmimit konvencional arkeologjik mund të mos vihen re. Sidoqoftë kërkimet arkeobotanike i takojnë gjurmimit standard arkeologjik.

Dendrokronologjia është një metodë që shfrytëzohet me anepër të vijavezbuluar moshën e një peme duke numëruar rrathët që krijohen në pemenjë pemë me kalimin e kohës. Vija e një peme të vetme për shembull mbulon një periudhe kohore 50 vjeçare. Kjo kohë mund të zgjerohet dhe duke kërkuar sekuencat e rrathëve të pemëve të tjera, vijat e mostrave të vjetra herë pas herë vendosen në kontinuitetvazhdimësi korrekttë kohorsaktë kohore. Po qëqe se tregohet për një rajon të caktuar kjo dendrokronologji e vijave, p. sh. në Skandinavi, çdo mostër e drurit mund të krahasohet dhe pastaj mund të vendoset një kohë etë caktuar.

Paraardhësit tanë kanë përpunuar metalin në mënyra të ndryshme. Ata e kanë prerë, derdhur, skuqur dhe kanë përdorur edhe shumë metoda të tjera. Kalitja dhe skuqja për shembull lëne gjurmegjurmë në bërthamebërthamë të metalit të cilat mund të vërehen me mikroskop. Po qëqe se i krahasojmë këto gjurmegjurmë të mostrave të gjetura nga vende shumë të largëta mes veti, mund të mirret se këto pjesepjesë vijnë nga rrethi i njëjtenjëjtë teknologjik ose ndoshta edhe prej të njëjtit farkëtar. Po ashtu mund të përcaktohet me anë të përpunimit kualitativcilësor ose të menyresmënyrës sesë përpunimit. ThëneThënë shkurt : Arkeometalurgjia na mëson shumë rreth artit të përpunimit të metaleve të kulturave të hershme. Ky artizanat ishte atëherë një teknologji e lartë dhe e cila deri sot ka mbetur.

Interesi për vlerat arkeologjike të Shqipërisë nis qysh në shek. XIX kur studjues të gjeografisë historike iu kushtuan lokalizimit dhe identifikimit të të dhënavengadhënave nga burimet antike.

Kështu është i pari që viziton Shqipërinë francezi Pouqueville (F.C.H.L. Pouqueville, Voyage dans la Grèce, comprenant la description ancienne et moderne de l'Epire, de l'Illyrie grecque etc. Paris 1820-21, v.5) Anglezi Martin Leake, nga shëtitja që bëri në Shqipërinë e Jugut deri në Apoloni, botoi një përshkrim të hollësishëm të rënojaverrënojave të objekteve arkeologjike që i ranë në sy (W.M. Leake, Travels in northern Greece, London 1835, v. 4). Më vonë arkeologu francez L. Heuzey vizitoi Shqipërinë dhe në studimin e tij u ndal kryesisht mbi Durrësin e Apoloninë (L.Heuzey. H. Daument, Le mission archéologique de Macèdoine, Paris 1876). Në fillim të shek. XX vizitoi Apoloninë dhe rrethinat e Vlorës balkanologu C. Patsch. Ai është i pari që zbuloi qytetin e Amantias dhe më pas botoi një studim të hollësishëm mbi antikitetet që pa në Bylis, Klos, Berat etj. (C. Patsch, Das Sandschak Berat in Albanien, Wien 1904). Gjatë Luftës së parë botërore erdhën në Shqipëri arkeologët austriakë C. Praschniker e A. Schober të cilët filluan kërkimet nga veriu i Shqipërisë në drejtim të jugut dhe i kushtuan vëmendje edhe monumenteve e qendrave arkeologjike ilire (C. Praschniker-A. Schober, Archäologische Forschungen in Albanien und Montenegro, Wien 1919; C. Praschniker, Muzakia und Malakastra, Wien 1920).