Wikipedia

Vemjet

Vemjet /ˈkætərˌpɪlər/ /ˈkætərˌpɪlər/ janë faza larvore e anëtarëve të rendit Lepidoptera (rendit të insekteve ku bëjnë pjesë fluturat dhe molat)

Vemja e Papilio machaon
Një vemje e fluturës monark (Danaus plexippus) duke u ushqyer

Shumica e llojeve të vemjeve janë herbivorë, por jo të gjitha, disa (rreth 1%) janë insektivorë, dhe kanibale. Disa ushqehen me prodhime të kafshëve tjera; për shembull molat e rrobave ushqehen me lesh, dhe mola e bririt ushqehen me thundrat dhe brirët e ungulatëve

Vemjet zakonisht janë ushqyes të pangopur dhe shumë prej tyre janë ndër dëmtuesit më të rëndë bujqësorë. Në të vërtetë, shumë specie të molave janë më të njohura në etapat e vemjes për shkak të dëmit që shkaktojnë në fruta dhe të tjera prodhime bujqësore, ndërsa molat nuk bëjnë asnjë dëm të drejtpërdrejtë. Në anën tjetër, lloje të ndryshme të vemjeve janë vlerësuar si burime  mëndafshi,si ushqim i njeriut apo i kafshëve.

Vemje gjeometride ose inchworm

Mbrojtjet Redakto

 
vemja me shalë .

Shumë kafshë ushqehen me vemje sepse ato janë të pasura në proteina. Si rezultat, vemjet kanë zhvilluar mjete të ndryshme të mbrojtjes.

Larva kanë evoluar mbrojtje ndaj kushteve fizike të tilla si të ftohtit, të nxehtit apo kushteve të thata mjedisore. Disa specie të Arktikut si Gynaephora groenlandica kanë sjellje të veçantë ngrohje dhe grumbullim[1] përveç  përshtatjeve fiziologjike që të mbeten në një gjendje gjumi.[2]

Pamje Redakto

 
Vemja leshtore e Kosta Rikës. Gjembat  janë një mekanizëm vetë-mbrojtjes 

Pamja e vemjes shpesh mund të zbyth një grabitqar: shenjat e saj dhe disa pjesë të trupit mund ta bëjnë të duket helmuese, ose më e madhe dhe kërcënuese, apo jo e ngrënshme. Disa lloje të vemjeve janë helmuese ose të pakëndshëme dhe ngjyrosja e tyre e ndritshme është aposematike. Disa të tjera mund të imitojnë vemjet e rrezikshme ose kafshë të tjera, pa qenë vetë të tilla. Shumë vemje kanë ngjyrosje kamuflazhi dhe ngjajnë me bimët me të cilat ato ushqehen. Një shembull i tillë është vemja e llojit Nemoria arizonaria. Nëse vemjet çelin në pranverë dhe ushqehen me katekina lisi ato duken të gjelbërta. Nëse ato çelin në verë ata të shfaqet me ngjyrë të errët, si degët e lisit. Zhvillimit diferencial i tyre është i lidhur me përmbajtjen e taninës në dietë.[3] Vemjet madje, mund të kenë ose pjesë që ngjajnë me pjesët e bimëve të tilla si gjemba. Disa duken si objekte të mjedisit të tilla si hedhje zogu.

Mbrojtje kimike Redakto

Disa vemje ndërmarrin masat më agresive të vetëmbrojtjes. Këto masa përfshijnë qime të forta shpuese ose setae të gjata dhe të holla si floku, me maja të shkëputshme që irritojnë duke u futur në lëkurës ose mukozë membranë. Megjithatë disa zogj (si cuckoos)  gllabërojë edhe vemjet më leshtore. Të tjera vemje marrin helme nga bimët nikoqire duke u bërë të pangrënshme për shumicën e grabitqarëve të tyre. Për shembull, vemjet e Utetheisa ornatrix shfrytëzojë alkaloide pirrolizidine që i marrin prej bimëve ushqyese të tyre për të larguar grabitqarët.[4] Mbrojta më agresive e vemjeve është me anë të qimeve të forta të shoqëruara nga gjëndra helmuese. Këto qime janë quajtur qime urtrikuese. Një ndër helmet më të fuqishme vetëmbrojtëse të të gjitha kafshëve prodhohet nga gjinia Lonomia e  molës së mëndafshit e Amerikës Latine. Helmi i saj është aq i fuqishëm sa mund të shkaktojë vdekjen e njeriut.[5] 

 
Gjiganti swallowtail duke emetuar erë të keqe për tu mbrojtur

Bimët përmbajnë toksina të cilat i mbrojnë ato nga herbivorët, por disa vemje kanë zhvilluar kundërmasa të cilat u mundësojnë të hanë gjethe të tilla të bimëve toksike. Përveç që janë të paprekshme nga helmi, vemjet e izolojnë atë në trupin e tyre, duke u bërë tepër toksike për grabitqarët. Kimikatet ruhen edhe në fazat e rritura. Këto lloje toksike, si vemjet Tyria jacobaeae dhe monark (Danaus plexippus), zakonisht shfaqen publikisht me ngjyrat e rrezikut, ngjyra e kuqe, e verdhë dhe e zezë, shpeshherë me vija të ndritshme (shih aposematism). Çdo grabitqar që përpiqet të hajë një vemje që ka mekanizëm mbrojtës agresiv do të pësojë dhe do ta shmangë në të ardhmen.

Disa vemje hedhin lëngje acidike kundër armiqve që i sulmojnë. Shumë vemje papilionide prodhojnë erë të keqe.

Sjelljet mbrojtëse Redakto

 
Vemje të lidhura së bashku në një "tren"

Shumë vemje shfaqin sjellje të të ushqyerit që lejojnë të mbeten të fshehura nga grabitqarët potencialë. Shumë ushqehen në mjedise të mbrojtura, si të futura brenda galerive të mëndafshit ose gjetheve të mbështjella 

Disa vemje, kanë organe si "kamzhik" në skajet më të largëta të trupit të tyre. Vemja i tund këto organe për të trembur mizat dhe grabitqarët.[6] Disa vemje mund të shmangin grabitqarët duke përdorur një fije mëndafshi për të rënë nga degët kur trazohen. Shumë lloje shkelmojnë dhunshëm kur trazohen për të trembur grabitqarët. Një specie (Amorpha juglandis) madje bën fishkëllima me frekuencë të lartë të cilat mund të trembin zogjtë.[7]

Sjelljet sociale dhe marrëdhëniet me insekte të tjera Redakto

Disa vemje mbrohen duke u shoqëruar me milingona. Fluturat Lycaenid janë veçanërisht të njohura për këtë. Ato komunikojnë me milingona mbrojtëse me dridhje dhe mjete kimike dhe zakonisht ofrojnë ushqim si shpërblim.[8]

Disa vemje janë të shoqërueshme; grumbujt e mëdhenj besohet se ndihmojnë në reduktimin e niveleve të parazitimit dhe grabitjes.[9] Grupimet amplifikojnë sinjalin e ngjyrosjes aposematike, dhe individët mund të marrin pjesë në regurgitacione ose ekspozime grupore.

Thaumetopoea pityocampa  shpesh lidhen në një tren të gjatë për të lëvizur nëpër pemë dhe mbi tokë. Koka e vemjes kryesore  është e dukshme, por kokat tjera mund të duken të fshehura.[10]

Grabitqarët Redakto

Vemjet janë pre e shumë grabitqarëve. 

Sjellja Redakto

 
Një vemje duke ngrënë

Vemjet janë quajtur "makina të ngrënies", dhe hanë pa u ngopur. Shumica e llojeve hedhin lëkurën katër ose pesë herë, ndërsa trupat e tyre rriten, dhe ato hyjnë përfundimisht në fazën pupale para se të rriten.[11] Vemjet rriten shumë shpejt; për shembull, krimbi i duhanit do të rrisë peshën e tij dhjetëmijëfish në më pak se njëzet ditë. 

 
Vemja "gypsy moth".

Shumica e vemjeve janë vetëm herbivore. Shumë ushqehen vetëm me një lloj të bimëve, ndërsa të tjerat janë polyfage. Disa, duke përfshirë  molat e rrobeve, ushqehen me detrit. Disa janë grabitqare, dhe preja e tyre janë llojet e tjera të vemjeve (p.sh. Havai Eupithecia). Të tjerët ushqehen me vezët e insekteve tjera, si morrat bimëngrënës, insektet shkallë, ose larvat e milingonave. Disa janë parazitë në gjinkalla (Epipyropidae).[12] Disa vemje nga Havai  (Hyposmocoma molluscivora) përdorin kurthe mëndafshi për të kapur kërmijtë.[13]

Shumë vemje janë aktive natën. Për shembull, "cutworms" (familja Noctuidae) gjatë ditës rrinë të fshehura në bazën e bimëve dhe ushqehen vetëm natën.[14] 

Efektet ekonomike Redakto

 
Dëmi i Hypsipyla grandela 

Vemjet shkaktojë shumë dëme, kryesisht duke ngrënë gjethe. Prirja për dëme rritet nga praktikat bujqësore monokulturale sidomos kur vemja është përshtatur në mënyrë specifike për bimën nikoqire që kultivohet. Bollworm e pambukut shkakton humbje të mëdha. Specie të tjera hanë prodhimet ushqimore. Vemjet janë luftuar nëpërmjet përdorimit të pesticideve, kontrollit biologjik dhe praktikave agronomike. Shumë specie janë bërë rezistente ndaj pesticideve. Toksina bakteriale të tilla si ato nga Bacillus thuringiensis të cilat janë zhvilluar që të ndikojnë në zorrë të Lepidoptera janë përdorur në spreje  bakterial spore, ekstrakte toksike dhe gjithashtu duke inkorporuar gjenet për të prodhuar ata brenda bimëve nikoqire. Këto qasje janë mposhtur me kalimin e kohës nga evoluimi i mekanizmave të rezistencës së insekteve.[15]

Bimët krijojnë mekanizma të rezistencës për të mos u ngrënë nga vemjet, duke përfshirë zhvillimin e toksinave kimike dhe barrierave fizike si flokët.[16]

Disa vemje përdoren në industri. Në industrinë e e mëndafshit përdoret krimbi i mëndafshit

Galeria Redakto

  •  
    Caterpillar of the spurge hawk-moth, near Binn, Valais, Switzerland at c. 2 km altitude.
  •  
    Caterpillar of the emperor gum moth.
  •  
    A poplar hawk-moth caterpillar (a common species of caterpillar in the UK).
  •  
    Ant tending a lycaenid caterpillar.
  •  
    Life cycle of the red-humped caterpillar (Schizura concinna ).
  •  
    Forest tent caterpillar (Malacosoma disstria)
  •  
    Camouflage: apparently with eight eyes, only two of them are real. Photo in a eucalyptus tree, Sao Paulo, Brazil
  •  
    Caterpillar of the Polyphemus moth (Antheraea polyphemus), Virginia, United States
  •  
    Caterpillars on an apple tree in Victoria, British Columbia, Canada
  •  
    Caterpillar on a leaf
  •  
    Caterpillar of Belize
  •  
    Dryas iulia
  •  
    Caterpillar of great orange tip resembling the common green vine snake (Ahaetulla nasuta)
  •  
    Prepupa of cabbage looper in its cocoon
  •  
    Locomotion of a small Geometrid caterpillar.

Shih edhe Redakto

  • Vemje të ngrënshme
  • Larval të ushqimit bimët e Lepidoptera
  • Lepidopterism - vemje pezmatim i lëkurës
  • Lista e dëmtuesit dhe sëmundjet e trëndafila
  • Sericulture

Referime Redakto

  1. ^ Kukal, O.; B. Heinrich & J. G. Duman (1988). "Behavioral thermoregulation in the freeze-tolerant arctic caterpillar, Gynaeophora groenlandica". J. Exp. Biol. 138 (1): 181–193. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Bennett, V. A. Lee, R. E. Nauman, L. S. Kukal, O. (2003). "Selection of overwintering microhabitats used by the arctic woollybear caterpillar, Gynaephora groenlandica" (PDF). Cryo Letters. 24 (3): 191–200. PMID 12908029. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)CS1 maint: Multiple names: authors list (link)
  3. ^ Greene, E (1989). "A Diet-Induced Developmental Polymorphism in a Caterpillar" (PDF). Science. 243 (4891): 643–646. Bibcode:1989Sci...243..643G. doi:10.1126/science.243.4891.643. PMID 17834231. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 10 gusht 2017. Marrë më 23 korrik 2018. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ Dussourd, D. E. "Biparental Defensive Endowment of Eggs with Acquired Plant Alkaloid in the Moth Utetheisa Ornatrix." Proceedings of the National Academy of Sciences 85.16 (1988): 5992-996. Print.
  5. ^ Malaque, Ceila M. S., Lúcia Andrade, Geraldine Madalosso, Sandra Tomy, Flávio L. Tavares, And Antonio C. Seguro.; Andrade; Madalosso; Tomy; Tavares; Seguro (2006). "A case of hemolysis resulting from contact with a Lonomia caterpillar in southern Brazil". Am. J. Trop. Med. Hyg. 74 (5): 807–809. PMID 16687684. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)CS1 maint: Multiple names: authors list (link)
  6. ^ Darby, Gene (1958). What is a Butterfly. Chicago: Benefic Press. fq. 13. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Bura, V. L.; Rohwer, V. G.; Martin, P. R.; Yack, J. E. (2010). "Whistling in caterpillars (Amorpha juglandis, Bombycoidea): Sound-producing mechanism and function". Journal of Experimental Biology. 214 (Pt 1): 30–37. doi:10.1242/jeb.046805. PMID 21147966. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ Lycaenid butterflies and ants. Australian museum (2009-10-14). Retrieved on 2012-08-14.
  9. ^ Entry, Grant L. G., Lee A. Dyer.; Dyer (2002). "On the Conditional Nature Of Neotropical Caterpillar Defenses against their Natural Enemies". Ecology. 83 (11): 3108–3119. doi:10.1890/0012-9658(2002)083[3108:OTCNON]2.0.CO;2. JSTOR 3071846. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)CS1 maint: Multiple names: authors list (link)
  10. ^ Terrence Fitzgerald. "Pine Processionary Caterpillar". Web.cortland.edu. Marrë më 2013-05-08. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Monarch Butterfly Arkivuar 25 gusht 2013 tek Wayback Machine. Scienceprojectlab.com. Retrieved on 2012-08-14.
  12. ^ Pierce, N.E. (1995). "Predatory and parasitic Lepidoptera: Carnivores living on plants" (PDF). Journal of the Lepidopterist's Society. 49 (4): 412–453. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Rubinoff, Daniel; Haines, William P. (2005). "Web-spinning caterpillar stalks snails". Science. 309 (5734): 575. doi:10.1126/science.1110397. PMID 16040699. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ "Caterpillars of Pacific Northwest Forests and Woodlands". USGS. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Tent Caterpillars and Gypsy Moths. Dec.ny.gov. Retrieved on 2012-08-14.
  16. ^ van Emden; H. F. (1999). "Transgenic Host Plant Resistance to Insects—Some Reservations". Annals of the Entomological Society of America. 92 (6): 788–797. Arkivuar nga origjinali më 16 janar 2014. Marrë më 23 korrik 2018. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Lidhje të jashtme Redakto

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Vemjet&oldid=2626493"